เมนู

วุตฺตํ, ตํ อิทานิ ทิสฺสมานาย อฏฺฐสาลินิยา น สเมติฯ ตตฺถ หิ คนฺถารมฺเภเยว วิสุทฺธิมคฺคํ อติทิสิตฺวา ปจฺฉาปิ โส จ, สมนฺตปาสาทิกา จ พหูสุ ฐาเนสุ อติทิสียนฺติฯ ตสฺมา ตสฺสา อาจริเยน สีหฬทีปํ ปตฺวา วิสุทฺธิมคฺคญฺเจว สมนฺตปาสาทิกญฺจ กตฺวา ปจฺฉาเยว กตภาโว อติวิย ปากโฏติฯ

กงฺขาวิตรณีอฏฺฐกถากรณํ

กงฺขาวิตรณิํ นาม ปาติโมกฺขฏฺฐกถํ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโร โสณตฺเถเรน ยาจิโต มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคนิสฺสิตํ สีหฬปาติโมกฺขฏฺฐกถานยํ นิสฺสาย เอกมฺปิ ปทํ ปาฬิยา วา มหาวิหารวาสีนํ โปราณฏฺฐกถาหิ วา อวิโรเธตฺวา อกาสิฯ เตน วุตฺตํ ติสฺสํ อฏฺฐกถายํ –

‘‘สูรเตน นิวาเตน, สุจิสลฺเลขวุตฺตินา;

วินยาจารยุตฺเตน, โสณตฺเถเรน ยาจิโตฯ

ตตฺถ สญฺชาตกงฺขานํ, ภิกฺขูนํ ตสฺส วณฺณนํ;

กงฺขาวิตรณตฺถาย, ปริปุณฺณวินิจฺฉยํฯ

มหาวิหารวาสีนํ, วาจนามคฺคนิสฺสิตํ;

วตฺตยิสฺสามิ นาเมน, กงฺขาวิตรณิํ สุภ’’นฺติ [กงฺขา อฏฺฐ. คนฺถารมฺภกถา] จฯ

‘‘อารภิํ ยมหํ สพฺพํ, สีหฬฏฺฐกถานยํ;

มหาวิหารวาสีนํ, วาจนามคฺคนิสฺสิตํฯ

นิสฺสาย สา อยํ นิฏฺฐํ, คตา อาทาย สพฺพโส;

สพฺพํ อฏฺฐกถาสารํ, ปาฬิยตฺถญฺจ เกวลํฯ

น เหตฺถ ตํ ปทํ อตฺถิ, ยํ วิรุชฺเฌยฺย ปาฬิยา;

มหาวิหารวาสีนํ, โปราณฏฺฐกถาหิ วา’’ติ [กงฺขา. อฏฺฐ. นิคมนกถา] จฯ

ธมฺมปทฏฺฐกถากรณํ

อปราปิ ติสฺโส อฏฺฐกถาโย สนฺติ ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถา ธมฺมปทฏฺฐกถา สุตฺตนิปาตฏฺฐกถา จาติ, ยา ตาสุ ทิสฺสมานนิคมนวเสน อาจริยพุทฺธโฆเสเนว กตาติ ปญฺญายนฺติฯ ตตฺถ ปน วุตฺตวจนานิ กานิจิ กานิจิ อาคมฏฺฐกถาสุ วุตฺตากาเรน น โหนฺติฯ ตสฺมา เอเก วทนฺติ ‘‘เนตา อาจริยพุทฺธโฆสสฺสา’’ติฯ เอกจฺเจ ปน ‘‘อาจริยสฺส อุปถมฺภกตฺเถเรหิ ปฐมํ กตา, ปจฺฉา อาจริเยน โอสานโสธนวเสน ปริโยสาปิตา วา ภเวยฺยุํ, อภิธมฺมฏฺฐกถํ อายาจนฺเตน จูฬพุทฺธโฆเสน วา กตา ภเวยฺยุ’’นฺติ วทนฺติฯ

ตํ ตถา วา โหตุ อญฺญถา วา, อิทานิ เอกนฺตโต วินิจฺฉินิตุํ น สุกรเมวฯ ตสฺมา ตาสํ นิคมนวจนวเสเนว เอตฺถ ปกาสยิสฺสามฯ ตาสุ หิ ธมฺมปทฏฺฐกถํ กุมารกสฺสปตฺเถเรน อายาจิโต สิริกูฏสฺส (สิริกุฑฺฑสฺส) รญฺโญ ปาสาเท วิหรนฺโต ปรมฺปราภตํ สีหฬภาสาย สณฺฐิตํ โปราณฏฺฐกถํ ปาฬิภาสาย อาโรเปตฺวา วิตฺถารคตญฺจ วจนกฺกมํ สมาเสตฺวา คาถาสุ อสํวณฺณิตปทพฺยญฺชนานิ สํวณฺเณตฺวา อกาสิฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ คนฺถารมฺเภ –

‘‘ปรมฺปราภตา ตสฺส, นิปุณา อตฺถวณฺณนา;

ยา ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ, ทีปภาสาย สณฺฐิตา…เป.…

กุมารกสฺสเปนาหํ, เถเรน ถิรเจตสา;

สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน, สกฺกจฺจํ อภิยาจิโต…เป.…

ตํ ภาสํ อติวิตฺถาร, คตญฺจ วจนกฺกมํ;

ปหายาโรปยิตฺวาน, ตนฺติภาสํ มโนรมํฯ

คาถานํ พฺยญฺชนปทํ, ยํ ตตฺถ น วิภาวิตํ;

เกวลํ ตํ วิภาเวตฺวา, เสสํ ตเมว อตฺถโตฯ

ภาสนฺตเรน ภาสิสฺส’’นฺติ [ธ. ป. อฏฺฐ. 1.คนฺถารมฺภกถา]

นิคมเน จ วุตฺตํ –

‘‘วิหาเร อธิราเชน, การิตมฺหิ กตญฺญุนา;

ปาสาเท สิริกูฏสฺส, รญฺโญ วิหรตา มยา’’ติ [ธ. ป. อฏฺฐ. 2.นิคมนกถา]

เอตฺถ จ สิริกูโฏ นาม สมนฺตปาสาทิกานิคมเน สิริปาโลติ วุตฺโต มหานาโมเยว ราชาติ วทนฺติฯ เอวํ สติ มเหสิยา อานยนํ สมาทาปนมารพฺภ เตน รญฺญา ทินฺเน ธูมรกฺขปพฺพตวิหาเร วสนฺเตน สา กตาติ เวทิตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ มหาวํเส –

[37-212]

‘‘โลหทฺวาร-รลคฺคาม-โกฏิปสฺสาวนวฺหเย;