3. ทีฆาวุอุปาสกสุตฺตํ

[999] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน ทีฆาวุ อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข ทีฆาวุ อุปาสโก ปิตรํ โชติกํ คหปติํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, คหปติ, เยน ภควา เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท – ‘ทีฆาวุ, ภนฺเต , อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เอวญฺจ วเทหิ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ ‘‘เอวํ, ตาตา’’ติ โข โชติโก คหปติ ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โชติโก คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ทีฆาวุ, ภนฺเต, อุปาสโก อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติฯ เอวญฺจ วเทติ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ

อถ โข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ทีฆาวุสฺส อุปาสกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ นิสชฺช โข ภควา ทีฆาวุํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, ทีฆาวุ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน อภิกฺกโม’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ, น ยาปนียํฯ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติฯ ‘‘ตสฺมาติห เต, ทีฆาวุ, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต ภวิสฺสามิ – อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติฯ ธมฺเม…เป.… สงฺเฆ…เป.… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต ภวิสฺสามิ อขณฺเฑหิ…เป.… สมาธิสํวตฺตนิเกหิ’ฯ เอวญฺหิ เต, ทีฆาวุ, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ

‘‘ยานิมานิ, ภนฺเต, ภควตา จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ เทสิตานิ, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ, อหญฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามิฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต – อิติปิ โส ภควา…เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติฯ ธมฺเม…เป.… สงฺเฆ…เป.… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต อขณฺเฑหิ…เป.… สมาธิสํวตฺตนิเกหี’’ติ ฯ ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, ทีฆาวุ, อิเมสุ จตูสุ โสตาปตฺติยงฺเคสุ ปติฏฺฐาย ฉ วิชฺชาภาคิเย ธมฺเม อุตฺตริ ภาเวยฺยาสิฯ

อิธ ตฺวํ, ทีฆาวุ, สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหราหิ, อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญี, ทุกฺเข อนตฺตสญฺญี ปหานสญฺญี วิราคสญฺญี นิโรธสญฺญีติฯ เอวญฺหิ เต, ทีฆาวุ, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ

‘‘เยเม, ภนฺเต, ภควตา ฉ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา เทสิตา, สํวิชฺชนฺเต เต ธมฺมา มยิ, อหญฺจ เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามิฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี วิหรามิ, อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญี, ทุกฺเข อนตฺตสญฺญี ปหานสญฺญี วิราคสญฺญี นิโรธสญฺญีฯ อปิ จ เม, ภนฺเต, เอวํ โหติ – ‘มา เหวายํ โชติโก คหปติ มมจฺจเยน วิฆาตํ อาปชฺชี’’’ติ [อาปชฺชติ (ก.)]ฯ ‘‘มา ตฺวํ, ตาต ทีฆาวุ, เอวํ มนสากาสิฯ อิงฺฆ ตฺวํ, ตาต ทีฆาวุ, ยเทว เต ภควา อาห, ตเทว ตฺวํ สาธุกํ มนสิ กโรหี’’ติฯ

อถ โข ภควา ทีฆาวุํ อุปาสกํ อิมินา โอวาเทน โอวทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข ทีฆาวุ อุปาสโก อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต กาลมกาสิฯ อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘โย โส, ภนฺเต, ทีฆาวุ นาม อุปาสโก ภควตา สํขิตฺเตน โอวาเทน โอวทิโต โส กาลงฺกโตฯ ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ? ‘‘ปณฺฑิโต, ภิกฺขเว, ทีฆาวุ อุปาสโก, ปจฺจปาทิ [อโหสิ สจฺจวาที (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] ธมฺมสฺสานุธมฺมํ, น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ [น จ ธมฺมาธิกรณํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] วิเหเสสิ [วิเหเฐสิ (อิติปิ อญฺญตฺถ)]ฯ ทีฆาวุ, ภิกฺขเว, อุปาสโก ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา’’ติฯ ตติยํฯ

4. ปฐมสาริปุตฺตสุตฺตํ

[1000] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ อานนฺโท สาวตฺถิยํ วิหรนฺติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กตินํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติ ? ‘‘จตุนฺนํ โข, อาวุโส, ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ฯ

‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? อิธาวุโส, อริยสาวโก พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ – อิติปิ โส ภควา…เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติฯ ธมฺเม…เป.… สงฺเฆ…เป.… อริยกนฺเตหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ…เป.… สมาธิสํวตฺตนิเกหิฯ อิเมสํ โข, อาวุโส, จตุนฺนํ ธมฺมานํ สมนฺนาคมนเหตุ เอวมยํ ปชา ภควตา พฺยากตา โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. ทุติยสาริปุตฺตสุตฺตํ

[1001] อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘‘โสตาปตฺติยงฺคํ, โสตาปตฺติยงฺค’นฺติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติฯ กตมํ นุ โข สาริปุตฺต, โสตาปตฺติยงฺค’’นฺติ? ‘‘สปฺปุริสสํเสโว หิ, ภนฺเต, โสตาปตฺติยงฺคํ, สทฺธมฺมสฺสวนํ โสตาปตฺติยงฺคํ, โยนิโสมนสิกาโร โสตาปตฺติยงฺคํ, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ โสตาปตฺติยงฺค’’นฺติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! สปฺปุริสสํเสโว หิ, สาริปุตฺต, โสตาปตฺติยงฺคํ, สทฺธมฺมสฺสวนํ โสตาปตฺติยงฺคํ, โยนิโสมนสิกาโร โสตาปตฺติยงฺคํ, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติ โสตาปตฺติยงฺคํ’’ฯ

‘‘‘โสโต, โสโต’ติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, สาริปุตฺต, โสโต’’ติ? ‘‘อยเมว หิ, ภนฺเต, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค โสโต, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธี’’ติฯ ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! อยเมว หิ, สาริปุตฺต, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค โสโต, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิ’’ฯ

‘‘‘โสตาปนฺโน , โสตาปนฺโน’ติ หิทํ, สาริปุตฺต, วุจฺจติฯ