เมนู

นิสฺสยฏฺฐกถาวิภาวนา

วิสุทฺธิมคฺโค ปน น เกวลํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเรเนว กโต, อถ โข วุจฺจมานปฺปกาเรนาปิฯ ตถา หิ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโร โปราณฏฺฐกถาหิ สมาหริตฺวา ภาสาปริวตฺตนวเสน ทสฺเสนฺโตปิ ยา ยา อตฺถวณฺณนา วา วินิจฺฉโย วา สํสยิตพฺโพ โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วินยฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ วา (1, 263), วินยฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ, มชฺฌิมฏฺฐกถาสุ ปนาติ วา (1, 70), องฺคุตฺตรภาณกาติ วา (1, 72), อฏฺฐกถาจริยานํ มตานุสาเรน วินิจฺฉโยติ วา (1, 99), วุตฺตมฺปิ เจตํ อฏฺฐกถาสูติ วา (1, 118), ตํ อฏฺฐกถาสุ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ วา (1, 134), ทีฆภาณกสํยุตฺตภาณกานํ มตนฺติ วา, มชฺฌิมภาณกา อิจฺฉนฺตีติ วา (1, 267), อฏฺฐกถาสุ วินิจฺฉโยติ วา, เอวํ ตาว ทีฆภาณกา, มชฺฌิมภาณกา ปนาหูติ วา (1, 277), องฺคุตฺตรฏฺฐกถายํ ปน…เป.… อยํ กโม วุตฺโต, โส ปาฬิยา น สเมตีติ วา (1, 309), เอวํ ตาว มชฺฌิมภาณกา, สํยุตฺตภาณกา ปนาติ วา (2, 62), สํยุตฺตฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ วา (2, 63), อฏฺฐกถายํ ปนาติ วา (2, 80) เอวํ ตํตํอตฺถวณฺณนาวินิจฺฉยานํ นิสฺสยมฺปิ วิภาเวตฺวา ปจฺฉิมชนานํ อุปฺปชฺชมานสํสยํ วิโนเทนฺโตเยว เต ทสฺเสสิฯ

เตนิมสฺส วิสุทฺธิมคฺคสฺส กรณกาเล สพฺพาปิ สีหฬฏฺฐกถาโย อาจริยสฺส สนฺติเก สนฺตีติ จ, ปุพฺเพเยว ตา อาจริเยน สีหฬตฺเถรานํ สนฺติเก สุตาติ จ, ตาหิ คเหตพฺพํ สพฺพํ คเหตฺวา อยํ วิสุทฺธิมคฺโค อาจริเยน ลิขิโตติ จ อยมตฺโถ อติวิย ปากโฏ โหติฯ ตสฺมา ยํ มหาวํเส –

‘‘สงฺโฆ คาถาทฺวยํ ตสฺสา’ทาสิ สามตฺถิยํ ตวา’’ติอาทินา ‘‘คาถาทฺวยเมว โอโลเกตฺวา กิญฺจิปิ อญฺญํ โปตฺถกํ อโนโลเกตฺวา อาจริยพุทฺธโฆโส วิสุทฺธิมคฺคํ อกาสี’’ติ อธิปฺปาเยน อภิตฺถุติวจนํ วุตฺตํ, ตํ อภิตฺถุติมตฺตเมวาติ เวทิตพฺพํฯ

โปราณวจนทสฺสนํ

น เกวลํ อาจริโย อฏฺฐกถาโยเยว นิสฺสยภาเวน ทสฺเสสิ, อถ โข ‘‘โปราณา ปนาหู’’ติอาทินา โปราณานํ วจนมฺปิ ทสฺเสสิเยวฯ ตเทตฺถ ทฺวาวีสติยา ฐาเนสุ ทิฏฺฐํ [วิสุทฺธิ. 1.15, 137, 142, 217, 252, 303; 2.581, 675-676, 689, 706, 736, 745, 746, 749,755, 778, 839]ฯ เก ปเนเต โปราณา นาม? ยาว จตุตฺถสงฺคีติกาลา สงฺคีติกาเรสุ ปริยาปนฺนา วา ตาทิสา วา มหาเถราติ เวทิตพฺพาฯ ตถา หิ ปฏิสมฺภิทามคฺเค (292-3-ปิฏฺเฐสุ)ฯ

‘‘โอภาเส เจว ญาเณ จ, ปีติยา จ วิกมฺปติ…เป.…

ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล โหติ, น จ วิกฺเขปํ คจฺฉตี’’ติ –

เอวมาคตา คาถาโย อิธ (273-4-ปิฏฺเฐสุ) โปราณานํ วจนภาเวน ทสฺสิตาฯ ยทิ จิมา คาถาโย สงฺคีติกาเรหิ ปกฺขิตฺตา ภเวยฺยุํ ยถา ปริวารปาฬิยํ (3-ปิฏฺเฐ) อาคตา อาจริยปรมฺปราทีปิกา คาถาโย, ตา หิ สมนฺตปาสาทิกายํ (1, 46-ปิฏฺเฐ) โปราณวจนภาเวน ทสฺสิตา, เอวํ สติ เตเยว สงฺคีติการา โปราณาติ เวทิตพฺพาฯ อถ ปฏิสมฺภิทามคฺคเทสเกเนว ภาสิตา ภเวยฺยุํ, เต วิย ครุกรณียา ปจฺจยิกา สทฺธายิตพฺพกา มหาเถรา โปราณาติ เวทิตพฺพาฯ สมนฺตปาสาทิกาสุมงฺคลวิลาสินีอาทีสุ ‘‘โปราณา ปน เอวํ วณฺณยนฺตี’’ติอาทินา วุตฺตฏฺฐาเนสุปิ ตาทิสาว อาจริยา โปราณาติ วุตฺตาฯ

วินยฏฺฐกถากรณํ

อาจริโย ปน อิมํ วิสุทฺธิมคฺคปกรณํ ยถาวุตฺตปฺปกาเรน กตฺวา อญฺญาปิ ติปิฏกฏฺฐกถาโย อนุกฺกเมน อกาสิฯ กถํ? สมนฺตปาสาทิกํ นาม วินยฏฺฐกถํ พุทฺธสิริตฺเถเรน อชฺเฌสิโต มหาวิหารสฺส ทกฺขิณภาเค ปธานฆรปริเวเณ มหานิคมสฺสามิโน ปาสาเท วสนฺโต อกาสิฯ สา ปเนสา สิริปาโลติ นามนฺตรสฺส มหานามรญฺโญ วีสติมวสฺเส (973-พุ-ว) อารทฺธา เอกวีสติมวสฺเส (974-พุ-ว) นิฏฺฐานปฺปตฺตา อโหสิฯ ตญฺจ ปน กโรนฺโต มหามหินฺทตฺเถเรนาภตํ สีหฬภาสาย สงฺขตํ มหาอฏฺฐกถํ ตสฺสา สรีรํ กตฺวา มหาปจฺจรีกุรุนฺทีสงฺเขปอนฺธกฏฺฐกถาหิ จ คเหตพฺพํ คเหตฺวา สีหฬทีเป ยาว วสภราชกาลา ปากฏานํ โปราณ วินยธรมหาเถรานํ วินิจฺฉยภูตํ เถรวาทมฺปิ ปกฺขิปิตฺวา อกาสิฯ วุตฺตญฺเหตํ สมนฺตปาสาทิกายํ –

‘‘สํวณฺณนํ ตญฺจ สมารภนฺโต, ตสฺสา มหาอฏฺฐกถํ สรีรํ;

กตฺวา มหาปจฺจริยํ ตเถว, กุรุนฺทินามาทิสุ วิสฺสุตาสุฯ