เมนู

ตตฺถ จ ปาทกชฺฌานํ, สมฺมฏฺฐชฺฌานเมว วา;

อชฺฌาสโย จ วุฏฺฐาน-คามินี จ วิปสฺสนาฯ

[932]

มคฺคานํ ฌานเภทาย, ยถาโยคํ นิยามตา;

ยถาสกํ ผลานํ ตุ, มคฺคา โหนฺติ นิยามตาฯ

[933]

มคฺคานนฺตรเมวาถ, ภูมิธมฺเม วิปสฺสโต;

ผลสมาปตฺติยมฺปิ, อปฺเปติ ผลมานสํฯ

[934]

อนุปุพฺพสมาปตฺติํ, สมาปชฺชิสฺส วุฏฺฐิโต;

ฌานธมฺเม วิปสฺสิตฺวา, ตตฺถ ตตฺเถว ปณฺฑิโตฯ

[935]

จตุตฺถารุปฺปมปฺเปตฺวา, เอกทฺวิชวนาปรํ;

นิโรธํ นาม ผุสติ, สมาปตฺติมจิตฺตกํฯ

[936]

อรหา วา อนาคามี, ปญฺจโวการภูมิยํ;

ยถาสกํ ผลุปฺปาโท, วุฏฺฐานนฺติ ตโต มโตฯ

[937]

อปฺปนาปริโยสาเน, สิยา สพฺพตฺถ สมฺภวา;

ภวงฺคปาโต ตํ เฉตฺวา, ชายเต ปจฺจเวกฺขณาฯ

[938]

อิติ วุตฺตานุสาเรน, อปฺปนานยสงฺคหํ;

ยถาโยคํ วิภาเวยฺย, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขโณฯ

[939]

จิตฺตวิสุทฺธิ นามายํ, จิตฺตสํกฺเลสโสธโน;

อุปจารปฺปนาเภโท, สมโถ ปุพฺพภาคิโยติฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค มูลวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

เตวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท

24. ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา

[940]

สีลจิตฺตวิสุทฺธีหิ, ยถาวุตฺตาหิ มณฺฑิโต;

ปโยคาสยสมฺปนฺโน, นิพฺพานาภิรโต ตโตฯ

[941]

ขนฺธายตนธาตาทิปฺปเภเทหิ ยถารหํ;

ลกฺขณปจฺจุปฏฺฐาน-ปทฏฺฐานวิภาคโตฯ

[942]

ปริคฺคเหตฺวา สงฺขาเร, นามรูปํ ยถากถํ;

ววตฺถเปนฺโต ตตฺเถวมนุปสฺสติ ปญฺญวาฯ

[943]

นามรูปมิทํ สุทฺธํ, อตฺตภาโวติ วุจฺจติ;

นตฺเถตฺถ โกจิ อตฺตา วา, สตฺโต ชีโว จ ปุคฺคโลฯ

[944]

ยถาปิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;

เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติฯ

[945]

ขนฺธายตนธาตูนํ, ยถาโยคมนุกฺกโม;

อพฺโพจฺฉินฺโน ปวตฺตนฺโต, สํสาโรติ ปวุจฺจติฯ

[946]

อิติ นานปฺปกาเรน, เตภูมกปริคฺคโห;

ภูมิธมฺมววตฺถานํ, สุทฺธสงฺขารทสฺสนํฯ

[947]

อตฺตทิฏฺฐิปหาเนน , ทิฏฺฐิสํกฺเลสโสธนํ;

ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ นามาติ, ญาณเมตํ ปวุจฺจติฯ

[948]

ปริคฺคหิตสงฺขาโร, นามรูปมปตฺถิยา;

ตโต ปรํ ยถาโยคํ, ปริคฺคณฺหติ ปจฺจเยฯ

[949]

ทุกฺขสมุทโย ตตฺถ, ตณฺหา สํสารนายิกา;

สโมธาเนติ สงฺขาเร, ตตฺถ ตตฺถุปปตฺติยาฯ

[950]

ตณฺหาสมฺภวเมเวตํ, ตสฺมา ทุกฺขํ ปวุจฺจติ;

ตทปฺปวตฺติ นิพฺพานํ, มคฺโค ตํปาปโกติ จฯ

[951]

จตุสจฺจววตฺถาน-มุเขเนวมฺปิ ปจฺจเย;

ปริคฺคณฺหนฺติ เอกจฺเจ, สงฺขารานมถาปเรฯ

[952]

อาโลกากาสวายาปปถวิญฺจุปนิสฺสยํ;

ภวงฺคปริณามญฺจ, ลภิตฺวาว ยถารหํฯ

[953]

ฉ วตฺถูนิ จ นิสฺสาย, ฉ ทฺวารารมฺมณานิ จ;

ปฏิจฺจ มนสิการํ, ปวตฺตนฺติ อรูปิโนฯ

[954]

ยถาสกสมุฏฺฐานํ , วิภาเคหิ จ รูปิโน;

ปวตฺตนฺติ เอกจฺเจติ, ปริคฺคณฺหนฺติ ปจฺจเยฯ

[955]

อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขารา ตุ ตโต ตถา;

วิญฺญาณํ นามรูปญฺจ, สฬายตนนามกํฯ

[956]

ผสฺโส จ เวทนา ตณฺหา, อุปาทานํ ภโว ตโต;

ชาติ ชรา มรณญฺจ, ปวตฺตติ ยถารหํฯ

[957]

ตโต โสโก ปริเทโว, ทุกฺขญฺเจว ตถาปรํ;

โทมนสฺสมุปายาโส, สมฺโภติ จ ยถารหํฯ

[958]

เอตสฺส เกวลสฺเสวํ, ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมฺภโว;

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทว, นตฺถญฺโญ โกจิ การโกฯ

[959]

ตตฺถาวิชฺชาทโย ทฺเวปิ, อทฺธาตีโต อนาคโต;

ชาตาทโยปเร อฏฺฐ, ปจฺจุปฺปนฺโนติ วณฺณิโตฯ

[960]

ปุญฺญาปุญฺญาเนญฺชวสา, สงฺขารา ติวิธา ตถา;

ภเวกเทโส กมฺมญฺจ, กมฺมวฏฺฏนฺติ วุจฺจติฯ

[961]

อวิชฺชาตณฺหุปาทานา, กฺเลสวฏฺฏมถาปเร;

วิปากวฏฺฏํ สตฺตาปิ, อุปปตฺติภโวปิ จฯ

[962]

อวิชฺชาสงฺขารานํ ตุ, คหเณ คหิตาว เต;

ตณฺหุปาทานภวาติ, อตีเต ปญฺจ เหตโวฯ

[963]

ตณฺหุปาทานภวานํ, คหเณ คหิตาว เต;

อวิชฺชา สงฺขารา เจติ, ปจฺจุปฺปนฺเนปิ ปญฺจเกฯ

[964]

วิญฺญาณาทิสรูเปน, ทสฺสิตํ ผลปญฺจกํ;

ตถา ตเทว ชาตาทิ-นาเมนานาคตนฺติ จฯ

[965]

อตีเต เหตโว ปญฺจ, อิทานิ ผลปญฺจกํ;

อิทานิ เหตโว ปญฺจ, อายติํ ผลปญฺจกํฯ

[966]

เหตุผลํ ผลเหตุ, ปุน เหตุผลานิ จ;

ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, วีสตาการมพฺรวุํฯ

[967]

อตฺถธมฺมปฏิเวธ-เทสนานํ ยถารหํ;

คมฺภีรตฺตา จตุนฺนมฺปิ, จตุคมฺภีรตา มตาฯ

[968]

เอกตฺตนานตฺตนยา, อพฺยาปารนโยปโร;

ตเถวํธมฺมตา เจติ, นยา วุตฺตา จตุพฺพิธาฯ

[969]

ชรามรณโสกาทิ-ปีฬิตานมภิณฺหโส;

อาสวานํ สมุปฺปาทา, อวิชฺชา จ ปวตฺตติฯ

[970]

อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขาราปิ ยถา ปุเร;

พทฺธาวิจฺเฉทมิจฺเจวํ, ภวจกฺกมนาทิกํฯ

[971]

ตณฺหาวิชฺชานาภิกํ ตํ, ชรามรณเนมิกํ;

เสสาการาทิฆฏิกํ, ติภวารถโยชิตํฯ

[972]

ติอทฺธญฺจ ติวฏฺฏญฺจ, ติสนฺธิฆฏิกํ ตถา;

จตุสงฺเขปคมฺภีรนยมณฺฑิตเทสนํฯ

[973]

วีสตาการวิภาคํ, ทฺวาทสาการสงฺคหํ;

ธมฺมฏฺฐิตีติ ทีเปนฺติ, อิทปฺปจฺจยตํ พุธาฯ

[974]

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทยํ, ปจฺจยาการนามโต;

สงฺเขปโต จ วิตฺถารา, วิวิธาการเภทโตฯ

[975]

ชเนติ ปจฺจยุปฺปนฺเน, อวิชฺชาทิปวตฺติยา;

อวิชฺชาทินิโรเธน, นิโรเธติ จ สพฺพถาฯ

[976]

ปจฺจยปฺปจฺจยุปฺปนฺน-วเสเนว ปวตฺตติ;

สํสาโรยนฺติ เอกจฺเจ, ปริคฺคณฺหนฺติ ปจฺจเยฯ

[977]

สมนฺตปฏฺฐานมหาปกรณวิภาคโต;

เอกจฺเจ ปริคฺคณฺหนฺติ, จตุวีสติ ปจฺจเยฯ

[978]

อิติ นานปฺปกาเรน, ปจฺจยานํ ปริคฺคโห;

สปฺปจฺจยนามรูปํ, ววตฺถานนฺติ เวทิตํฯ

[979]

อิทปฺปจฺจยตาญาณํ, ปจฺจยาการทสฺสนํ;

ธมฺมฏฺฐิติ ยถาภูตญาณทสฺสนนามกํฯ

[980]

กาลตฺตยวิภาเคสุ , กงฺขาสํกฺเลสโสธนํ;

กงฺขาวิตรณา นาม, วิสุทฺธีติ ปวุจฺจตีติฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

จตุวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

ปญฺจวีสติโม ปริจฺเฉโท

25. วิปสฺสนาวุทฺธิกถา

[981]

สีลจิตฺตทิฏฺฐิกงฺขาวิตรณวิสุทฺธิโย ;

ปตฺวา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ตโต ปรํฯ

[982]

กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ภงฺคญาณํ ภยญาณํ, ตถาทีนวนิพฺพิทาฯ

[983]

มุจฺจิตุกมฺยตาญาณํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;

สงฺขารุเปกฺขานุโลมมิจฺจานุกฺกมโต ฐิตาฯ

[984]

วิปสฺสนาติ จกฺขาตา, ทสญาณปรมฺปรา;

ลกฺขณตฺตยมาหจฺจ, สงฺขาเรสุ ปวตฺตติฯ

[985]

ตสฺมา กลาปโต ตาว, สมฺมเสยฺย ติลกฺขณํ;

สมฺมสิตฺวา อตีตาทิขนฺธายตนธาตุโยฯ

[986]

อนิจฺจา เต ขยฏฺเฐน, ขนฺธา ทุกฺขา ภยฏฺฐโต;

อนตฺตา อสารกฏฺเฐน, อิจฺจาภิณฺหํ วิจินฺตยํฯ

[987]

ตสฺเสวํ สมฺมสนฺตสฺส, อุปฏฺฐาติ ติลกฺขณํ;

สงฺขาเรสุ ตโต โยคี, ขณสนฺตติอทฺธโตฯ

[988]

ปจฺจุปฺปนฺนาน ธมฺมานํ, อุทยญฺจ วยํ ตถา;

ปญฺญาสาการเภเทหิ, อนุปสฺสติ ตตฺถ หิฯ

[989]

อวิชฺชาตณฺหากมฺมานํ, อุทยา จ นิโรธโต;

สมุทยา นิโรธา จ, ปญฺจนฺนํ ทสฺสิตา ตถาฯ

[990]