มหาวคฺค,ปาฬิ 284 ปณฺเณ

‘‘ยญฺหิ ตํ, ภิกฺขเว, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อริยวิหาโร’ อิติปิ, ‘พฺรหฺมวิหาโร’ อิติปิ, ‘ตถาคตวิหาโร’ อิติปิฯ อานาปานสฺสติสมาธิํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อริยวิหาโร’ อิติปิ, ‘พฺรหฺมวิหาโร’ อิติปิ, ‘ตถาคตวิหาโร’ อิติปิฯ เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานา วิหรนฺติ เตสํ อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติฯ เย จ โข เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา เตสํ อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย เจว สํวตฺตติ สติสมฺปชญฺญาย จฯ

2. กงฺเขยฺยสุตฺตํ

[988] เอกํ สมยํ อายสฺมา โลมสกํภิโย [โลมสวงฺคิโส (สี. ปี.)] สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมิํ นิคฺโรธาราเมฯ อถ โข มหานาโม สกฺโก เยนายสฺมา โลมสกํภิโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ โลมสกํภิยํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหานาโม สกฺโก อายสฺมนฺตํ โลมสกํภิยํ เอตทโวจ – ‘‘โส เอว นุ โข, ภนฺเต, เสโข วิหาโร โส ตถาคตวิหาโร, อุทาหุ อญฺโญว [อญฺโญ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] เสโข วิหาโร อญฺโญ ตถาคตวิหาโร’’ติ?

‘‘น โข, อาวุโส มหานาม, สฺเวว เสโข วิหาโร, โส ตถาคตวิหาโรฯ อญฺโญ โข, อาวุโส มหานาม, เสโข วิหาโร, อญฺโญ ตถาคตวิหาโรฯ เย เต, อาวุโส มหานาม, ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานา วิหรนฺติ, เต ปญฺจ นีวรเณ ปหาย วิหรนฺติฯ กตเม ปญฺจ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ ปหาย วิหรนฺติ, พฺยาปาทนีวรณํ…เป.… ถินมิทฺธนีวรณํ…เป.… อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ…เป.… วิจิกิจฺฉานีวรณํ ปหาย วิหรนฺติฯ

‘‘เยปิ เต, อาวุโส มหานาม, ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานา วิหรนฺติ, เต อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย วิหรนฺติฯ

‘‘เย จ โข เต, อาวุโส มหานาม, ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา, เตสํ ปญฺจ นีวรณา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา [อนภาวกตา (สี. ปี.)] อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ กตเม ปญฺจ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ ปหีนํ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํ; พฺยาปาทนีวรณํ ปหีนํ…เป.… ถินมิทฺธนีวรณํ…เป.… อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ…เป.… วิจิกิจฺฉานีวรณํ ปหีนํ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํฯ

‘‘เย เต, อาวุโส มหานาม, ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา, เตสํ อิเม ปญฺจ นีวรณา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ ตทมินาเปตํ, อาวุโส มหานาม, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา – อญฺโญว เสโข วิหาโร, อญฺโญ ตถาคตวิหาโรฯ

‘‘เอกมิทํ, อาวุโส มหานาม, สมยํ ภควา อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑฯ ตตฺร โข, อาวุโส มหานาม, ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํฯ นามฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนา’ติฯ ‘เอวํ, ภนฺเต’ติ โข, อาวุโส มหานาม, เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนฯ

‘‘อถ โข, อาวุโส, ภควา ตสฺส เตมาสสฺส อจฺจเยน ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘สเจ โข, ภิกฺขเว, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ – กตเมนาวุโส, วิหาเรน สมโณ โคตโม วสฺสาวาสํ พหุลํ วิหาสีติ, เอวํ ปุฏฺฐา ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถ – อานาปานสฺสติสมาธินา โข, อาวุโส, ภควา วสฺสาวาสํ พหุลํ วิหาสีติฯ อิธาหํ, ภิกฺขเว , สโต อสฺสสามิ, สโต ปสฺสสามิฯ ทีฆํ อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานามิ, ทีฆํ ปสฺสสนฺโต ทีฆํ ปสฺสสามีติ ปชานามิ…เป.… ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามีติ ปชานามิ, ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามี’ติ ปชานามิ’’ฯ

‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานา วิหรนฺติ, เตสํ อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติฯ

‘‘เย จ โข เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา, เตสํ อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขวิหาราย เจว สํวตฺตติ สติสมฺปชญฺญาย จฯ

‘‘ยญฺหิ ตํ, ภิกฺขเว, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – อริยวิหาโร อิติปิ, พฺรหฺมวิหาโร อิติปิ, ตถาคตวิหาโร อิติปิฯ อานาปานสฺสติสมาธิํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – อริยวิหาโร อิติปิ, พฺรหฺมวิหาโร อิติปิ, ตถาคตวิหาโร อิติปี’’ติฯ ‘‘อิมินา โข เอตํ, อาวุโส มหานาม, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ, ยถา – อญฺโญว เสโข วิหาโร, อญฺโญ ตถาคตวิหาโร’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ปฐมอานนฺทสุตฺตํ

[989] สาวตฺถินิทานํฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, ภนฺเต , เอกธมฺโม [เอโก ธมฺโม (สี.)] ภาวิโต พหุลีกโต จตฺตาโร ธมฺเม ปริปูเรติ, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺติ, สตฺต ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา ทฺเว ธมฺเม ปริปูเรนฺตี’’ติ?

‘‘อตฺถิ โข, อานนฺท, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต จตฺตาโร ธมฺเม ปริปูเรติ, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺติ, สตฺต ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา ทฺเว ธมฺเม ปริปูเรนฺตี’’ติฯ

‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, เอกธมฺโม [เอโก ธมฺโม (สี.)] ภาวิโต พหุลีกโต จตฺตาโร ธมฺเม ปริปูเรติ, จตฺตาโร ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต ธมฺเม ปริปูเรนฺติ, สตฺต ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา ทฺเว ธมฺเม ปริปูเรนฺตี’’ติ? ‘‘อานาปานสฺสติสมาธิ โข, อานนฺท, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ปริปูเรติ, จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺติ, สตฺต โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติํ ปริปูเรนฺติ’’ฯ

‘‘กถํ ภาวิโต, อานนฺท, อานาปานสฺสติสมาธิ กถํ พหุลีกโต จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน ปริปูเรติ? อิธานนฺท, ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ โส สโตว อสฺสสติ, สโตว ปสฺสสติฯ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ อสฺสสามี’ติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ ปสฺสสามี’ติ ปชานาติ…เป.… ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ, ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ’’ฯ ‘‘ยสฺมิํ สมเย, อานนฺท, ภิกฺขุ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ อสฺสสามี’ติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ ปสฺสสามี’ติ ปชานาติ; รสฺสํ วา…เป.… ‘ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ, ‘ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ – กาเย กายานุปสฺสี, อานนฺท, ภิกฺขุ ตสฺมิํ สมเย วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? กายญฺญตราหํ, อานนฺท, เอตํ วทามิ, ยทิทํ – อสฺสาสปสฺสาสํ ฯ ตสฺมาติหานนฺท, กาเย กายานุปสฺสี ภิกฺขุ ตสฺมิํ สมเย วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ’’ฯ