23. มูลวิสุทฺธิกถา
[895]
อิตฺถํ จิตฺตํ เจตสิกํ, รูปญฺเจวาติ สงฺขตา;
วุตฺตา อสงฺขตํ ทานิ, นิพฺพานนฺติ ปวุจฺจติฯ
[896]
สีลวิสุทฺธิ อาทิมฺหิ, ตโต จิตฺตวิสุทฺธิ จ;
ทิฏฺฐิวิสุทฺธินามา จ, กงฺขาวิตรณาปิ จฯ
[897]
ตโต ปรํ มคฺคามคฺค-ญาณทสฺสนนามิกา;
ตถา ปฏิปทาญาณ-ทสฺสนา ญาณทสฺสนํฯ
[898]
อิจฺจานุกฺกมโต วุตฺตา, สตฺต โหนฺติ วิสุทฺธิโย;
สตฺตมานุตฺตรา ตตฺถ, ปุพฺพภาคา ฉ โลกิยาฯ
[899]
สํวโร ปาติโมกฺโข จ, ตเถวินฺทฺริยสํวโร;
อาชีวปาริสุทฺธิ จ, สีลํ ปจฺจยนิสฺสิตํฯ
[900]
อิติ สีลวิสุทฺธีติ, สุทฺธเมตํ ปวุจฺจติ;
จตุปาริสุทฺธิสีลํ, ธุตงฺคปริวาริตํฯ
[901]
กสิณานิ ทสาสุภา, ทสานุสฺสติโย ปน;
อปฺปมญฺญา จ สญฺญา จ, ววตฺถารุปฺปกาติ จฯ
[902]
สมถกฺกมฺมฏฺฐานานิ, ตาลีสฏฺฐกถานเย;
ปาฬิยํ ตุ วิภตฺตานิ, อฏฺฐติํสาติ วณฺณิตํฯ
[903]
ปถวาโป จ เตโช จ,
วาโย นีลญฺจ ปีตกํ;
โลหิโตทาตมากาสํ ,
อาโลกกสิณนฺติ จฯ
[904]
กสิณานิ ทเสตานิ, วุตฺตานฏฺฐกถานเย;
อฏฺเฐว ปาฬิยํ หิตฺวา, อนฺเต ตุ กสิณทฺวยํฯ
[905]
อุทฺธุมาตํ วินีลญฺจ, วิปุพฺพกํ วิขายิตํ;
วิจฺฉิทฺทกญฺจ วิกฺขิตฺตํ, หตวิกฺขิตฺตโลหิตํฯ
[906]
ปุฬวกํ อฏฺฐิกญฺเจติ, อสุภา ทส เทสิตา;
รูปกายวิภาคาย, ทสกายวิปตฺติยาฯ
[907]
พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, สีเล จาเค จ อตฺตนา;
เทวโตปสมายญฺจ, สตฺตานุสฺสติโย กมาฯ
[908]
มรณสฺสติ นาเมกา, ตถา กายคตาสติ;
อานาปานสฺสติจฺเจวํ, ทสานุสฺสติโย มตาฯ
[909]
เมตฺตา กรุณา มุทิตา, อุเปกฺขาติ จตุพฺพิธา;
วุตฺตา พฺรหฺมวิหารา จ, อปฺปมญฺญาติ ตาทินาฯ
[910]
เอกาหาเร ปฏิกฺกูล-สญฺญา นาเมกเมว ตุ;
จตุธาตุววตฺถานํ, จตุธาตุปริคฺคโหฯ
[911]
อากาสานญฺจายตนํ, วิญฺญาณญฺจมถาปรํ;
อากิญฺจญฺญํ ตถา เนว-สญฺญานาสญฺญนามกํฯ
[912]
อิจฺจานุกฺกมโต วุตฺตา, อรูปชฺฌานิกา ปน;
อรูปกมฺมฏฺฐานานิ, จตฺตาโรปิ ปกิตฺติตาฯ
[913]
กสิณาสุภโกฏฺฐาเส, อานาปาเน จ สพฺพถา;
ทิสฺวา สุตฺวา ผุสิตฺวา วา, ปริกมฺมํ ตุ กุพฺพโตฯ
[914]
อุคฺคโห นาม สมฺโภติ, นิมิตฺตํ ตตฺถ ยุญฺชโต;
ปฏิภาโค ตมารพฺภ, ตตฺถ วตฺตติ อปฺปนาฯ
[915]
สาธุ สตฺตา สุขี โหนฺตุ, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ ปาณิโน;
อโห สตฺตา สุขปฺปตฺตา, โหนฺตุ ยทิจฺฉกาติ จฯ
[916]
อุทฺทิสฺส วา อโนทิสฺส, ยุญฺชโต สตฺตโคจเร;
อปฺปมญฺญา ปนปฺเปนฺติ, อนุปุพฺเพน วตฺติกาฯ
[917]
กสิณุคฺฆาฏิมากาเส, ปฐมารุปฺปมานเส;
ตสฺเสว นตฺถิภาเว จ, ตติยารุปฺปเกติ จฯ
[918]
ยุญฺชนฺตสฺส ปเนเตสุ, โคจเรสุ จตูสุปิ;
อปฺเปนฺติ อนุปุพฺเพน, อารุปฺปาปิ จตุพฺพิธาฯ
[919]
อานาปานญฺจ กสิณํ, ปญฺจกชฺฌานิกํ ตหิํ;
ปฐมชฺฌานิกา วุตฺตา, โกฏฺฐาสาสุภภาวนาฯ
[920]
สุขิตชฺฌานิกา ติสฺโส, อปฺปมญฺญา จ เหฏฺฐิมา;
อุเปกฺขารุปฺปกา ปญฺจ, อุเปกฺขาฌานิกาติ จฯ
[921]
เอกา ทเสกา ทส จ, ตโย ปญฺเจติ สพฺพถา;
ปริกมฺมวสา ติํส, ฉ โกฏฺฐาสา ยถากฺกมํฯ
[922]
ปญฺจกาทิสุโขเปกฺขา, ฌานเภทา จตุพฺพิธา;
เอกจฺจตุปญฺจฌาน-วเสน ติวิธา สิยุํฯ
[923]
รูปารูปวสา ทฺเว จ, อปฺปนาโต ปุเนกธา;
อิจฺเจวมปฺปนา กมฺม-ฏฺฐานเภทา สมิสฺสิตาฯ
[924]
ทฺเว จ สญฺญาววตฺถานา, อฏฺฐานุสฺสติโยติ จ;
เสสา ทส ปวุจฺจนฺติ, อุปจารสมาธิกาฯ
[925]
ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;
ปญฺจมํ วา จตุตฺถํ วา, ชวนํ โหติ อปฺปนาฯ
[926]
อปฺปนาชวนํ สพฺพํ, โลกุตฺตรมหคฺคตํ;
ติเหตุกปริตฺตานิ, ปุริมานิ ยถารหํฯ
[927]
อาวชฺชนา จ วสิตา, ตํสมาปชฺชนา ตถา;
อธิฏฺฐานา จ วุฏฺฐานา, ปจฺจเวกฺขณ ปญฺจมาฯ
[928]
วสิตาหิ วสีภูตา, อิติ กตฺวาน ปญฺจหิ;
ภาเวนฺตสฺส ปนปฺเปนฺติ, อุปรูปริ อปฺปนาฯ
[929]
ยุญฺชนฺตสฺส ตุ วุฏฺฐาย, กสิณชฺฌานปญฺจมา;
ปญฺจาภิญฺญา หิ อปฺเปนฺติ, รูปสทฺทาทิโคจเรฯ
[930]
โลกุตฺตรา ปนปฺเปนฺติ, สพฺเพ นิพฺพานโคจเร;
อนิจฺจทุกฺขานตฺตาติ, ภูมิธมฺเม วิปสฺสโตฯ
[931]
ตตฺถ จ ปาทกชฺฌานํ, สมฺมฏฺฐชฺฌานเมว วา;
อชฺฌาสโย จ วุฏฺฐาน-คามินี จ วิปสฺสนาฯ
[932]
มคฺคานํ ฌานเภทาย, ยถาโยคํ นิยามตา;
ยถาสกํ ผลานํ ตุ, มคฺคา โหนฺติ นิยามตาฯ
[933]
มคฺคานนฺตรเมวาถ, ภูมิธมฺเม วิปสฺสโต;
ผลสมาปตฺติยมฺปิ, อปฺเปติ ผลมานสํฯ
[934]
อนุปุพฺพสมาปตฺติํ, สมาปชฺชิสฺส วุฏฺฐิโต;
ฌานธมฺเม วิปสฺสิตฺวา, ตตฺถ ตตฺเถว ปณฺฑิโตฯ
[935]
จตุตฺถารุปฺปมปฺเปตฺวา, เอกทฺวิชวนาปรํ;
นิโรธํ นาม ผุสติ, สมาปตฺติมจิตฺตกํฯ
[936]
อรหา วา อนาคามี, ปญฺจโวการภูมิยํ;
ยถาสกํ ผลุปฺปาโท, วุฏฺฐานนฺติ ตโต มโตฯ
[937]
อปฺปนาปริโยสาเน, สิยา สพฺพตฺถ สมฺภวา;
ภวงฺคปาโต ตํ เฉตฺวา, ชายเต ปจฺจเวกฺขณาฯ
[938]
อิติ วุตฺตานุสาเรน, อปฺปนานยสงฺคหํ;
ยถาโยคํ วิภาเวยฺย, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขโณฯ
[939]
จิตฺตวิสุทฺธิ นามายํ, จิตฺตสํกฺเลสโสธโน;
อุปจารปฺปนาเภโท, สมโถ ปุพฺพภาคิโยติฯ
อิติ นิพฺพานวิภาเค มูลวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
เตวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ
จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท
24. ปริคฺคหวิสุทฺธิกถา
[940]
สีลจิตฺตวิสุทฺธีหิ, ยถาวุตฺตาหิ มณฺฑิโต;
ปโยคาสยสมฺปนฺโน, นิพฺพานาภิรโต ตโตฯ
[941]