เมนู

ตโย วิหาเร กาเรตฺวา, ภิกฺขูนํ อภยุตฺตเรฯ

[213]

วิหารํ การยิตฺวาน, ธูมรกฺขมฺหิ ปพฺพเต;

มเหสิยา’นเยนา’ทา, ภิกฺขูนํ เถรวาทิน’’นฺติฯ

ตสฺส ปน รญฺโญ กาเล สา นิฏฺฐาปิตาติ น สกฺกา คเหตุํฯ ตสฺส หิ รญฺโญ เอกวีสติมวสฺเส สมนฺตปาสาทิกํ นิฏฺฐาเปสิฯ โส จ ราชา ทฺวาวีสติมวสฺเส ทิวงฺคโตฯ เอตฺถนฺตเร สาธิกเอกวสฺเสน ‘‘จตสฺโส จ อาคมฏฺฐกถาโย ติสฺโส จ อภิธมฺมฏฺฐกถาโย อยญฺจ ธมฺมปทฏฺฐกถา’’ติ สพฺพา เอตา น สกฺกา นิฏฺฐาเปตุนฺติฯ

ปรมตฺถโชติกาฏฺฐกถากรณํ

ปรมตฺถโชติกํ นาม ขุทฺทกปาฐสฺส เจว สุตฺตนิปาตสฺส จ อฏฺฐกถํ เกนจิปิ อนายาจิโต อตฺตโน อิจฺฉาวเสเนว อกาสิฯ วุตฺตญฺเหตํ ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย คนฺถารมฺเภ –

‘‘อุตฺตมํ วนฺทเนยฺยานํ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ;

ขุทฺทกานํ กริสฺสามิ, เกสญฺจิ อตฺถวณฺณนํฯ

ขุทฺทกานํ คมฺภีรตฺตา, กิญฺจาปิ อติทุกฺกรา;

วณฺณนา มาทิเสเนสา, อโพธนฺเตน สาสนํฯ

อชฺชาปิ ตุ อพฺโภจฺฉินฺโน, ปุพฺพาจริยนิจฺฉโย;

ตเถว จ ฐิตํ ยสฺมา, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํฯ

ตสฺมาหํ กาตุมิจฺฉามิ, อตฺถสํวณฺณนํ อิมํ;

สาสนญฺเจว นิสฺสาย, โปราณญฺจ วินิจฺฉยํฯ

สทฺธมฺมพหุมาเนน, นาตฺตุกฺกํสนกมฺยตา;

นาญฺเญสํ วมฺภนตฺถาย, ตํ สุณาถ สมาหิตา’’ติฯ

พหู ปน วิจกฺขณา อิมา อารมฺภคาถาโย วิจินิตฺวา ‘‘เนตํ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถรสฺส วิย วจนํ โหตี’’ติ วทนฺติฯ

อยญฺจ เนสํ วิจินนากาโร, อาจริยพุทฺธโฆโส หิ ยํ กญฺจิ คนฺถํ สีลาทิคุณสมฺปนฺเนน อญฺเญน อายาจิโตว กโรติ, อิธ ปน โกจิปิ อายาจโก นตฺถิฯ ปุนปิ อาจริโย ‘‘โปราณสีหฬฏฺฐกถํ ภาสาปริวตฺตนวเสน กริสฺสามี’’ติ จ ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคํ นิสฺสาย กริสฺสามี’’ติ จ เอวํ ปฏิญฺญํ กตฺวาว กโรติ, อิธ ปน ตาทิสีปิ ปฏิญฺญา นตฺถิฯ ปุนปิ อาจริโย อติคมฺภีรตฺถานํ จตุนฺนญฺจาคมานํ อภิธมฺมสฺส จ สํวณฺณนารมฺเภปิ ทุกฺกรภาวํ น กเถติ, อิธ ปน ‘‘สาสนํ อโพธนฺเตน มาทิเสนา’’ติ อตฺตนา สาสนสฺส อพุทฺธภาวํ ปกาเสตฺวา ‘‘อติทุกฺกรา’’ติ จ กเถติฯ ตสฺมา ‘‘เนตํ อาจริยพุทฺธโฆสสฺส วิย วจน’’นฺติ วทนฺติฯ ตํ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติ, อาจริโย หิ อตฺตโน คนฺถนิคมเนสุ ‘‘ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุสาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวนา’’ติ อตฺตโน ญาณปฺปภาวํ ปกาเสสิ, โส ‘‘สาสนํ อโพธนฺเตน มาทิเสน อติทุกฺกรา’’ติ อีทิสํ วจนํ น กเถยฺยเยวาติฯ

ชาตกฏฺฐกถากรณํ

ชาตกฏฺฐกถาปิ จ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถเรเนว กตาติ วทนฺติ, การณํ ปเนตฺถ น ทิสฺสติฯ สา ปน อตฺถทสฺสิตฺเถเรนพุทฺธมิตฺตตฺเถเรนมหิสาสกนิกายิเกนพุทฺธเทวตฺเถเรนาติ ตีหิ เถเรหิ อภิยาจิโต มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคํ นิสฺสาย กตาฯ อิมิสฺสาปิ นามวิเสโส นตฺถิฯ วุตฺตํ หิมิสฺสา อารมฺเภ –

‘‘พุทฺธวํสสฺส เอตสฺส, อิจฺฉนฺเตน จิรฏฺฐิติํ;

ยาจิโต อภิคนฺตฺวาน, เถเรน อตฺถทสฺสินาฯ

อสํสฏฺฐวิหาเรน, สทา สุทฺธวิหารินา;

ตเถว พุทฺธมิตฺเตน, สนฺตจิตฺเตน วิญฺญุนาฯ

มหิสาสกวํสมฺหิ, สมฺภูเตน นยญฺญุนา;

พุทฺธเทเวน จ ตถา, ภิกฺขุนา สุทฺธพุทฺธินาฯ

มหาปุริสจริยานํ, อานุภาวํ อจินฺติยํ;

ตสฺส วิชฺโชตยนฺตสฺส, ชาตกสฺสตฺถวณฺณนํฯ

มหาวิหารวาสีนํ, วาจนามคฺคนิสฺสิตํ;

ภาสิสฺสํ ภาสโต ตํ เม, สาธุ คณฺหนฺตุ สาธโว’’ติฯ