เมนู

ปฏิญฺญํ กตฺวา ยถาปฏิญฺญาตปฺปกาเรเนว อฏฺฐกถาโย กตาฯ เอวเมตาสํ กรเณ การณมฺเปตฺถ ปกาเสตพฺพํ, ตสฺมา ทานิ ตมฺปกาสนตฺถํ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปรินิพฺพุติกาลโต ปฏฺฐาย ยาว อาจริยพุทฺธโฆสสฺส กาโล, ตาว สาสนปฺปวตฺติกฺกมมฺปิ วกฺขามฯ

สาสนปฺปวตฺติกฺกโม

ภควโต หิ ปรินิพฺพุติกาลโต ปจฺฉา วสฺสสตพฺภนฺตเร พุทฺธสาสเน โกจิปิ วาทเภโท นาม นตฺถิฯ วสฺสสตกาเล ปน ทุติยสงฺคีติกาเรหิ เถเรหิ นิกฺกฑฺฒิตา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ปกฺขํ ลภิตฺวา ธมฺมญฺจ วินยญฺจ อญฺญถา กตฺวา มหาสงฺคีตินาเมน วิสุํ สงฺคีติมกํสุฯ ตทา สงฺคีติทฺวยารูฬฺหปุราณธมฺมวินยเมว สมฺปฏิจฺฉนฺตานํ เถรานํ คโณ เถรวาโทติ จ ตทญฺเญสํ มหาสงฺฆิโกติ จ โวหรียนฺติฯ

ปุน มหาสงฺฆิกโต (1) โคกุลิโก (2) เอกพฺโยหาริโกติ ทฺเว อาจริยคณา อุปฺปนฺนาฯ ปุน โคกุลิกโต (3) ปญฺญตฺติวาโท (4) พาหุลิโก (พหุสฺสุติโก)ติ ทฺเว อุปฺปนฺนาฯ ปุน พาหุลิกโตปิ (5) เจติยวาทิคโณ อุปฺปนฺโนติ เอเต ปญฺจ มูลภูเตน มหาสงฺฆิเกน สห ฉ ปาฏิเยกฺกา อาจริยคณา อเหสุํฯ

วิสุทฺธตฺเถรวาทโตปิ (1) มหิสาสโก (2) วชฺชิปุตฺตโกติ ทฺเว อาจริยคณา อุปฺปนฺนาฯ ปุน มหิสาสกโต (3) สพฺพตฺถิวาโท (4) ธมฺมคุตฺติโกติ ทฺเว อุปฺปนฺนาฯ ปุน สพฺพตฺถิวาทโตปิ (5) กสฺสปิโย, ตโตปิ (6) สงฺกนฺติโก, ตโตปิ (7) สุตฺตวาทีติ ตโย อุปฺปนฺนาฯ วชฺชิปุตฺตกโตปิ (8) ธมฺโมตฺตริโย (9) ภทฺทยานิโก (10) ฉนฺนาคาริโก (11) สมฺมิติโยติ จตฺตาโร อุปฺปนฺนาติ เต เอกาทส มูลภูเตน วิสุทฺธตฺเถรวาเทน สห ทฺวาทส อาจริยคณา อเหสุํฯ อิติ อิเม จ ทฺวาทส ปุริมา จ ฉาติ อฏฺฐารส อาจริยคณา ทุติยตติยสงฺคีตีนํ อนฺตเร ชาตา อเหสุํฯ

เตสุ มูลภูโต เถรวาทคโณเยว โปราณธมฺมวินยครุโก หุตฺวา อนูนมนธิกํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ โปราณิกํ ธมฺมวินยํ ธาเรสิฯ

อิตเร ปน สตฺตรส ภินฺนคณา โปราณิกํ ธมฺมวินยํ อญฺญถา อกํสุฯ เตน เตสํ ธมฺมวินโย กตฺถจิ อูโน กตฺถจิ อธิโก หุตฺวา อปริปุณฺโณ เจว อโหสิ อปริสุทฺโธ จฯ เตน วุตฺตํ ทีปวํเส ปญฺจมปริจฺเฉเท –

[30]

‘‘นิกฺกฑฺฒิตา ปาปภิกฺขู, เถเรหิ วชฺชิปุตฺตกา;

อญฺญํ ปกฺขํ ลภิตฺวาน, อธมฺมวาที พหู ชนาฯ

[31]

ทสสหสฺสา สมาคนฺตฺวา, อกํสุ ธมฺมสงฺคหํ;

ตสฺมายํ ธมฺมสงฺคีติ, มหาสงฺคีตีติ วุจฺจติฯ

[32]

มหาสงฺคีติกา ภิกฺขู, วิโลมํ อกํสุ สาสเน;

ภินฺทิตฺวา มูลสงฺคหํ, อญฺญํ อกํสุ สงฺคหํฯ

[33]

อญฺญตฺร สงฺคหิตํ สุตฺตํ, อญฺญตฺร อกริํสุ เต;

อตฺถํ ธมฺมญฺจ ภินฺทิํสุ, วินเย นิกาเยสุ จ ปญฺจสุ…เป.…

[49]

อตฺถํ ธมฺมญฺจ ภินฺทิํสุ, เอกเทสญฺจ สงฺคหํ;

คนฺถญฺจ เอกเทสญฺหิ, ฉฑฺเฑตฺวา อญฺญํ อกํสุ เตฯ

[50]

นามํ ลิงฺคํ ปริกฺขารํ, อากปฺปกรณียานิ จ;

ปกติภาวํ ชหิตฺวา, ตญฺจ อญฺญํ อกํสุ เตฯ

[51]

สตฺตรส ภินฺนวาทา, เอกวาโท อภินฺนโก;

สพฺเพวฏฺฐารส โหนฺติ, ภินฺนวาเทน เต สหฯ

[52]

นิคฺโรโธว มหารุกฺโข, เถร วาทานมุตฺตโม;

อนูนํ อนธิกญฺจ, เกวลํ ชินสาสนํ;

กณฺฏกา วิย รุกฺขมฺหิ, นิพฺพตฺตา วาทเสสกาฯ

[53]

ปฐเม วสฺสสเต นตฺถิ, ทุติเย วสฺสสตนฺตเร;

ภินฺนา สตฺตรส วาทา, อุปฺปนฺนา ชินสาสเน’’ติ [กถา. อฏฺฐ. นิทานกถา]

อโสกรญฺโญ จ กาเล ปริหีนลาภสกฺการา อญฺญติตฺถิยา ลาภสกฺการํ ปตฺถยมานา ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตฺวา สกานิ สกานิ ทิฏฺฐิคตานิ ทีเปนฺติ ‘‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสน’’นฺติฯ

ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลภมานาปิ สยเมว เกเส ฉินฺทิตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา วิหาเรสุ วิจรนฺตา อุโปสถกมฺมาทิกรณกาเล สงฺฆมชฺฌํ ปวิสนฺติ, เต ภิกฺขุสงฺเฆน ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน นิคฺคยฺหมานาปิ ธมฺมวินยานุโลมาย ปฏิปตฺติยา อสณฺฐหนฺตา อเนกรูปํ สาสนสฺส อพฺพุทญฺจ มลญฺจ กณฺฏกญฺจ สมุฏฺฐาเปนฺติฯ เกจิ อคฺคิํ ปริจรนฺติ, เกจิ ปญฺจาตเป ตปนฺติ, เกจิ อาทิจฺจํ อนุปริวตฺตนฺติ, เกจิ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ โวภินฺทิสฺสามาติ ตถา ตถา ปคฺคณฺหนฺติฯ ตทา ภิกฺขุสงฺโฆ น เตหิ สทฺธิํ อุโปสถํ วา ปวารณํ วา อกาสิ, อโสการาเม สตฺต วสฺสานิ อุโปสโถ อุปจฺฉิชฺชิ [กถา. อฏฺฐ. นิทานกถา; ปารา. อฏฺฐ. 1.ตติยสงฺคีติกถา]

อิมญฺจ ปน ปวตฺติํ อุปาทาย เอวมฺปิ สกฺกา คเหตุํ ‘‘สตฺตรสนฺนํ ภินฺนวาทคณานํ ธมฺมวินยสฺส ปจฺฉิมกาเลสุ อปริสุทฺธตรภาโว อีทิเสนปิ การเณน อโหสี’’ติฯ กิญฺจาปิ หิ พุทฺธสาสนภูเต ปริสุทฺธธมฺมวินเย ‘‘โกจิปิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต นาม นตฺถิ อญฺญตฺร นิพฺพานธาตุยา, ปรมตฺถโต อตฺตาปิ นตฺถิ, สพฺเพปิ สงฺขารา อนิจฺจา อทฺธุวา อสสฺสตา อนตฺตาเยวา’’ติ อตฺโถ อติวิย ปากโฏ โหติ, ตถาปิ ทานิ อเถรวาทิกานํ คนฺเถสุ จ ปุพฺเพ เวตุลฺลวาทาทีสุ จ ‘‘พุทฺโธ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อตฺตา’’ติ จ, ‘‘สพฺเพปิ สตฺตา นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อตฺตา’’ติ จ อตฺโถ ทิสฺสติฯ

อถ อโสโก ธมฺมราชา สาสนํ วิโสเธตุกาโม โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส สนฺติเก ปฐมเมว สมยํ อุคฺคณฺหิตฺวา เอกลทฺธิเก เอกลทฺธิเก ภิกฺขู เอกโต กาเรตฺวา เอกเมกํ ภิกฺขุสมูหํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ ‘‘กิํ วาที ภนฺเต สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติฯ ตโต เย เย ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ สสฺสตวาที’’ติ วา, ‘‘เอกจฺจสสฺสตวาที’’ติ วา เอวมาทินา อตฺตโน อตฺตโน วาทานุรูปํ มิจฺฉาวาทํ อาหํสุ, เต เต ‘‘นยิเม ภิกฺขู, อญฺญติตฺถิยา อิเม’’ติ ตถโต ญตฺวา เตสํ เสตกานิ วตฺถานิ ทตฺวา อุปฺปพฺพาเชสิฯ เต สพฺเพปิ สฏฺฐิสหสฺสมตฺตา อเหสุํฯ

อถญฺเญ ภิกฺขู ปุจฺฉิตฺวา เตหิ ‘‘วิภชฺชวาที มหาราช สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ วุตฺเต ‘‘สุทฺธํ ทานิ ภนฺเต สาสนํ, กโรตุ ภิกฺขุสงฺโฆ อุโปสถ’’นฺติ วตฺวา อารกฺขญฺจ ทตฺวา นครํ ปาวิสิฯ สมคฺโค สงฺโฆ สนฺนิปติตฺวา อุโปสถํ อกาสิฯ

ตสฺมิํ สมาคเม โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร ยานิ จ ตทา อุปฺปนฺนานิ วตฺถูนิ ยานิ จ อายติํ อุปฺปชฺชิสฺสนฺติ, สพฺเพสมฺปิ เตสํ ปฏิพาหนตฺถํ สตฺถารา ทินฺนนยวเสเนว ตถาคเตน ฐปิตมาติกํ วิภชนฺโต ปรปฺปวาทมทฺทนํ กถาวตฺถุํ นาม อภิธมฺมปิฏเก ปญฺจมํ ปกรณํ อภาสิฯ ตโต โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรปฺปมุขา ติปิฏกปริยตฺติธรา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปตฺตา สหสฺสํ ภิกฺขู เถรวาทิโน สงฺคีติทฺวยารูฬฺหํ ปริสุทฺธํ โปราณธมฺมวินยํ ปุน สงฺคายิตฺวา สุรกฺขิตํ รกฺขิํสุ [ปารา. อฏฺฐ. 1.ตติยสงฺคีติกถา]

อถ โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร นวสุ ปจฺจนฺตฏฺฐาเนสุ สาสนปติฏฺฐาปนตฺถํ นว นายกตฺเถเร อุจฺจินิตฺวา เปเสสิฯ เตสุ อฏฺฐหิ เถเรหิ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตฏฺฐานํ คนฺตฺวา พุทฺธสาสเน ปติฏฺฐาปิเต มหามหินฺทตฺเถโร ฉตฺติํสาธิกทฺวิสเต (236) พุทฺธวสฺเส ชมฺพุทีปโต สีหฬทีปํ คนฺตฺวา เทวานํปิยติสฺสราชปฺปมุขํ ทีปกชนสมูหํ ปสาเทตฺวา พุทฺธสาสนํ สมฺปติฏฺฐาเปสิ, เตน จ รญฺญา ทินฺนํ มหาเมฆวนุยฺยานํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺถ มหาวิหารํ นาม สงฺฆารามํ ปติฏฺฐาเปสิ [ปารา. อฏฺฐ. 1.ตติยสงฺคีติกถา]ฯ ตโต ปภุติ สีหฬทีเป พุทฺธสาสนํ ยาว วฏฺฏคามณิราชกาลา นิกายนฺตรวาทากุลรหิตํ นิมฺมลํ สุปริสุทฺธํ หุตฺวา สมุชฺชลิตฺถฯ วฏฺฏคามณิราชกาลโต ปน ปฏฺฐาย นิกายนฺตรวาทาปิ สีหฬทีปมุปาคมิํสุฯ ตทา วิสุทฺธตฺเถรวาทิโน ยถา ปุราณธมฺมวินโย เตหิ นิกายนฺตรวาเทหิ อสมฺมิสฺโส อมลีโน ปกติปริสุทฺโธ หุตฺวา ติฏฺเฐยฺย, ตถา ตํ มหุสฺสาเหน สุรกฺขิตํ รกฺขิํสุฯ กถํ?

อภยคิรินิกายุปฺปตฺติ

วฏฺฏคามณิราชา หิ (425-พุทฺธวสฺเส) รชฺชํ ปตฺวา ปญฺจมาสมตฺตกาเล พฺราหฺมณติสฺสทามริเกน สตฺตหิ จ ทมิฬโยเธหิ อุปทฺทุโต สงฺคาเม จ ปราชิโต ปลายิตฺวา สาธิกานิ จุทฺทสวสฺสานิ นิลียิตฺวา อญฺญตรเวเสน วสติ [มหาวํเส 33-ปริจฺเฉเท 37-คาถาโต ปฏฺฐาย]ฯ ตทา ลงฺกาทีเป มนุสฺสา โจรภเยน ทุพฺภิกฺขภเยน จ อุปทฺทุตา ภิกฺขูนํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐาตุํ น สกฺโกนฺติ, เตน ภิกฺขู เยภุยฺเยน ตโต ชมฺพุทีปํ คนฺตฺวา ธมฺมวินยํ ธาเรนฺตา วิหรนฺติฯ ลงฺกาทีเปเยว โอหีนาปิ เถรา ยถาลทฺเธหิ กนฺทมูลปณฺเณหิ ยาเปนฺตา กาเย วหนฺเต นิสีทิตฺวา ปริยตฺติธมฺมํ สชฺฌายํ กโรนฺติ, อวหนฺเต วาลุกํ อุสฺสาเปตฺวา ตํ ปริวาเรตฺวา สีสานิ เอกฏฺฐาเน กตฺวา ปริยตฺติํ สมฺมสนฺติฯ เอวํ ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ สาฏฺฐกถํ เตปิฏกํ อหาเปตฺวา ธารยิํสุฯ ยทา ปน วฏฺฏคามณิราชา ทมิฬราชานํ หนฺตฺวา (455-466 พุทฺธวสฺสพฺภนฺตเร) ปุนปิ รชฺชํ กาเรสิ [มหาวํเส 33, 78-คาถา]ฯ ตทา เต เถรา ชมฺพุทีปโต ปจฺจาคตตฺเถเรหิ สทฺธิํ เตปิฏกํ โสเธนฺตา เอกกฺขรมฺปิ อสเมนฺตํ นาม น ปสฺสิํสุ [อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.130; วิภ. อฏฺฐ. 810]ฯ โยปิ จ มหานิทฺเทโส ตสฺมิํ กาเล เอกสฺเสว ทุสฺสีลภิกฺขุโน ปคุโณ อโหสิ, โสปิ มหาติปิฏกตฺเถเรน มหารกฺขิตตฺเถรํ ตสฺส สนฺติกา อุคฺคณฺหาเปตฺวา รกฺขิโต อโหสิ [ปารา. อฏฺฐ. 2.585]ฯ เอวํ ทุพฺภิกฺขรฏฺฐกฺโขภุปทฺทเวหิ ปีฬิตตฺตา ทุทฺธรสมเยปิ ธมฺมวินยํ สกฺกจฺจํ ธารยิํสุฯ

ราชา อภยคิริํ นาม วิหารํ กาเรตฺวา อตฺตโน กตูปการปุพฺพสฺส มหาติสฺสตฺเถรสฺส อทาสิฯ โส ปน เถโร กุลสํสคฺคพหุลตฺตา มหาวิหารวาสีหิ ภิกฺขูหิ ปพฺพาชนียกมฺมํ กตฺวา นีหโฏฯ ตทาสฺส สิสฺโส พหลมสฺสุติสฺสนามโก เถโร ตํ กมฺมํ ปฏิพาหิ, เตนสฺส สงฺโฆ อุกฺเขปนียกมฺมํ อกาสิฯ โส มหาวิหารวาสีนํ กุชฺฌิตฺวา อภยคิริวิหารเมว คนฺตฺวา เตน มหาติสฺสตฺเถเรน เอกโต หุตฺวา วิสุํ คณํ วหนฺโต วสิฯ เต จ ทฺเว เถรา น มหาวิหารํ ปุนาคมิํสุ [มหาวํเส 33, 79-คาถาทีสุฯ นิกายสงฺคเห]ฯ ตโต ปฏฺฐาย สีหฬทีเป มหาวิหารวาสี, อภยคิริวาสีติ ทฺเว นิกายาชาตาฯ อิทํ ตาว สีหฬทีเป สาสนปริหานิยา ปฐมํ การณํฯ