โย หิ โกจิ, ภิกฺขุ, สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํ วเทยฺย – ‘เนตํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา จตุตฺถํ อริยสจฺจํ ยํ สมเณน โคตเมน เทสิตํ ฯ อหเมตํ ทุกฺขนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ จตุตฺถํ อริยสจฺจํ ปจฺจกฺขาย อญฺญํ ทุกฺขนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ จตุตฺถํ อริยสจฺจํ ปญฺญเปสฺสามี’ติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ เอวํ โข ตฺวํ, ภิกฺขุ, ธาเรหิ มยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ เทสิตานีติฯ

‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขุ, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อวิชฺชาสุตฺตํ

[1087] เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อวิชฺชา, อวิชฺชา’ติ ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, อวิชฺชา; กิตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติ? ‘‘ยํ โข, ภิกฺขุ, ทุกฺเข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, อวิชฺชา; เอตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ

‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขุ, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. วิชฺชาสุตฺตํ

[1088] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘วิชฺชา, วิชฺชา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, วิชฺชา; กิตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติ? ‘‘ยํ โข, ภิกฺขุ, ทุกฺเข ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, วิชฺชา; เอตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ

‘‘ตสฺมาติห , ภิกฺขุ, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. สงฺกาสนสุตฺตํ

[1089] ‘‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจ’นฺติ ภิกฺขเว, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา วณฺณา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา สงฺกาสนา – ‘อิติปิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจ’นฺติ ; อิทํ ทุกฺขสมุทยํ…เป.… อิทํ ทุกฺขนิโรธํ…เป.… ‘อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’นฺติ, ภิกฺขเว, มยา ปญฺญตฺตํฯ ตตฺถ อปริมาณา วณฺณา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา สงฺกาสนา – ‘อิติปิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’นฺติฯ

‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ นวมํฯ

10. ตถสุตฺตํ

[1090] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, ตถานิ อวิตถานิ อนญฺญถานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ, ภิกฺขเว, ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ ; ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ; ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ; ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ ตถานิ อวิตถานิ อนญฺญถานิฯ

‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ ทสมํฯ

ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวคฺโค ทุติโยฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ธมฺมจกฺกํ ตถาคตํ, ขนฺธา อายตเนน จ;

ธารณา จ ทฺเว อวิชฺชา, วิชฺชา สงฺกาสนา ตถาติฯ

3. โกฏิคามวคฺโค

1. ปฐมโกฏิคามสุตฺตํ

[1091] เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ โกฏิคาเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘จตุนฺนํ, ภิกฺขเว, อริยสจฺจานํ อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ’’ฯ