กาลตฺตยวิภาเคสุ , กงฺขาสํกฺเลสโสธนํ;

กงฺขาวิตรณา นาม, วิสุทฺธีติ ปวุจฺจตีติฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

จตุวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

ปญฺจวีสติโม ปริจฺเฉโท

25. วิปสฺสนาวุทฺธิกถา

[981]

สีลจิตฺตทิฏฺฐิกงฺขาวิตรณวิสุทฺธิโย ;

ปตฺวา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ตโต ปรํฯ

[982]

กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ภงฺคญาณํ ภยญาณํ, ตถาทีนวนิพฺพิทาฯ

[983]

มุจฺจิตุกมฺยตาญาณํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;

สงฺขารุเปกฺขานุโลมมิจฺจานุกฺกมโต ฐิตาฯ

[984]

วิปสฺสนาติ จกฺขาตา, ทสญาณปรมฺปรา;

ลกฺขณตฺตยมาหจฺจ, สงฺขาเรสุ ปวตฺตติฯ

[985]

ตสฺมา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ติลกฺขณํ;

สมฺมสิตฺวา อตีตาทิขนฺธายตนธาตุโยฯ

[986]

อนิจฺจา เต ขยฏฺเฐน, ขนฺธา ทุกฺขา ภยฏฺฐโต;

อนตฺตา อสารกฏฺเฐน, อิจฺจาภิณฺหํ วิจินฺตยํฯ

[987]

ตสฺเสวํ สมฺมสนฺตสฺส, อุปฏฺฐาติ ติลกฺขณํ;

สงฺขาเรสุ ตโต โยคี, ขณสนฺตติอทฺธโตฯ

[988]

ปจฺจุปฺปนฺนาน ธมฺมานํ, อุทยญฺจ วยํ ตถา;

ปญฺญาสาการเภเทหิ, อนุปสฺสติ ตตฺถ หิฯ

[989]

อวิชฺชาตณฺหากมฺมานํ, อุทยา จ นิโรธโต;

สมุทยา นิโรธา จ, ปญฺจนฺนํ ทสฺสิตา ตถาฯ

[990]

รูปสฺสาหารโต ติณฺณํ, ผสฺสโต นามรูปโต;

วิญฺญาณสฺเสติ สพฺเพปิ, จตฺตาลีส สมิสฺสิตาฯ

[991]

นิพฺพตฺติลกฺขณํ ภงฺค-

ลกฺขณญฺเจตฺถ ปสฺสโต;

ขณโตทยโต เจติ,

สมปญฺญาส โหนฺติ เตฯ

[992]

อิติ ขนฺธมุเขเนเต, วิภตฺตา อุทยพฺพยา;

อายตนฺนาทิเภเทหิ, โยเชตพฺพา ยถารหํฯ

[993]

อุทยญฺจ วยญฺเจวํ, ปสฺสโต ตสฺส โยคิโน;

วิภูตา โหนฺติ สงฺขารา, สมุฏฺฐาติ ติลกฺขณํฯ

[994]

โพธิปกฺขิยธมฺมา จ,

เต ปสฺสนฺติ วิเสสโต;

ตโต ชายนฺตุปกฺเลสา,

ทโสปกฺเลสวตฺถุกาฯ

[995]

โอภาโส ปีติ ปสฺสทฺธิ, อธิโมกฺโข จ ปคฺคโห;

สุขํ ญาณมุปฏฺฐานํ, อุเปกฺขา จ นิกนฺติ จฯ

[996]

ตณฺหามานทิฏฺฐิคฺคาหวเสน ติวิเธปิ เต;

อสฺสาเทนฺโต อุนฺนมนฺโต, มมายนฺโต กิลิสฺสติฯ

[997]

มคฺคํ ผลญฺจ นิพฺพานํ, ปตฺโตสฺมีติ อโกวิโท;

เวกฺขพุชฺฌาติ มญฺญนฺโต, ปปฺโปติ อธิมานิโกฯ

[998]

มคฺคาทโย น โหนฺเตเต,

ตณฺหาคาหาทิวตฺถุโต;

ตณฺหามานทิฏฺฐิโย จุปกฺเลสา ปริปนฺถกาฯ

[999]

โปราณเมว ขนฺธานํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ติลกฺขณารมฺมณโต, มคฺโค นิพฺพานปจฺจโยฯ

[1000]

อิติ มคฺคํ อมคฺคญฺจ, วิโสเธนฺตสฺส สิชฺฌติ;

วิสุทฺธิ จ มคฺคามคฺคญาณทสฺสนนามิกาฯ

[1001]

ตถาปรา วิสุทฺธีนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

อาทิํ กตฺวา ปฏิปทาญาณทสฺสนนามิกาฯ

[1002]

ปจฺฉา สํกฺเลสวิกฺเขปวิสุทฺธนฺตํ ยถา ปุเร;

ปฏิปชฺชติ เมธาวี, อุทยพฺพยทสฺสนํฯ

[1003]

อิติ โขทยพฺพยานุปสฺสนาญาณวีถิยํ;

สิกฺขนฺตสฺสาจิเรเนว, ปริปกฺกา วิปสฺสนาฯ

[1004]

ปหาโยทยโวหารํ, วยเมวาธิมุจฺจโต;

อุปฺปาทาโภคโมหาย, ภงฺคเมวานุติฏฺฐติฯ

[1005]

ตโต นิชฺฌรธาราว, คงฺคาวาโรทกํ วิย;

ภิชฺชมานติณานิว, ปฏิปชฺชา สิขา วิยฯ

[1006]

ปตนฺเต จ วยนฺเต จ, ภิชฺชนฺติจฺเจว สงฺขเต;

ปสฺสโต ตสฺส ภงฺคานุปสฺสนาญาณมีริตํฯ

[1007]

ตโต ภยานุปสฺสนา, สภยาติ วิปสฺสโต;

อาทีนวานุปสฺสนา-ญาณํ อาทีนวาติ จฯ

[1008]

นิพฺพิทานุปสฺสนา จ, นิพฺพินฺทนฺตสฺส โยคิโน;

มุจฺจิตุกมฺยตาญาณํ, ตโต มุจฺจิตุมิจฺฉโตฯ

[1009]

นิจฺจา เจ น นิรุชฺเฌยฺย, น พาเธยฺย สุขา ยทิ;

วเส วตฺเตยฺย อตฺตา เจ, ตทภาวา น เต ตถาฯ

[1010]

สุฏฺฐุ มุจฺจิตุมิจฺเจวํ, ปฏิปจฺจกฺขโต ตโต;

ปฏิสงฺขานุปสฺสนา-ญาณํ ชาตนฺติ วุจฺจติฯ

[1011]

สาธุกํ ปฏิสงฺขาย, สงฺขาเรสุ ติลกฺขณํ;

สุปริญฺญาตสงฺขาเร, ตเถว ปฏิปสฺสติฯ

[1012]

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตา จ, สงฺขาราว น จาปโร;

อตฺตา วา อตฺตนียํ วา, นาหํ น ตุ มมาติ จฯ

[1013]

ตโตว ตตฺถ มชฺฌตฺโต, นนฺทิราควินิสฺสโฏ;

อตฺตตฺตนิยภาเวน, สงฺขาเรสฺวชฺฌุเปกฺขติฯ

[1014]

สงฺขารุเปกฺขาสงฺขาตํ, ญาณํ ตสฺส อิตีริตํ;

ตโต วุฏฺฐานฆฏิตํ, อนุโลมนฺติ วุจฺจติฯ

[1015]

สุปริญฺญาตสงฺขาเร, สุสมฺมฏฺฐติลกฺขเณ;

อุเปกฺขนฺตสฺส ตสฺเสว, สิขาปตฺตา วิปสฺสนาฯ

[1016]

สงฺขารธมฺเม อารพฺภ, ตาว กาลํ ปวตฺตติ;

ตีรทสฺสีว สกุโณ, ยาว ปารํ น ปสฺสติฯ

[1017]

ยทา ปสฺสติ นิพฺพานํ, วุฏฺฐานคหิตา ตทา;

วุฏฺฐานคามินี นาม, สานุโลมา ปวุจฺจติฯ

[1018]

อิติ ทฺวีหิ วิสุทฺธีหิ, วิสุทฺธาย วิปสฺสโต;

วิปสฺสนาปฏิปทํ, ปูเรตีติ ปวุจฺจตีติฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค วิปสฺสนาวุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

ฉพฺพิสติโม ปริจฺเฉโท

26. วุฏฺฐานวิสุทฺธิกถา

[1019]

ตสฺเสวํ ปฏิปนฺนสฺส, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;

วุฏฺฐานคามินี นาม, ยทา โหติ ตทา ปนฯ

[1020]

ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;

มคฺโค ตโต ผลํ โหติ, ภวงฺคา ปจฺจเวกฺขณาฯ

[1021]

ปริกมฺโมปจารานุโลมสงฺขาตโคจรา ;

มคฺคสฺสาวชฺชนํ หุตฺวา, นิพฺพาเน โหติ โคตฺรภุฯ

[1022]

จตุตฺถํ ปญฺจมํ วาถ, ฉฏฺฐํ วาปิ ยถารหํ;

อปฺเปติ มคฺคชวนํ, นิพฺพาเน สกิเมว ตํฯ

[1023]