อถ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติ… อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติ… อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ… สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ… อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺฐคามี – เอวํ ภาวิตาย โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติยา เอวํ พหุลีกตาย อิเม สตฺต ผลา สตฺตานิสํสา ปาฏิกงฺขา’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. อริฏฺฐสุตฺตํ

[982] สาวตฺถินิทานํฯ ตตฺร โข ภควา…เป.… เอตทโวจ – ‘‘ภาเวถ โน ตุมฺเห ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติ’’นฺติ? เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อริฏฺโฐ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, ภาเวมิ อานาปานสฺสติ’’นฺติฯ ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, อริฏฺฐ, ภาเวสิ อานาปานสฺสติ’’นฺติ? ‘‘อตีเตสุ เม, ภนฺเต, กาเมสุ กามจฺฉนฺโท ปหีโน, อนาคเตสุ เม กาเมสุ กามจฺฉนฺโท วิคโต, อชฺฌตฺตพหิทฺธา [อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] จ เม ธมฺเมสุ ปฏิฆสญฺญา สุปฺปฏิวินีตาฯ โส [โสหํ (?)] สโตว อสฺสสิสฺสามิ, สโตว ปสฺสสิสฺสามิฯ เอวํ ขฺวาหํ, ภนฺเต, ภาเวมิ อานาปานสฺสติ’’นฺติฯ

‘‘‘อตฺเถสา, อริฏฺฐ, อานาปานสฺสติ, เนสา นตฺถี’ติ วทามิฯ อปิ จ, อริฏฺฐ, ยถา อานาปานสฺสติ วิตฺถาเรน ปริปุณฺณา โหติ ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อริฏฺโฐ ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กถญฺจ, อริฏฺฐ, อานาปานสฺสติ วิตฺถาเรน ปริปุณฺณา โหติ? อิธ, อริฏฺฐ, ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ โส สโตว อสฺสสติ, สโตว ปสฺสสติฯ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ อสฺสสามี’ติ ปชานาติ…เป.… ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ, ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติฯ เอวํ โข, อริฏฺฐ, อานาปานสฺสติ วิตฺถาเรน ปริปุณฺณา โหตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. มหากปฺปินสุตฺตํ

[983] สาวตฺถินิทานํฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา มหากปฺปิโน ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ อทฺทสา โข ภควา อายสฺมนฺตํ มหากปฺปินํ อวิทูเร นิสินฺนํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ –

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตสฺส ภิกฺขุโน กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา ผนฺทิตตฺตํ วา’’ติ? ‘‘ยทาปิ มยํ, ภนฺเต, ตํ อายสฺมนฺตํ ปสฺสาม สงฺฆมชฺเฌ วา นิสินฺนํ เอกํ วา รโห นิสินฺนํ, ตทาปิ มยํ ตสฺส อายสฺมโต น ปสฺสาม กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา ผนฺทิตตฺตํ วา’’ติฯ

‘‘ยสฺส, ภิกฺขเว, สมาธิสฺส ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา เนว กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, น จิตฺตสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, ตสฺส โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมาธิสฺส นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีฯ กตมสฺส จ, ภิกฺขเว, สมาธิสฺส ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา เนว กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, น จิตฺตสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา?

‘‘อานาปานสฺสติสมาธิสฺส, ภิกฺขเว, ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา เนว กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, น จิตฺตสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วาฯ กถํ ภาวิเต จ, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิมฺหิ กถํ พหุลีกเต เนว กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, น จิตฺตสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา?

‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ โส สโตว อสฺสสติ, สโตว ปสฺสสติ…เป.… ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติ, ‘ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามี’ติ สิกฺขติฯ เอวํ ภาวิเต จ โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิมฺหิ เอวํ พหุลีกเต เนว กายสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา, น จิตฺตสฺส อิญฺชิตตฺตํ วา โหติ ผนฺทิตตฺตํ วา’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ปทีโปปมสุตฺตํ

[984] ‘‘อานาปานสฺสติสมาธิ , ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต มหปฺผโล โหติ มหานิสํโสฯ กถํ ภาวิโต จ, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ กถํ พหุลีกโต มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส?