ยโต จ โข, ภิกฺขเว, กูฏาคารสฺส กูฏํ อุสฺสิตํ โหติ, อถ โคปานสีนํ สณฺฐิติ โหติ, อถ โคปานสีนํ อวฏฺฐิติ โหติฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยาวกีวญฺจ อริยสาวกสฺส อริยญาณํ น อุปฺปนฺนํ โหติ, เนว ตาว จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ สณฺฐิติ โหติ, เนว ตาว จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ อวฏฺฐิติ โหติฯ ยโต จ โข, ภิกฺขเว, อริยสาวกสฺส อริยญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อถ จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ…เป.… อวฏฺฐิติ โหติฯ

‘‘กตเมสํ จตุนฺนํ? สทฺธินฺทฺริยสฺส , วีริยินฺทฺริยสฺส, สตินฺทฺริยสฺส, สมาธินฺทฺริยสฺสฯ ปญฺญวโต, ภิกฺขเว, อริยสาวกสฺส ตทนฺวยา สทฺธา สณฺฐาติ, ตทนฺวยํ วีริยํ สณฺฐาติ, ตทนฺวยา สติ สณฺฐาติ, ตทนฺวโย สมาธิ สณฺฐาตี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. เสขสุตฺตํ

[523] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชาเนยฺย, อเสโข ภิกฺขุ อเสขภูมิยํ ฐิโต ‘อเสโขสฺมี’ติ ปชาเนยฺยา’’ติ?

ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป.… ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชาเนยฺย, อเสโข ภิกฺขุ อเสขภูมิยํ ฐิโต ‘อเสโขสฺมี’ติ ปชาเนยฺย’’ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชานาติ? อิธ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขุ ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ – อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชานาติ’’ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขุ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘อตฺถิ นุ โข อิโต พหิทฺธา อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย เอวํ ภูตํ ตจฺฉํ ตถํ ธมฺมํ เทเสติ ยถา ภควา’ติ? โส เอวํ ปชานาติ – ‘นตฺถิ โข อิโต พหิทฺธา อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย เอวํ ภูตํ ตจฺฉํ ตถํ ธมฺมํ เทเสติ ยถา ภควา’ติฯ อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชานาติ’’ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขุ ปญฺจินฺทฺริยานิ ปชานาติ – สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – ยํคติกานิ ยํปรมานิ ยํผลานิ ยํปริโยสานานิฯ น เหว โข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ; ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติฯ อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม เสโข ภิกฺขุ เสขภูมิยํ ฐิโต ‘เสโขสฺมี’ติ ปชานาติ’’ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อเสโข ภิกฺขุ อเสขภูมิยํ ฐิโต ‘อเสโขสฺมี’ติ ปชานาติ? อิธ, ภิกฺขเว, อเสโข ภิกฺขุ ปญฺจินฺทฺริยานิ ปชานาติ – สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – ยํคติกานิ ยํปรมานิ ยํผลานิ ยํปริโยสานานิฯ กาเยน จ ผุสิตฺวา วิหรติ; ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติฯ อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อเสโข ภิกฺขุ อเสขภูมิยํ ฐิโต ‘อเสโขสฺมี’ติ ปชานาติ’’ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อเสโข ภิกฺขุ ฉ อินฺทฺริยานิ ปชานาติฯ ‘จกฺขุนฺทฺริยํ, โสตินฺทฺริยํ, ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ – อิมานิ โข ฉ อินฺทฺริยานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อปริเสสํ นิรุชฺฌิสฺสนฺติ, อญฺญานิ จ ฉ อินฺทฺริยานิ น กุหิญฺจิ กิสฺมิญฺจิ อุปฺปชฺชิสฺสนฺตี’ติ ปชานาติฯ อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ปริยาโย ยํ ปริยายํ อาคมฺม อเสโข ภิกฺขุ อเสขภูมิยํ ฐิโต ‘อเสโขสฺมี’ติ ปชานาตี’’ติฯ ตติยํฯ

4. ปทสุตฺตํ

[524] ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ ชงฺคลานํ [ชงฺคมานํ (สี. ปี.)] ปาณานํ ปทชาตานิ สพฺพานิ ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ, หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – มหนฺตตฺเตน; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ ปทานิ โพธาย สํวตฺตนฺติ , ปญฺญินฺทฺริยํ ปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – โพธายฯ กตมานิ จ, ภิกฺขเว, ปทานิ โพธาย สํวตฺตนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, ภิกฺขเว, ปทํ, ตํ โพธาย สํวตฺตติ; วีริยินฺทฺริยํ ปทํ, ตํ โพธาย สํวตฺตติ; สตินฺทฺริยํ ปทํ, ตํ โพธาย สํวตฺตติ; สมาธินฺทฺริยํ ปทํ, ตํ โพธาย สํวตฺตติ; ปญฺญินฺทฺริยํ ปทํ, ตํ โพธาย สํวตฺตติฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ ชงฺคลานํ ปาณานํ ปทชาตานิ สพฺพานิ ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ, หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – มหนฺตตฺเตน; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ ปทานิ โพธาย สํวตฺตนฺติ, ปญฺญินฺทฺริยํ ปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – โพธายา’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สารสุตฺตํ

[525] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ สารคนฺธา, โลหิตจนฺทนํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข ภิกฺขเว, เย เกจิ โพธิปกฺขิยา ธมฺมา , ปญฺญินฺทฺริยํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – โพธายฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, โพธิปกฺขิยา ธมฺมา? สทฺธินฺทฺริยํ, ภิกฺขเว, โพธิปกฺขิโย ธมฺโม, ตํ โพธาย สํวตฺตติฯ วีริยินฺทฺริยํ…เป.… สตินฺทฺริยํ …เป.… สมาธินฺทฺริยํ…เป.… ปญฺญินฺทฺริยํ โพธิปกฺขิโย ธมฺโม, ตํ โพธาย สํวตฺตติฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ สารคนฺธา, โลหิตจนฺทนํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, เย เกจิ โพธิปกฺขิยา ธมฺมา, ปญฺญินฺทฺริยํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ – โพธายา’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปติฏฺฐิตสุตฺตํ

[526] ‘‘เอกธมฺเม ปติฏฺฐิตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปญฺจินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิฯ กตมสฺมิํ เอกธมฺเม? อปฺปมาเทฯ กตโม จ ภิกฺขเว, อปฺปมาโท? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จิตฺตํ รกฺขติ อาสเวสุ จ สาสเวสุ จ ธมฺเมสุฯ ตสฺส จิตฺตํ รกฺขโต อาสเวสุ จ สาสเวสุ จ ธมฺเมสุ สทฺธินฺทฺริยมฺปิ ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติฯ วีริยินฺทฺริยมฺปิ ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติฯ สตินฺทฺริยมฺปิ ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติฯ สมาธินฺทฺริยมฺปิ ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติฯ ปญฺญินฺทฺริยมฺปิ ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติฯ เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ปติฏฺฐิตสฺส ภิกฺขุโน ปญฺจินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ