เมนู

ตสฺมา ยถา ปุพฺเพ ตสฺส โคปาลสฺส กาเล ตสฺมิํ ฐาเน มชฺเฌ คงฺคาย ตาทิสา ทีปกา สํวิชฺชมานา อเหสุํ, ตเถว โปราณฏฺฐกถาสุ เอส อตฺโถ สํวณฺณิโต, ตเทว จ วจนํ อาจริเยน ภาสาปริวตฺตนํ กตฺวา ปกาสิตนฺติ เอวเมว คเหตพฺพํฯ ตสฺมา ตมฺปิ อการณเมวาติฯ

พฺราหฺมณกุลวิจารณา

[2] อถ ‘‘พฺราหฺมณมาณโว’’ติ ปทมฺปิ เตน เอวํ วิจาริตํ –

(ก) ‘‘พุทฺธโฆโส ‘พฺราหฺมณกุลชาโต’ติ น สกฺกา คเหตุํฯ กสฺมา เวทกาลโต ปฏฺฐาย ยาวชฺชตนา สพฺเพปิ พฺราหฺมณา

พฺราหฺมโณสฺย มุขมาสีทิ, พาหู ราชนฺย? กต?;

อูรู ตทสฺย ยท วคฺย?, ปทฺภฺยาํ คูทฺโร อชายตา’’ติ [อิรุเวท, 10-มณฺฑล, 90; ตถา อถว 6 เวท 19, 6, 6]

อิมํ ปุริสสุตฺตํ นาม มนฺตํ ชานนฺตีติ สทฺทหิยาฯ

อยํ ปนสฺสา อตฺโถ – ‘พฺราหฺมโณ อสฺส (พฺรหฺมุโน) มุขํ อาสิฯ พาหู ราชญฺโญ กโต, ขตฺติยา อสฺส พาหูติ วุตฺตํ โหติฯ โย เวสฺโส, โส อสฺส อูรูฯ สุทฺโท อสฺส ปาเทหิ อชายี’ติฯ

พุทฺธโฆโส ปน ‘ปณฺฑิตพฺราหฺมโณ’ติ ญาโตปิ ตํ คาถํ น อญฺญาสิฯ ตถา หิ เตน พนฺธุปาทาปจฺจาติ ปทสฺส อตฺถวณฺณนายํ ‘เตสํ กิร อยํ ลทฺธิ – พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน มุขโต นิกฺขนฺตา, ขตฺติยา อุรโต, เวสฺสา นาภิโต, สุทฺทา ชาณุโต, สมณา ปิฏฺฐิปาทโต’ติ [ที. นิ. อฏฺฐ. 1.263; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.508] ติสฺสา เวทคาถาย อสมานตฺโถ วณฺณิโต’’ติฯ

อยํ ปเนตฺถ อนุวิจารณา – ยทิ จ ตํกาลิกานมฺปิ พฺราหฺมณานํ ลทฺธิ ตเถว ภเวยฺย ยถา เอติสฺสํ คาถายํ วุตฺตา, สา จตฺถวณฺณนา อาจริยสฺส มติมตฺตาฯ เอวํ สติ สา วิจารณา ยุตฺตา ภเวยฺยฯ เอติสฺสํ ปน คาถายํ ‘‘พฺราหฺมโณสฺย มุขมาสีทิ’’ติ ปฐมปาเทน ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตา’’ติ อตฺโถ อุชุกโต น ลพฺภติฯ พุทฺธกาเล ปน พฺราหฺมณานํ ลทฺธิ ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตา’’ติ เอวเมว อโหสีติ ปากโฏเยวายมตฺโถฯ ตถา หิ ทีฆนิกาเย ปาถิกวคฺเค อคฺคญฺญสุตฺเต (3, 67) –

‘‘ทิสฺสนฺติ โข ปน วาเสฏฺฐ พฺราหฺมณานํ พฺราหฺมณิโย อุตุนิโยปิ คพฺภินิโยปิ วิชายมานาปิ ปายมานาปิฯ