6. ปฐมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตํ

[1022] สาวตฺถินิทานํ ฯ เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺท – ‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เอวญฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ

‘‘เอวํ , ภนฺเต’’ติ โข โส ปุริโส อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –

‘‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติฯ เอวญฺจ วทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตุณฺหีภาเวนฯ

อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, คหปติ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ, น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูโป เต พุทฺเธ อปฺปสาโท นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท – อิติปิ โส ภควา…เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติฯ ตญฺจ ปน เต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, ธมฺเม อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต ธมฺเม อปฺปสาโท นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาโท – สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม…เป.… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติฯ ตญฺจ ปน เต ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, สงฺเฆ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต สงฺเฆ อปฺปสาโท นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาโท – สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติฯ ตญฺจ ปน เต สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, ทุสฺสีลฺเยน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต ทุสฺสีลฺยํ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, อริยกนฺตานิ สีลานิ…เป.… สมาธิสํวตฺตนิกานิฯ ตานิ จ ปน เต อริยกนฺตานิ สีลานิ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาทิฏฺฐิ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาทิฏฺฐิฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาทิฏฺฐิํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาสงฺกปฺเปน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ , ตถารูโป เต มิจฺฉาสงฺกปฺโป นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสงฺกปฺโปฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาสงฺกปฺปํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาวาจาย สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวาจา นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวาจาฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาวาจํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉากมฺมนฺเตน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉากมฺมนฺโต นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมากมฺมนฺโตฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมากมฺมนฺตํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาอาชีเวน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาอาชีโว นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาอาชีโวฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาอาชีวํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาวายาเมน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาวายาโม นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวายาโมฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาวายามํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาสติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาสติ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสติฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาสติํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาสมาธินา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ , ตถารูโป เต มิจฺฉาสมาธิ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสมาธิฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาสมาธิํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาญาเณน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต มิจฺฉาญาณํ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาญาณํฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาญาณํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ

‘‘ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาวิมุตฺติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวิมุตฺติ นตฺถิฯ อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวิมุตฺติฯ ตญฺจ ปน เต สมฺมาวิมุตฺติํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยา’’ติฯ

อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺภิํสุฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตญฺจ สาริปุตฺตํ อายสฺมนฺตญฺจ อานนฺทํ สเกเนว ถาลิปาเกน ปริวิสิฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภุตฺตาวิํ โอนีตปตฺตปาณิํ อญฺญตรํ นีจาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ อายสฺมา สาริปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ –

‘‘ยสฺส สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺฐิตา;

สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํฯ

‘‘สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ, อุชุภูตญฺจ ทสฺสนํ;

อทลิทฺโทติ [อทฬิทฺโทติ (สี. สฺยา. กํ.)] ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํฯ

‘‘ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;

อนุยุญฺเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธานสาสน’’นฺติฯ

อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ

อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท! กุโต นุ ตฺวํ, อานนฺท, อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสา’’ติ? ‘‘อายสฺมตา, ภนฺเต, สาริปุตฺเตน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อิมินา จ อิมินา จ โอวาเทน โอวทิโต’’ติฯ ‘‘ปณฺฑิโต, อานนฺท, สาริปุตฺโต; มหาปญฺโญ, อานนฺท, สาริปุตฺโต, ยตฺร หิ นาม จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ ทสหากาเรหิ วิภชิสฺสตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ทุติยอนาถปิณฺฑิกสุตฺตํ

[1023] สาวตฺถินิทานํฯ เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺท – ‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เอวญฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ

‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข โส ปุริโส อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติฯ เอวญฺจ วทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ อธิวาเสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท ตุณฺหีภาเวนฯ

อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ