เตสํ วิมทฺทาสหนขณโสภปฺปโลภน-

นิสารวญฺจกตฺเตหิ, สมานตฺตํ สมาหฏํฯ

[302]

เต สาสวา อุปาทานกฺขนฺธา ขนฺธาวนาสวา;

ตตฺถาที ทุกฺขวตฺถุตฺตา, ทุกฺขา ภารา จ ขาทกาฯ

[303]

ขนฺธานิจฺจาทิธมฺมา เต, วธกา สภยา อิตี;

อสุขทฺธมฺมโต จิกฺขา, อุกฺขิตฺตาสิกรี ยถาฯ

อิติ สจฺจสงฺเขเป วิญฺญาณกฺขนฺธปกิณฺณกนยสงฺเขโป นาม

จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

5. ปญฺจโม ปริจฺเฉโท

นิพฺพานปญฺญตฺติปริทีปโน

[304]

ราคาทีนํ ขยํ วุตฺตํ, นิพฺพานํ สนฺติลกฺขณํ;

สํสารทุกฺขสนฺตาปตตฺตสฺสาลํ สเมตเวฯ

[305]

ขยมตฺตํ น นิพฺพานํ, สคมฺภีราทิวาจโต;

อภาวสฺส หิ กุมฺมานํ, โลมสฺเสว น วาจตาฯ

[306]

ขโยติ วุจฺจเต มคฺโค, ตปฺปาปตฺตา อิทํ ขยํ;

อรหตฺตํ วิยุปฺปาท-วยาภาวา ธุวญฺจ ตํฯ

[307]

สงฺขตํ สมฺมุติญฺจาปิ, ญาณมาลมฺพ เนว หิ;

ฉินฺเท มเล ตโต วตฺถุ, อิจฺฉิตพฺพมสงฺขตํฯ

[308]

ปตฺตุกาเมน ตํ สนฺติํ, ฉพฺพิสุทฺธิํ สมาทิย;

ญาณทสฺสนสุทฺธี ตุ, สาเธตพฺพา หิตตฺถินาฯ

[309]

เจตนาทิวิธา สีล-สุทฺธิ ตตฺถ จตุพฺพิธา;

โสปจารสมาธี ตุ, จิตฺตสุทฺธีติ วุจฺจเตฯ

[310]

สมฺปาเทตฺวาทิทฺเวสุทฺธิํ, นมนา นามํ ตุ รุปฺป-

โต รูปํ นตฺถิ อตฺตาทิวตฺถูติ จ ววตฺถเปฯ

[311]

มณินฺธนาตเป อคฺคิ, อสนฺโตปิ สมาคเม;

ยถา โหติ ตถา จิตฺตํ, วตฺถาลมฺพาทิสงฺคเมฯ

[312]

ปงฺคุลนฺธา ยถา คนฺตุํ, ปจฺเจกมสมตฺถกา;

ยนฺติ ยุตฺตา ยถา เอวํ, นามรูปวฺหยา กฺริยาฯ

[313]

น นามรูปโต อญฺโญ, อตฺตาทิ อิติ ทสฺสนํ;

โสธนตฺตา หิ ทุทฺทิฏฺฐิํ, ทิฏฺฐิสุทฺธีติ วุจฺจติฯ

[314]

อวิชฺชาตณฺหุปาทาน-กมฺเมนาทิมฺหิ ตํ ทฺวยํ;

รูปํ กมฺมาทิโต นามํ, วตฺถาทีหิ ปวตฺติยํฯ

[315]

สทา สพฺพตฺถ สพฺเพสํ, สทิสํ น ยโต ตโต;

นาเหตุนาญฺโญ อตฺตาทินิจฺจเหตูติ ปสฺสติฯ

[316]

เอวํ ตีรยเต กงฺขา, ยาย ปญฺญาย ปจฺจเย;

ทิฏฺฐตฺตา สุทฺธิ สา กงฺขาตรณํ อิติ วุจฺจติฯ

[317]

ปตฺตญฺญาตปริญฺโญ โส, อตฺรฏฺโฐ ยตเตยติ;

ตีรณวฺหปริญฺญาย, วิสุทฺธตฺถํ สทาทโรฯ

[318]

ติกาลาทิวสา ขนฺเธ, สมาเสตฺวา กลาปโต;

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, อาโท เอวํ วิปสฺสติฯ

[319]

ขนฺธานิจฺจา ขยฏฺเฐน, ภยฏฺเฐน ทุขาว เต;

อนตฺตาสารกฏฺเฐน, อิติ ปสฺเส ปุนปฺปุนํฯ

[320]

อากาเรหิ อนิจฺจาทิจตฺตาลีเสหิ สมฺมเส;

ลกฺขณานํ วิภูตตฺถํ, ขนฺธานํ ปน สพฺพโสฯ

[321]

เอวญฺจาปิ อสิชฺฌนฺเต, นวธา นิสิตินฺทฺริโย;

สตฺตกทฺวยโต สมฺมา, รูปารูเป วิปสฺสเยฯ

[322]

รูปมาทานนิกฺเขปา, วโยวุทฺธตฺตคามิโต;

สมฺมเสวนฺนชาทีหิ, ธมฺมตารูปโตปิ จฯ

[323]

นามํ กลาปยมโต, ขณโต กมโตปิ จ;

ทิฏฺฐิมานนิกนฺตีนํ, ปสฺเส อุคฺฆาฏนาทิโตฯ

[324]

อวิชฺชาตณฺหากมฺมนฺน-เหตุโต รูปํ อุพฺภเว;

วินาหารํ สผสฺเสหิ, เวทนาทิตฺตยํ ภเวฯ

[325]

เตหิเยว วินา ผสฺสํ,

นามรูปาธิเกหิ ตุ;

จิตฺตํ เหตุกฺขยา โส โส,

เวติ เว ตสฺส ตสฺส ตุฯ

[326]

เหตุโตทยนาเสวํ, ขโณทยวเยนปิ;

อิติ ปญฺญาสากาเรหิ, ปสฺเส ปุนูทยพฺพยํฯ

[327]

โยคิสฺเสวํ สมารทฺธอุทยพฺพยทสฺสิโน;

ปาตุโภนฺติ อุปกฺเลสา, สภาวา เหตุโตปิ จฯ

[328]

เต โอภาสมตุสฺสาหปสฺสทฺธิสุขุเปกฺขนา;

สติ ปีตาธิโมกฺโข จ, นิกนฺติ จ ทสีริตาฯ

[329]

ตณฺหาทิฏฺฐุนฺนติคฺคาหวตฺถุโต ติํสธา เต จ;

ตทุปฺปนฺเน จเล พาโล, อมคฺเค มคฺคทสฺสโกฯ

[330]

วิปสฺสนา ปโถกฺกนฺตา, ตทาสิ มติมาธุนา;

น มคฺโค คาหวตฺถุตฺตา, เตสํ อิติ วิปสฺสติฯ

[331]

อุปกฺเลเส อนิจฺจาทิ-วสเค โสทยพฺพเย;

ปสฺสโต วีถิโนกฺกนฺตทสฺสนํ วุจฺจเต ปโถฯ

[332]

มคฺคามคฺเค ววตฺเถตฺวา, ยา ปญฺญา เอวมุฏฺฐิตา;

มคฺคามคฺคิกฺขสงฺขาตา, สุทฺธิ สา ปญฺจมี ภเวฯ

[333]

ปหานวฺหปริญฺญาย, อาทิโต สุทฺธิสิทฺธิยา;

ตีรณวฺหปริญฺญาย, อนฺตโค ยตเตธุนาฯ

[334]

ชายเต นวญาณี สา, วิสุทฺธิ กมโตทย-

พฺพยาที ฆฏมานสฺส, นว โหนฺติ ปเนตฺถ หิฯ

[335]

สนฺตตีริยโต เจว, ฆเนนาปิ จ ฉนฺนโต;

ลกฺขณานิ น ขายนฺเต, สํกิลิฏฺฐา วิปสฺสนาฯ

[336]

ตโตตฺร สมฺมเส ภิยฺโย, ปุนเทวุทยพฺพยํ;

เตนานิจฺจาทิสมฺปสฺสํ, ปฏุตํ ปรมํ วเชฯ

[337]

อาวฏฺเฏตฺวา ยทุปฺปาทฏฺฐิติอาทีหิ ปสฺสโต;

ภงฺเคว ติฏฺฐเต ญาณํ, ตทา ภงฺคมตี สิยาฯ

[338]

เอวํ ปสฺสยโต ภงฺคํ, ติภโว ขายเต ยทา;

สีหาทิว ภยํ หุตฺวา, สิยา ลทฺธา ภยิกฺขณาฯ

[339]

สาทีนวา ปติฏฺฐนฺเต, ขนฺธาทิตฺตฆรํ วิย;

ยทา ตทา สิยา ลทฺธา, อาทีนวานุปสฺสนาฯ

[340]

สงฺขาราทีนวํ ทิสฺวา, รมเต น ภวาทิสุ;

มติ ยทา ตทา ลทฺธา, สิยา นิพฺพิทปสฺสนาฯ

[341]

ญาณํ มุจฺจิตุกามํ เต, สพฺพภูสงฺขเต ยทา;

ชาลาทีหิ จ มจฺฉาที, ตทา ลทฺธา จชฺชมติฯ

[342]

สงฺขาเร อสุภานิจฺจทุกฺขโตนตฺตโต มติ;

ปสฺสนฺตี จตฺตุมุสฺสุกฺกา, ปฏิสงฺขานุปสฺสนาฯ

[343]

วุตฺตาตฺร ปฏุภาวาย, สพฺพญาณปวตฺติยา;

มีนสญฺญาย สปฺปสฺส, คาหลุทฺทสโมปมาฯ

[344]

อตฺตตฺตนิยโต สุญฺญํ, ทฺวิธา ‘‘นาหํ กฺวจา’’ทินา;

จตุธา ฉพฺพิธา จาปิ, พหุธา ปสฺสโต ภุสํฯ

[345]

อาวฏฺฏติคฺคิมาสชฺช,

นฺหารูว มติ สงฺขตํ;

จตฺตภริโย ยถา โทเส,

ตถา ตํ สมุเปกฺขเตฯ

[346]

ตาว สาทีนวานมฺปิ, ลกฺขเณ ติฏฺฐเต มติ;

น ปสฺเส ยาว สา ตีรํ, สามุทฺทสกุณี ยถาฯ

[347]

สงฺขารุเปกฺขาญาณายํ, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;

วุฏฺฐานคามินีติ จ, สานุโลมาติ วุจฺจติฯ

[348]

ปตฺวา โมกฺขมุขํ สตฺต, สาเธติริยปุคฺคเล;

ฌานงฺคาทิปฺปเภเท จ, ปาทกาทิวเสน สาฯ

[349]

อนิจฺจโต หิ วุฏฺฐานํ, ยทิ ยสฺสาสิ โยคิโน;

โสธิโมกฺขสฺส พาหุลฺลา, ติกฺขสทฺธินฺทฺริโย ภเวฯ

[350]

ทุกฺขโตนตฺตโต ตญฺเจ, สิยา โหนฺติ กเมน เต;

ปสฺสทฺธิเวทพาหุลฺลา, ติกฺเขกคฺคมตินฺทฺริยาฯ

[351]

ปญฺญาธุรตฺตมุทฺทิฏฺฐํ, วุฏฺฐานํ ยทินตฺตโต;

สทฺธาธุรตฺตํ เสเสหิ, ตํ วิยาภินิเวสโตฯ

[352]

ทฺเว ติกฺขสทฺธสมถา, สิยุํ สทฺธานุสาริโน;

อาโท มชฺเฌสุ ฐาเนสุ, ฉสุ สทฺธาวิมุตฺตกาฯ

[353]

อิตโร ธมฺมานุสารีโท, ทิฏฺฐิปฺปตฺโต อนนฺตเก;

ปญฺญามุตฺโตภยตฺถนฺเต, อฌานิฌานิกา จ เตฯ

[354]

ติกฺขสทฺธสฺส จนฺเตปิ, สทฺธามุตฺตตฺตมีริตํ;

วิสุทฺธิมคฺเค มชฺฌสฺส, กายสกฺขิตฺตมฏฺฐสุฯ

[355]

วุตฺตํ โมกฺขกถายํ ยํ, ติกฺขปญฺญารหสฺส ตุ;

ทิฏฺฐิปตฺตตฺตํ เหตญฺจ, ตญฺจ นตฺถาภิธมฺมิเกฯ

[356]

เต สพฺเพ อฏฺฐโมกฺขานํ, ลาภี เจ ฉสุ มชฺฌสุ;

กายสกฺขี สิยุํ อนฺเต, อุภโตภาคมุตฺตกาฯ

[357]

อนุโลมานิ จตฺตาริ, ตีณิ ทฺเว วา ภวนฺติ หิ;

มคฺคสฺส วีถิยํ มนฺทมชฺฌติกฺขมติพฺพสาฯ

[358]

วิสุทฺธิมคฺเค จตฺตาริ, ปฏิสิทฺธานิ สพฺพถา;

เอวมฏฺฐสาลินิยา, วุตฺตตฺตา เอวมีริตํฯ

[359]

ภวงฺคาสนฺนโทโสปิ, นปฺปนาย ถิรตฺตโต;

สุทฺธิํ ปฏิปทาญาณทสฺสเนวํ ลเภ ยติฯ

[360]

อาวชฺชํ วิย มคฺคสฺส, ฉฏฺฐสตฺตมสุทฺธินํ;

อนฺตรา สนฺติมารพฺภ, เตหิ โคตฺรภุ ชายเตฯ

[361]

สํโยชนตฺตยจฺเฉที, มคฺโค อุปฺปชฺชเต ตโต;

ผลานิ เอกํ ทฺเว ตีณิ, ตโต วุตฺตมติกฺกมาฯ

[362]

ตถา ภาวยโต โหติ, ราคโทสตนูกรํ;

ทุติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, สกทาคามิ ตปฺผลีฯ

[363]

เอวํ ภาวยโต ราคโทสนาสกรุพฺภเว;

ตติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, ตปฺผลฏฺโฐนาคามิโกฯ

[364]

เอวํ ภาวยโต เสสโทสนาสกรุพฺภเว;

จตุตฺโถ ตปฺผลํ ตมฺหา, อรหา ตปฺผลฏฺฐโกฯ

[365]

กตกิจฺโจ ภวจฺเฉโท, ทกฺขิเณยฺโยปธิกฺขยา;

นิพฺพุติํ ยาติ ทีโปว, สพฺพทุกฺขนฺตสญฺญิตํฯ

[366]

เอวํ สิทฺธา สิยา สุทฺธิ, ญาณทสฺสนสญฺญิตา;

วุตฺตํ เอตฺตาวตา สจฺจํ, ปรมตฺถํ สมาสโตฯ

[367]

สจฺจํ สมฺมุติ สตฺตาทิอวตฺถุ วุจฺจเต ยโต;

น ลพฺภาลาตจกฺกํว, ตํ หิ รูปาทโย วินาฯ

[368]

เตน เตน ปกาเรน, รูปาทิํ น วิหาย ตุ;

ตถา ตถาภิธานญฺจ, คาหญฺจ วตฺตเต ตโตฯ

[369]

ลพฺภเต ปริกปฺเปน, ยโต ตํ น มุสา ตโต;

อวุตฺตาลมฺพมิจฺจาหุ, ปริตฺตาทีสฺววาจโตฯ

[370]

ปาปกลฺยาณมิตฺโตยํ, สตฺโตติ ขนฺธสนฺตติ;

เอกตฺเตน คเหตฺวาน, โวหรนฺตีธ ปณฺฑิตาฯ

[371]

ปถวาทิ วิเยโกปิ, ปุคฺคโล น ยโต ตโต;

กุทิฏฺฐิวตฺถุภาเวน, ปุคฺคลคฺคหณํ ภเวฯ

[372]

เอตํ วิสยโต กตฺวา, สงฺขาทีหิ ปเทหิ ตุ;

อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, อิติ ตญฺญูหิ ภาสิตาฯ

[373]

ปญฺญตฺติ วิชฺชมานสฺส, รูปาทิวิสยตฺตโต;

กายํ ปญฺญตฺติ เจ สุฏฺฐุ, วทโต สุณ สจฺจโตฯ

[374]

สวิญฺญตฺติวิกาโร หิ, สทฺโท สจฺจทฺวยสฺส ตุ;

ปญฺญาปนตฺตา ปญฺญตฺติ, อิติ ตญฺญูหิ ภาสิตาฯ

[375]

ปจฺจุปฺปนฺนาทิอาลมฺพํ, นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา-

ญาณสฺสาติ อิทญฺเจวํ, สติ ยุชฺชติ นาญฺญถาฯ

[376]

สทฺทาภิเธยฺยสงฺขาทิ, อิติ เจ สพฺพวตฺถุนํ;

ปญฺญาเปตพฺพโต โหติ, ปญฺญตฺติปทสงฺคโหฯ

[377]

‘‘สพฺเพ ปญฺญตฺติธมฺมา’’ติ, เทเสตพฺพํ ตถา สติ;

อถ ปญฺญาปนสฺสาปิ, ปญฺญาเปตพฺพวตฺถุนํฯ

[378]

วิภาคํ ญาปนตฺถํ หิ, ตถุทฺเทโส กโตติ เจ;

น กตฺตพฺพํ วิสุํ เตน, ปญฺญตฺติปถสงฺคหํฯ

[379]

ปญฺญาปิยตฺตา จตูหิ, ปญฺญตฺตาทิปเทหิ สา;

ปเรหิ ปญฺญาปนตฺตา, อิติ อาจริยาพฺรวุํฯ

[380]

รูปาทโย อุปาทาย, ปญฺญาเปตพฺพโต กิร;

อวิชฺชมาโนปาทายปญฺญตฺติ ปฐมา ตโตฯ

[381]

โสตวิญฺญาณสนฺตานานนฺตรํ ปตฺตชาตินา;

คหิตปุพฺพสงฺเกตมโนทฺวาริกเจตสาฯ

[382]

ปญฺญาเปนฺติ คหิตาย, ยาย สตฺตรถาทโย;

อิติ สา นามปญฺญตฺติ, ทุติยาติ จ กิตฺติตาฯ

[383]

สทฺทโต อญฺญนามาวโพเธนตฺถาวโพธนํ;

กิจฺฉสาธนโต ปุพฺพนโย เอว ปสํสิโยฯ

[384]

สา วิชฺชมานปญฺญตฺติ, ตถา อวิชฺชมานตา;

วิชฺชมาเนน จาวิชฺชมานา ตพฺพิปรีตกาฯ

[385]

อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานตพฺพิปรีตกา;

อิจฺเจตา ฉพฺพิธา ตาสุ, ปฐมา มติอาทิกาฯ

[386]

สตฺโต สทฺโธ นรุสฺสาโห,

เสนิโย มนเจตนา;

อิจฺเจวเมตา วิญฺเญยฺยา,

กมโต ทุติยาทิกาฯ

[387]

เอวํ ลกฺขณโต ญตฺวา,

สจฺจทฺวยมสงฺกรํ;

กาตพฺโพ ปน โวหาโร,

วิญฺญูหิ น ยถา ตถาติฯ

อิติ สจฺจสงฺเขเป นิพฺพานปญฺญตฺติปริทีปโน นาม

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

สจฺจสงฺเขโป นิฏฺฐิโตฯ