(ทุติโย ภาโค)

12. อิทฺธิวิธนิทฺเทสวณฺณนา

อภิญฺญากถาวณฺณนา

[365] สํวณฺณนาวเสน อนนฺตรสมาธิกถาย อาสนฺนปจฺจกฺขตํ ทีเปนฺโต ‘‘อยํ สมาธิภาวนา’’ติ อาหฯ ‘‘อภิญฺญา สมฺปาเทตุํ โยโค กาตพฺโพ’’ติ วตฺวา ตตฺถ ปโยชนวิเสเส ทสฺเสตุํ ‘‘เอวญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ ถิรตรภาโว, วิปสฺสนาภาวนาสุขตา จ สมาธิภาวนาย อานิสํโส เอว, ตถาปิ ปญฺจ โลกิยาภิญฺญา ยถาวุตฺตสมาธิภาวนาย อานิสํสภาเวน ปากฏา ปญฺญาตาติ ตาสํเยว วเสน โยคิโน อธิคตานิสํสตา วุตฺตา, จุทฺทสธา จิตฺตปริทมเนน ถิรตรตา วุตฺตาฯ โลกิยาภิญฺญาสุ วสีภาโวปิ สมาธิสฺเสว วสีภาโว, ตถา จ ‘‘สมาหิโต ยถาภูตํ ปชานาตี’’ติ (สํ. นิ. 3.5; 4.99; 5.1071; เนตฺติ. 40; มิ. ป. 2.1.14) วจนโต ‘‘สุเขเนว ปญฺญาภาวนํ สมฺปาเทสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สมาธิภาวนาย อานิสํสลาโภ ถิรตรตา, สุเขเนว จ ปญฺญาภาวนา อิชฺฌติ, ตสฺมา อภิญฺญากถํ ตาว อารภิสฺสาม, ปญฺญาภาวนาย โอกาเส สมฺปตฺเตปีติ อธิปฺปาโยฯ

ภควตา ปญฺจ โลกิกาภิญฺญา วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ น จตุกฺกชฺฌานมตฺตเมว อิธ สาสเน สมฺปาเทตพฺพํ, นปิ อิทฺธิวิธญาณเมว, อถ โข อญฺญมฺปิ อตฺถีติ อุตฺตรุตฺตริปณีตปณีตธมฺมเทสนตฺถญฺจฯ

อิทฺธิวิกุพฺพนนฺติ อิทฺธิสงฺขาตํ ปกติวณฺณชหนกิริยํ, อิทํ อิทฺธีสุ วิกุพฺพนิทฺธิยา ปธานตาย วุตฺตํ, อิทฺธิํ วิกุพฺพนญฺจาติ เอวํ วา อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ วิกุพฺพนสฺส วิสุํ คหณมฺปิ วุตฺตการเณเนว ทฏฺฐพฺพํฯ อากาสกสิณวเสน อรูปสมาปตฺติโย น สมฺภวนฺติ, อาโลกกสิณญฺจ โอทาตกสิณนฺโตคธํ กตฺวา ‘‘โอทาตกสิณปริยนฺเตสู’’ติ วุตฺตํ กสิณานุโลมาทิจิตฺตปริทมนวิธิโน อธิปฺเปตตฺตา, อากาสนิมฺมานาทิอตฺถํ ปน ตทุภยมฺปิ อิจฺฉิตพฺพเมวฯ อฏฺฐ อฏฺฐาติ ยถาวุตฺเตสุ กสิเณสุ เอเกกสฺมิํ อฏฺฐ อฏฺฐ สมาปตฺติโยฯ กสิณานุโลมโตติ กสิณปฏิปาฏิโต, ปฏิปาฏิ จ เทสนาวเสน เวทิตพฺพาฯ ฌานานุโลโม ปน ปฏิปตฺติวเสนปิฯ อุกฺกมนํ อุกฺกนฺตํ, อุกฺกนฺตเมว อุกฺกนฺติกํ, ฌานสฺส อุกฺกนฺติกํ ฌานุกฺกนฺติกํ, ตโต, ฌานลงฺฆนโตติ อตฺโถฯ องฺคสงฺกนฺติโต องฺคาติกฺกมโตฯ จิตฺตํ ปริทเมตพฺพํ ยทิจฺฉกํ ยตฺถิจฺฉกํ ฌานานํ สมาปชฺชนาทิสุขตฺถํ, เตสํ อารมฺมณานญฺจ สลฺลกฺขณตฺถํฯ เอวญฺหิสฺส ตตฺถ วิสวิตา สมิชฺฌตีติฯ

[366] ฌานํ สมาปชฺชตีติ กิํ จตุพฺพิธมฺปิ ฌานํ สมาปชฺชติ, อุทาหุ เอเกกนฺติ? กิญฺเจตฺถ ยทิ จตุพฺพิธมฺปิ สมาปชฺชติ, องฺคสงฺกนฺติโต วิเสโส น สิยา, อถ เอเกกํ อารมฺมณสงฺกนฺติโตฯ นายํ โทโส อาโภควเสน เตสํ วิเสสสิทฺธิโตฯ ยทา หิ กสิณานุโลมเมว อาภุชิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ กสิเณ ฌานานิ สมาปชฺชติ, น องฺคสงฺกนฺติํ, ตทา กสิณานุโลโมฯ ยทา ปน องฺคสงฺกนฺติํ อาภุชิตฺวา ฌานานิ สมาปชฺชติ, ตทา องฺคสงฺกนฺติ เวทิตพฺพาฯ อิมินา นเยน กสิณานุโลมอารมฺมณสงฺกนฺติอาทีนมฺปิ อญฺญมญฺญํ วิเสโส เวทิตพฺโพฯ อิทํ กสิณานุโลมํ นาม จิตฺตปริทมนนฺติ อธิปฺปาโยฯ

ตเถวาติ ‘‘ปฏิปาฏิยา อฏฺฐสุ กสิเณสุ สตกฺขตฺตุมฺปิ สหสฺสกฺขตฺตุมฺปี’’ติ เอตสฺส อุปสํหารตฺโถ ตถา-สทฺโทฯ ปฏิโลมโต เจตฺถ ปฏิปาฏิฯ เตนาห ‘‘ปฏิโลมกฺกเมนา’’ติฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ปฐมํ โอทาตกสิเณ ฌานํ สมาปชฺชติ, ตโต โลหิตกสิเณติ ยาว ปถวีกสิณา วตฺตพฺพาฯ

ปุนปฺปุนํ สมาปชฺชนนฺติ ‘‘สตกฺขตฺตุํ สหสฺสกฺขตฺตุ’’นฺติ วุตฺตํ พหุลาการมาหฯ

ตตฺเถวาติ ปถวีกสิเณเยวฯ ตโตติ ปจฺฉา ตติยชฺฌานโต วุฏฺฐานนฺตรกาลํฯ ตเทวาติ ปถวีกสิณเมวฯ ตโต อากิญฺจญฺญายตนนฺติ ตโต ปถวีกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺติตอากาสานญฺจายตนสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย วิญฺญาณญฺจายตนํ อมนสิกริตฺวา ตํ ลงฺฆิตฺวา ยถาวุตฺตอากาสานญฺจายตนวิญฺญาณสฺส อภาเว ปวตฺติตํ อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปชฺชติฯ ปถวีกสิณุคฺฆาฏิมากาสกสิณํ ปถวีกสิณปกฺขิกเมว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘กสิณํ อนุกฺกมิตฺวา’’ติฯ อถ วา อฏฺฐสุ กสิเณสุ กสฺสจิ อุกฺกมนํ อิธ กสิณุกฺกนฺติกํ นามาติ อาห ‘‘กสิณํ อนุกฺกมิตฺวา’’ติฯ ฌานุกฺกนฺติกนฺติ เอตฺถ อิจฺฉิตํ อวธารเณน นิวตฺเตตพฺพํ, อุกฺกมนสฺส จ สรูปํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ กสิณ’’นฺติอาทิํ วตฺวา ปุน ตํ ปการํ สห นิสฺสเยน เสสกสิเณสุ อติทิสนฺโต ‘‘เอวํ อาโปกสิณาทิ…เป.… กาตพฺพา’’ติ อาหฯ เตนาห ‘‘อิมินา นเยนา’’ติอาทิฯ ยถา ปฐมชฺฌานมูลกํ ปถวีกสิณาทีสุ ฌานุกฺกนฺติกํ ทสฺสิตํ, เอวํ ทุติยชฺฌานาทิมูลกมฺปิ ตํ ยถารหํ ทสฺเสตพฺพํฯ

ตเทวาติ ปฐมชฺฌานเมวฯ กสิณุกฺกนฺติเกปิ อาโปกสิณาทิมูลิกา โยชนา วุตฺตนเยเนว กาตพฺพา, ตถา ยถารหํ ทุติยชฺฌานาทิมูลิกาฯ

โลหิตกสิณโต อากิญฺจญฺญายตนนฺติ โลหิตกสิณํ อาวชฺเชนฺโต อภิมุขํ กตฺวา ตสฺส อุคฺฆาฏเนน อุปฏฺฐิเต กสิณุคฺฆาฏิมากาเส อมนสิกาเรน อากาสานญฺจายตนชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ตตฺถ ปุพฺเพ ปวตฺตวิญฺญาณสฺส อปคมํ อารมฺมณํ กตฺวา อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปชฺชติฯ

อิตเรสนฺติ อวสิฏฺฐรูปาวจรชฺฌานานํฯ น หิ อรูปชฺฌาเนสุ องฺคสงฺกนฺติ อตฺถิ, นาปิ ตานิ ปถวีกสิเณ ปวตฺตนฺติฯ ยํ ปน องฺคารมฺมณสงฺกนฺติวจเน ‘‘นีลกสิณํ อุคฺฆาเฏตฺวา อากาสานญฺจายตน’’นฺติอาทิ วุตฺตํ, ตํ ยถาลาภวเสน วุตฺตํ, ปริยาเยน วาติ ทฏฺฐพฺพํฯ นิปฺปริยายโต ปน ยถา องฺคสงฺกนฺติ รูปชฺฌาเนสุ เอว ลพฺภติ, เอวํ อรูปชฺฌาเนสุ เอว อารมฺมณสงฺกนฺติฯ ตสฺส ตสฺเสว หิ ฌานสฺส อารมฺมณนฺตเร ปวตฺติ อารมฺมณสงฺกนฺติฯ เตนาห ‘‘สพฺพกสิเณสุ เอกสฺเสว ฌานสฺส สมาปชฺชนํ อารมฺมณสงฺกนฺติกํ นามา’’ติฯ

ยถา ปน ‘‘สพฺพกสิเณสู’’ติ อิมินา อากาสวิญฺญาณกสิณานมฺปิ สงฺคโห โหตีติ น สกฺกา วตฺตุํ อิธ อฏฺฐนฺนํเยว กสิณานํ อธิคตตฺตา, เอวํ สพฺพมฺปิ อรูปชฺฌานํ ‘‘เอกํ ฌาน’’นฺติ น สกฺกา วตฺตุํ อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ วเสน จิตฺตปริทมนสฺส อิจฺฉิตตฺตาฯ ตสฺมา อารุปฺปชฺฌานานํ วเสน องฺคารมฺมณสงฺกนฺติ ปริยาเยน วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ ตถา หิ ปีตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ยํ ปฐมารุปฺปวิญฺญาณํ, ตทารมฺมณํ วิญฺญาณญฺจายตนํ สนฺธายาห ‘‘ปีตกสิณโต วิญฺญาณญฺจายตนํ สมาปชฺชิตฺวา’’ติฯ อิมินา นเยน เสสทฺวเยปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอกนฺตริกวเสนาติ อญฺญตฺโถ อนฺตร-สทฺโทฯ อนฺตรเมว อนฺตริกํ, เอกชฺฌํ อนฺตริกํ เอตสฺมินฺติ เอกนฺตริกํ, ฌานสมาปชฺชนํ, ตสฺส วเสนฯ ยถา องฺคานํ, อารมฺมณสฺส จ เอกชฺฌํ อญฺญถา วิเสโส โหติ, ตถา สมาปชฺชนวเสนาติฯ โส ปน วิเสโส เหฏฺฐิมานํ เตสํ องฺคารมฺมณานํ สมติกฺกมนวเสน โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เอกนฺตริกวเสน องฺคานญฺจ อารมฺมณานญฺจ สงฺกมน’’นฺติฯ ‘‘อิทํ ฌานํ ปญฺจงฺคิก’’นฺติอาทินา องฺเคสุ, ‘‘อิทํ ปถวีกสิณ’’นฺติอาทินา อารมฺมเณสุ จ ววตฺถาปิเตสุ เอกชฺฌํ เตสํ ววตฺถาปเน น โกจิ วิเสโส อตฺถีติ อฏฺฐกถาสุ อยํ วิธิ นาภโตฯ เอวญฺจ กตฺวา ฌานุกฺกนฺติกาทีสุ ปฏิโลมกฺกเมน, อนุโลมปฏิโลมกฺกเมน จ เอกนฺตริกภาเวน ลพฺภมานมฺปิ ฌานาทีนํ อุกฺกมนํ น อุทฺธฏํ, เตหิ นเยหิ วินาปิ จิตฺตปริทมนํ อิชฺฌตีติ ปปญฺจปริหารตฺถํ วา เต อฏฺฐกถาสุ อนาคตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[367] อภาวิตภาวโน ฌานาภิญฺญาสุ อกตาธิกาโรฯ ตตฺถ อุปนิสฺสยรหิโตปีติ เกจิฯ อาทิภูตํ โยคกมฺมํ อาทิกมฺมํ, ตํ เอตสฺส อตฺถีติ อาทิกมฺมิโก, ปุพฺเพ อกตปริจโย ภาวนํ อนุยุญฺชนฺโตฯ เตนาห ‘‘โยคาวจโร’’ติฯ กสิณปริกมฺมมฺปิ ภาโรติ โทสวิวชฺชนาทิวิธินา กสิณมณฺฑเล ปฏิปตฺติ ยาว อุคฺคหนิมิตฺตุปฺปตฺติ กสิณปริกมฺมํ, ตมฺปิ นาม ภาโร, ปเคว อิทฺธิวิกุพฺพนาติ อธิปฺปาโยฯ นิมิตฺตุปฺปาทนนฺติ ปฏิภาคนิมิตฺตุปฺปาทนํ ฯ ตํ วฑฺเฒตฺวาติ ตํ นิมิตฺตํ, ภาวนญฺจ วฑฺเฒตฺวาฯ น หิ ภาวนาย วินาว นิมิตฺตวฑฺฒนํ ลพฺภติฯ เกจิ อุปจารสมาธิํ ลภิตฺวา อปฺปนาสมาธิํ อธิคนฺตุํ น สกฺโกนฺติ, ตาทิสาปิ พหู โหนฺเตวาติ อาห ‘‘อปฺปนาธิคโม ภาโร’’ติฯ อปฺปนาธิคโมติ วา อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ อธิคมมาหฯ

อญฺโญว สมาปตฺตีนํ อุปนิสฺสโย , อญฺโญ อภิญฺญานนฺติ อาห ‘‘ปริทมิตจิตฺตสฺสาปิ อิทฺธิวิกุพฺพนํ นาม ภาโร’’ติฯ ขิปฺปํ นิสนฺติ นิสามนํ ฌานจกฺขุนา ปถวีกสิณาทิฌานารมฺมณสฺส ทสฺสนํ เอตสฺสาติ ขิปฺปนิสนฺติ, สีฆตรํ ฌานํ สมาปชฺชิตา, ตสฺส ภาโว ขิปฺปนิสนฺติภาโวฯ อมฺพตรุนิจิตํ มหามหินฺทตฺเถราทีหิ โอติณฺณฏฺฐานํ เถรมฺพตฺถลํฯ ยถา ปฏิปกฺขวิชยาย โยธาชีวา นิมฺมลเมว อสิโตมราทิํ คเหตฺวา วิจรนฺติ, เอวํ ภิกฺขุนาปิ กิเลสวิชยาย นิมฺมลาว ฌานาภิญฺญา วฬญฺชิตพฺพาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ปติฏฺฐาภาโวติ อิธ ปรสฺส อุปทฺทวูปสมนํ อธิปฺเปตํฯ ตํ หิ ขิปฺปนิสนฺติภาวโตปิ ครุตรํ อจฺจายิกกิจฺจสาธนวเสน วิธาตพฺพโต ทุรภิสมฺภวตรตฺตาฯ ตํ ปน รกฺขิตตฺเถรนิทสฺสเนเนว สิทฺธมฺปิ ตโต ครุตเรน องฺคารวสฺสปริตฺตาเณน วิภาเวตุํ ‘‘คิริภณฺฑวาหนปูชาย…เป.… เถโร วิยา’’ติ อาหฯ คิริภณฺฑวาหนปูชา นาม เจติยคิริมาทิํ กตฺวา สกลทีเป, สมุทฺเท จ ยาว โยชนา มหตี ทีปปูชาฯ ปถวิํ มาเปตฺวาติ มาเรน ปวตฺติตํ องฺคารวสฺสํ ผุลิงฺคมตฺเตนปิ ยาว มนุสฺเส น ปาปุณาติ, ตาวเทว อากาเส ปถวิํ นิมฺมินิตฺวาฯ

พลวปุพฺพโยคานนฺติ ครุตรูปนิสฺสยานํ, อิทฺธิวิธาทีนํ เหตุภูตมหาภินีหารานนฺติ อตฺโถฯ อคฺคสาวกาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน เอกจฺเจ มหาสาวเก สงฺคณฺหาติฯ ภาวนานุกฺกโม ยถาวุตฺตํ จิตฺตปริทมนํฯ ปฏิสมฺภิทาทีติ อาทิ-สทฺเทน ฐานาฐานญาณาทีนมฺปิ สงฺคโห เวทิตพฺโพ, น เสสาภิญฺญานเมวฯ สาวกานมฺปิ หิ ฐานาฐานญาณาทีนิ ปเทสวเสน อิชฺฌนฺติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนสฺเสว ยถาวุตฺตํ ภาวนานุกฺกมํ วินา อภิญฺญาโย อิชฺฌนฺติ, น อิตรสฺส, ตสฺมาฯ อคฺคิธมนาทีหีติ อคฺคิมฺหิ ตาปนโกฏฺฏนาทีหิฯ ยถา จาติ จ-สทฺเทน ลาขาการาทีนํ ลาขาโกฏฺฏนาทิํ อวุตฺตมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ฉนฺท…เป.… วเสนาติ ‘‘ฉนฺทวโต เจ อภิญฺญา สิชฺฌติ, มยฺหมฺปิ สิชฺฌตี’’ติ กตฺตุกมฺยตาฉนฺทํ สีสํ ธุรํ เชฏฺฐํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา, ฉนฺทํ วา อุปฺปาเทตฺวา ตํ ภาวนาย มุขํ กตฺวา ฌานสฺส สมาปชฺชนวเสนฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ ‘‘อาวชฺชนาทิวสีภาววเสนา’’ติ อิทํ อฏฺฐสุปิ สมาปตฺตีสุ สาติสยํ วสีภาวาปาทนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

ตญฺจ โข อาทิกมฺมิกวเสน, น กตาธิการวเสนาติ อาห ‘‘ปุพฺพเหตุ…เป.… วฏฺฏตี’’ติฯ ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนสฺส หิ ยํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อภิญฺญา นิพฺพตฺเตตพฺพา, ตตฺเถว สาติสยํ จิณฺณวสิตาปิ อิจฺฉิตพฺพา, น สพฺพตฺเถวาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘จตุตฺถชฺฌานมตฺเต จิณฺณวสินา’’ติ วจนโต อรูปสมาปตฺติโย วินาปิ อภิญฺญา อิชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ ตมฺปิ ยทิ ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนสฺส วเสน วุตฺตํ, ยุตฺตเมวฯ อเถตรสฺส, เตสํ มติมตฺตํฯ ยถาติ เยน ปกาเรน เยน วิธินาฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ อิทฺธิวิธนิปฺผาทเนฯ

[368] ตตฺราติ จ ตเทว ปจฺจามสติฯ ปาฬินยานุสาเรเนวาติ ปาฬิคติยา อนุสรเณเนว, ปาฐสํวณฺณนานุกฺกเมเนวาติ อตฺโถฯ ‘‘จตุตฺถชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ วตฺวา ‘‘โส’’ติ วุตฺตตฺตา อาห ‘‘อธิคตจตุตฺถชฺฌาโน โยคี’’ติฯ ‘‘เอวํ สมาหิเต’’ติ เอตฺถ เอวํ-สทฺโท เหฏฺฐาฌานตฺตยาธิคมปฏิปาฏิสิทฺธสฺส จตุตฺถชฺฌานสมาธานสฺส นิทสฺสนตฺโถติ อาห ‘‘เอวนฺติ จตุตฺถชฺฌานกฺกมนิทสฺสนเมต’’นฺติ, จตุตฺถชฺฌานสฺส, ตสฺส จ อธิคมกฺกมสฺส นิทสฺสนํฯ เยน สมาธานานุกฺกเมน จตุตฺถชฺฌานสมาธิ ลทฺโธ, ตทุภยนิทสฺสนนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อิมินา…เป.… วุตฺตํ โหตี’’ติฯ ยทิปิ ‘‘เอว’’นฺติ อิทํ อาคมนสมาธินา สทฺธิํ จตุตฺถชฺฌานสมาธานํ ทีเปติฯ สติปาริสุทฺธิสมาธิ เอว ปน อิทฺธิยา อธิฏฺฐานภาวโต ปธานนฺติ อาห ‘‘จตุตฺถชฺฌานสมาธินา สมาหิเต’’ติฯ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิภาเวนาติ อุเปกฺขาย ชนิตสติปาริสุทฺธิสพฺภาเวนฯ สพฺพปจฺจนีกธมฺมูปกฺกิเลสปริสุทฺธาย หิ ปจฺจนีกสมเนปิ อพฺยาวฏาย ปาริสุทฺธิอุเปกฺขาย วตฺตมานาย จตุตฺถชฺฌานํ, ตํสมฺปยุตฺตธมฺมา จ สุปริสุทฺธา, สุวิสทา จ โหนฺติ, สติสีเสน ปน ตตฺถ เทสนา กตาติ อาห ‘‘อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิภาเวน ปริสุทฺเธ’’ติฯ ปริสุทฺธิยา เอว ปจฺจยวิเสเสน ปวตฺติวิเสโส ปริโยทาตตา สุธนฺตสุวณฺณสฺส นิฆํสเนน ปภสฺสรตา วิยาติ อาห ‘‘ปริสุทฺธตฺตาเยว ปริโยทาเต, ปภสฺสเรติ วุตฺตํ โหตี’’ติฯ

สุขาทีนํ ปจฺจยานํ ฆาเตนาติ สุขโสมนสฺสานํ, ทุกฺขโทมนสฺสานญฺจ ยถากฺกมํ ราคโทสปจฺจยานํ วิกฺขมฺภเนนฯ ‘‘สุขํ โสมนสฺสสฺส ปจฺจโย, โสมนสฺสํ ราคสฺส, ทุกฺขํ โทมนสฺสสฺสา’’ติ หิ วุตฺตํฯ