เมนู

ตถา หิ เตสํ อสฺสโฆสนาคชฺชุนานํ อสฺสโฆโส [(570-670-พุทฺธวสฺสพฺภนฺตเร)] เถรวาทโต ภินฺเนสุ เอกาทสสุ คเณสุ สพฺพตฺถิวาทคเณ ปริยาปนฺโน, นาคชฺชุโนมหาสงฺฆิก-เจติยวาทิคณาทีหิ ชาเต มหายานนิกาเย ปริยาปนฺโน, มหาวิหารวาสิโน จ อาทิโตเยว ปฏฺฐาย นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ อตฺตโน ปิฏกํ อตีว อาทรํ กตฺวา รกฺขนฺติ, อยญฺจ อาจริยพุทฺธโฆโส เตสมญฺญตโรฯ วุตฺตญฺหิ ตสฺส คนฺถนิคมเนสุ ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตนา’’ติฯ ตสฺมา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส เตสํ นยํ ชานนฺโตเยว อตฺตโน คนฺเถสุ นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ นปฺปกาเสสี’’ติ เวทิตพฺพํฯ

เอตฺตาวตา จ ยานิ ‘‘โพธิมณฺฑสมีปมฺหิ, ชาโต พฺราหฺมณมาณโว’’ติอาทินา วุตฺตสฺส มหาวํสวจนสฺส วิจารณมุเขน อาจริยพุทฺธโฆสสฺส วมฺภนวจนานิ ธมฺมานนฺทโกสมฺพินา วุตฺตานิ, ตานิ อมูลกภาเวน อนุวิจาริตานิฯ ตถาปิ ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส โพธิมณฺฑสมีเป ชาโต’’ติ เอตํ ปน อตฺถํ สาเธตุํ ทฬฺหการณํ น ทิสฺสเตว ฐเปตฺวา ตํ มหาวํสวจนํ, ยมฺปิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติยํ วุตฺตํ, ตมฺปิ มหาวํสเมว นิสฺสาย วุตฺตวจนตฺตา น ทฬฺหการณํ โหตีติฯ

มรมฺมรฏฺฐิกภาวกถา

เอกจฺเจ ปน มรมฺมรฏฺฐิกา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส มรมฺมรฏฺเฐ สถุํ นาม นครโต สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สงฺคหฏฺฐกถาโย อกาสี’’ติ วทนฺติฯ ตํ ธมฺมานนฺเทน อนุชานิตฺวา ‘‘ตมฺปิ โถกํ ยุตฺติสมฺปนฺนํ, อหํ เอวํ สทฺทหามิ ‘พุทฺธโฆโส ทกฺขิณอินฺทิยรฏฺเฐ เตลงฺคชาติโก’ติ, เตลงฺคชาติกา จ พหู ชนา มรมฺมรฏฺเฐ จ อินฺโทจิน รฏฺเฐ จ คนฺตฺวา วสนฺติ, ตลฺหิง? อิติ โวหาโร จ ตโตเยว เตลงฺคปทโต อุปฺปนฺโนฯ ตถา ‘พุทฺธโฆโส อฏฺฐกถาโย กตฺวา สีหฬทีปโต มรมฺมรฏฺฐํ คนฺตฺวา ปจฺฉิมภาเค ตตฺเถว วสี’ติปิ คเหตุํ สกฺกา, ตสฺส หิ คนฺถา มรมฺมรฏฺเฐ สีหฬรฏฺฐโตปิ สุรกฺขิตตรา โหนฺตี’’ติ จ วตฺวา ปติฏฺฐาปิตํฯ