เมนู

ธมฺมรุจินิกายุปฺปตฺติ

ตทา จ ราชา อภยคิริวาสีสุเยว ภิกฺขูสุ วิเสสโต ปสนฺโน หุตฺวา เตเยว จตูหิ ปจฺจเยหิ ปวาเรตฺวา ปคฺคณฺหาติ, ราชมหามตฺตาทโยปิ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา พหู ชนา ตสฺมิญฺจ อาราเม อญฺญตฺถ จ พหู อาวาเส กตฺวา เตสํ เทนฺติฯ เอวํ อภยคิริวาสิโน ภิกฺขู พหูนํ อภิญฺญาตชนานํ สกฺกตา เจว โหนฺติ ปูชิตา จ มานิตา จฯ ปุน จ อภยคิริวาสิโน พหลมสฺสุติสฺสตฺเถราทโยอินฺทิยรฏฺฐโต อาคตํ วชฺชิปุตฺตกคณปริยาปนฺนสฺส ธมฺมรุจินิกายสฺส ธมฺมวินยภูตํ สกฺกตภาสาโรปิตํ อภินวมฺปิ ปิฏกํ สมฺปฏิจฺฉนฺติ [มหาวํเส 33, 99 คาถาสุฯ นิกายสงฺคเห], เตน เตปิ ธมฺมรุจินิกายิกา นาม อเหสุํฯ อิทํ สีหฬทีเป สาสนปริหานิยา ทุติยํ การณํฯ

ปิฏกตฺตยสฺส โปตฺถกาโรปนํ

มหาวิหารวาสิโน ปน โปราณิกํ ปาฬิภาสาย สณฺฐิตํ ปริสุทฺธปิฏกเมว ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ตญฺจ มุขปาเฐเนว ธาเรนฺติฯ ตทา ปน เถรา ปจฺฉิมชนานํ สติปญฺญาหานิํ ทิสฺวา พุทฺธกาลโต ปฏฺฐาย ยาว ตํกาลา มุขปาเฐนาภตํ สาฏฺฐกถํ ปิฏกตฺตยํ โปตฺถเก อาโรเปตุํ สมารภิํสุฯ สมารภมานา จ เต อนุราธราชธานิปุรโต อฏฺฐสฏฺฐิมิลปฺปมาเณ มลยชนปเท มาตุล [มาตเล อิติ เอตรหิ โวหาโร] นคเร อาโลกเลเณ วสนฺตา เอกสฺส ตนฺเทสิกสฺส ชนปทาธิปติโน อารกฺขํ คเหตฺวา ตํ โปตฺถกาโรปนกมฺมมกํสุ [มหาวํเส 33, 100-101-คาถาสุ]ฯ เตนิทํ ญายติ ‘‘ตทา มหาวิหารวาสิโน เถรา ราชราชมหามตฺเตหิ อลทฺธูปการา หุตฺวา อตฺตโน พเลเนว ปิฏกตฺตยสฺส โปตฺถกาโรปนกมฺมมกํสู’’ติ จ, ‘‘ตญฺจ ยเถว ปจฺฉิมชนานํ สติปญฺญาหานิํ ทิสฺวา กตํ, ตเถว ทุพฺภิกฺขรฏฺฐกฺโขภาทิภยุปทฺทุตกาเลสุ ทุทฺธรภาวมฺปิ ทิสฺวา’’ติ จ, ตถา ‘‘อภยคิริวาสีนํ สมฺปฏิจฺฉิตสมยนฺตรวาเทหิ อนากุลนตฺถมฺปิ กต’’นฺติ จฯ เอวํ มหาวิหารวาสิโน เถรา ปริสุทฺธตฺเถรวาทปิฏกํ สมยนฺตเรหิ อสมฺมิสฺสนตฺถาย ยถา ปุเร, ตถา ปาฬิภาสาย เอว โปตฺถเก อาโรเปตฺวาปิ สุรกฺขิตํ รกฺขิํสุฯ ยทิ หิ ตทา เตปิฏกํ โปตฺถเกสุ อนาโรปิตมสฺส, ปจฺฉากาเลสุ สมยนฺตรโต อาคตสุตฺตานิ ‘‘เนตานิ อมฺหาก’’นฺติ ปฏิกฺขิปิตุํ น สุกรานิ ภเวยฺยุํฯ ยโต จ โข ตทา สาฏฺฐกถํ เตปิฏกํ โปตฺถเกสุ อาโรปิตํ, ตโตเยว อนาคตกาเลสุ สมยนฺตราคตสุตฺตานิ เตหิ โปตฺถเกหิ สํสนฺเทตฺวา ปฏิกฺขิปิตุํ สุกรานิ โหนฺติฯ

ตถา หิ ภาติยราชกาเล (524-552-พุ-ว) มหาวิหารวาสีนํ อภยคิริวาสีหิ วินเย วิวาโท อุปฺปชฺชิฯ ตทา ราชา ทีฆการายนํ นาม พฺราหฺมณชาติกํ อมจฺจํ เถรานํ สนฺติกํ เปเสสิฯ

โส อุภินฺนํ สุตฺตํ สุตฺวา วินิจฺฉยํ อทาสิ [ปารา. อฏฺฐ. 2.384]ฯ ตถา โวหารกติสฺสราชกาเล จ (758-780 พุ-ว) โคฐาภยราชกาเล จ (797-810 พุ-ว) เถรวาทิกา โปตฺถการูฬฺเหน ธมฺมวินเยน สํสนฺเทตฺวา อธมฺมวาทํ ปฏิกฺขิปิํสุ [นิกายสงฺคเห 12-ปิฏฺเฐ]

อธมฺมวาทุปฺปตฺติ

อยํ ปน อาทิโต ปฏฺฐาย สาสนมลภูตานํ อธมฺมวาทานํ อุปฺปตฺติฯ อโสกรญฺโญ หิ กาเล อุปฺปพฺพาเชตฺวา นิกฺกฑฺฒิตา อญฺญติตฺถิยา พุทฺธสาสเน อลทฺธปติฏฺฐา โกธาภิภูตา ปาฏลิปุตฺตโต นิกฺขมิตฺวา ราชคหสมีเป นาลนฺทายํ สนฺนิปติตฺวา เอวํ สมฺมนฺตยิํสุ ‘‘มหาชนสฺส พุทฺธสาสเน อนวคาหตฺถาย สกฺยานํ ธมฺมวินโย นาเสตพฺโพ, ตญฺจ โข เตสํ สมยํ อชานนฺเตหิ น สกฺกา กาตุํ, ตสฺมา เยน เกนจิ อุปาเยน ปุนปิ ตตฺถ ปพฺพชิตพฺพเมวา’’ติฯ เต เอวํ สมฺมนฺตยิตฺวา ปุน อาคนฺตฺวา วิสุทฺธตฺเถรวาทีนมนฺตรํ ปวิสิตุํ อสกฺโกนฺตา ตทญฺเญสํ สตฺตรสนฺนํ มหาสงฺฆิกาทินิกายานํ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน อญฺญติตฺถิยภาวํ อชานาเปตฺวา ปพฺพชิตฺวา ปิฏกตฺตยมุคฺคณฺหิตฺวา ตญฺจ วิปริวตฺเตตฺวา ตโต โกสมฺพิํ คนฺตฺวา ธมฺมวินยนาสนาย อุปายํ มนฺตยิตฺวา 253-พุทฺธวสฺเส ฉสุ ฐาเนสุ วสนฺตา (1) เหมวติโก (2) ราชคิริโก (3) สิทฺธตฺถิโก (4) ปุพฺพเสลิโย (5) อปรเสลิโย (6) วาชิริโย (7) เวตุลฺโล (8) อนฺธโก (9) อญฺญมหาสงฺฆิโกติ นว อภินเว นิกาเย อุปฺปาเทสุํ [นิกายสงฺคเห 9-ปิฏฺเฐ]ฯ เตสํ นามานิ จ ลทฺธิโย จ กถาวตฺถุอฏฺฐกถายํ อาคตาเยวฯ

เตสุ เหมวติกา สทฺธมฺมปติรูปกํ พุทฺธภาสิตภาเวน ทสฺเสตฺวา

(1) วณฺณปิฏกํ นาม คนฺถํ อกํสุฯ

ราชคิริกา (2) องฺคุลิมาลปิฏกํ,

สิทฺธตฺถิกา (3) คูฬฺหเวสฺสนฺตรํ,

ปุพฺพเสลิยา (4) รฏฺฐปาลคชฺชิตํ,

อปรเสลิยา (5) อาฬวกคชฺชิตํ,