เมนู

ผาหิยมทฺธานกฺกมกถา

ผาหิยนฺนาเมน หิ จินภิกฺขุนา 956-พุทฺธวสฺเส สีหฬทีปโต สกฺกตภาสาโรปิตํ มหิสาสกวินยปิฏกญฺจ ทีฆาคโม จ สํยุตฺตาคโม จ สนฺนิปาตปิฏกญฺจ อตฺตนา สห จินรฏฺฐมานีตนฺติ ตสฺส อทฺธานกฺกมกถายํ ทสฺสิตํฯ ตญฺจ สพฺพํ อภยคิริวิหารโตเยว ลทฺธมสฺส, มหาวิหารวาสีนํ สกฺกตาโรปิตปิฏกาภาวโตฯ อฏฺฐกถายํ ปฏิกฺขิตฺตวณฺณปิฏกาทีนิ จ ตตฺเถว ภเวยฺยุํ, มหาวิหารวาสีหิ เตสํ อปฺปฏิคฺคหิตภาวโตฯ ตถา ‘‘ผาหิยมฺภิกฺขุสฺส สีหฬทีเป ปฏิวสนกาเล (954-956-พุ-ว) มหาวิหาเร ติสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู วสนฺติ, เต เถรวาทปิฏกเมว อุคฺคณฺหนฺติ, น มหายานปิฏกํฯ อภยคิริวิหาเร ปญฺจสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู วสนฺติ, เต ปน ทฺเวปิ ปิฏกานิ อุคฺคณฺหนฺติ มหายานปิฏกญฺเจว เถรวาทปิฏกญฺจา’’ติ จ เตเนว จินภิกฺขุนา ทสฺสิตํฯ

ยสฺมา ปน อภยคิริวาสิโน มหายานปิฏกมฺปิ อุคฺคณฺหนฺติ, ตสฺมา ตสฺมิํ วิหาเร มหายานิกานํ ปธานาจริยภูเตหิ อสฺสโฆสนาคชฺชุเนหิ กตคนฺถาปิ สํวิชฺชมานาเยว ภเวยฺยุํ, ตโตเยว เตสํ นยญฺจ นามญฺจ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโรปิ อญฺเญปิ ตํกาลิกา มหาวิหารวาสิโน สุตสมฺปนฺนา เถรา ชาเนยฺยุํเยวฯ อปิจ ทกฺขิณอินฺทิยรฏฺเฐ สมุทฺทสมีเป คุนฺตาชนปเท นาคารชุนโกณฺฑํ นาม ฐานมตฺถิ, ยตฺถ นาคชฺชุโน มหายานิกานํ ปธานาจริยภูโต วสนฺโต พุทฺธสาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ อาจริยพุทฺธโฆสสฺส จ ตนฺเทสิกภาวนิมิตฺตํ ทิสฺสติ, ตํ ปจฺฉโต (33-ปิฏฺเฐ) อาวิภวิสฺสติฯ ตสฺมาปิ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโร นาคชฺชุนสฺส จ อสฺสโฆสสฺส จ นยญฺจ นามญฺจ ชาเนยฺยเยวาติ สกฺกา อนุมินิตุํฯ

ชานโตเยว ปน เตสํ นยสฺส วา นามสฺส วา อตฺตโน อฏฺฐกถายมปฺปกาสนํ เตสํ นิกายนฺตรภาวโตเยวสฺสฯ

ตถา หิ เตสํ อสฺสโฆสนาคชฺชุนานํ อสฺสโฆโส [(570-670-พุทฺธวสฺสพฺภนฺตเร)] เถรวาทโต ภินฺเนสุ เอกาทสสุ คเณสุ สพฺพตฺถิวาทคเณ ปริยาปนฺโน, นาคชฺชุโนมหาสงฺฆิก-เจติยวาทิคณาทีหิ ชาเต มหายานนิกาเย ปริยาปนฺโน, มหาวิหารวาสิโน จ อาทิโตเยว ปฏฺฐาย นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ อตฺตโน ปิฏกํ อตีว อาทรํ กตฺวา รกฺขนฺติ, อยญฺจ อาจริยพุทฺธโฆโส เตสมญฺญตโรฯ วุตฺตญฺหิ ตสฺส คนฺถนิคมเนสุ ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตนา’’ติฯ ตสฺมา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส เตสํ นยํ ชานนฺโตเยว อตฺตโน คนฺเถสุ นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ นปฺปกาเสสี’’ติ เวทิตพฺพํฯ

เอตฺตาวตา จ ยานิ ‘‘โพธิมณฺฑสมีปมฺหิ, ชาโต พฺราหฺมณมาณโว’’ติอาทินา วุตฺตสฺส มหาวํสวจนสฺส วิจารณมุเขน อาจริยพุทฺธโฆสสฺส วมฺภนวจนานิ ธมฺมานนฺทโกสมฺพินา วุตฺตานิ, ตานิ อมูลกภาเวน อนุวิจาริตานิฯ ตถาปิ ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส โพธิมณฺฑสมีเป ชาโต’’ติ เอตํ ปน อตฺถํ สาเธตุํ ทฬฺหการณํ น ทิสฺสเตว ฐเปตฺวา ตํ มหาวํสวจนํ, ยมฺปิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติยํ วุตฺตํ, ตมฺปิ มหาวํสเมว นิสฺสาย วุตฺตวจนตฺตา น ทฬฺหการณํ โหตีติฯ

มรมฺมรฏฺฐิกภาวกถา

เอกจฺเจ ปน มรมฺมรฏฺฐิกา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส มรมฺมรฏฺเฐ สถุํ นาม นครโต สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สงฺคหฏฺฐกถาโย อกาสี’’ติ วทนฺติฯ ตํ ธมฺมานนฺเทน อนุชานิตฺวา ‘‘ตมฺปิ โถกํ ยุตฺติสมฺปนฺนํ, อหํ เอวํ สทฺทหามิ ‘พุทฺธโฆโส ทกฺขิณอินฺทิยรฏฺเฐ เตลงฺคชาติโก’ติ, เตลงฺคชาติกา จ พหู ชนา มรมฺมรฏฺเฐ จ อินฺโทจิน รฏฺเฐ จ คนฺตฺวา วสนฺติ, ตลฺหิง? อิติ โวหาโร จ ตโตเยว เตลงฺคปทโต อุปฺปนฺโนฯ ตถา ‘พุทฺธโฆโส อฏฺฐกถาโย กตฺวา สีหฬทีปโต มรมฺมรฏฺฐํ คนฺตฺวา ปจฺฉิมภาเค ตตฺเถว วสี’ติปิ คเหตุํ สกฺกา, ตสฺส หิ คนฺถา มรมฺมรฏฺเฐ สีหฬรฏฺฐโตปิ สุรกฺขิตตรา โหนฺตี’’ติ จ วตฺวา ปติฏฺฐาปิตํฯ