นวา วิภตฺติกา เสสา, ฉนฺโท จิตฺตมถาปรํ;

ปีติ ปสฺสทฺธิเปกฺขา จ, สงฺกปฺโป วิรติตฺตยํฯ

[648]

อิติ วุตฺตนยา สพฺเพ, โพธิปกฺขิยสงฺคหา;

โลกุตฺตเรสุ สมฺโภนฺติ, สพฺพถาปิ ยถารหํฯ

[649]

ปุพฺพภาเค ยถาโยคํ, โลกิเยสุ จ ลพฺภเร;

นิพฺเพทภาวนากาเล, ฉพฺพิสุทฺธิปวตฺติยํฯ

[650]

อิติ มิสฺสกสาวชฺชา, โพธิปกฺขิยสงฺคหา;

เยวาปนกราสิมฺหิ, ยถาสมฺภวโต ฐิตาฯ

[651]

กมฺมปถา ตุ สมฺโภนฺติ, ปุญฺญาปุญฺเญสุ สพฺพถา;

อปถา จ สุจริตา, ตถา ทุจฺจริตาปิ จฯ

[652]

ตตฺถ กมฺมปถฏฺฐาเน, อนภิชฺฌาทโย ปน;

อุปจาเรน วุจฺจนฺติ, วิปาเกสุ กฺริเยสุ วาติฯ

อิติ เจตสิกวิภาเค ทิฏฺฐิสงฺคหกถา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตรสโม ปริจฺเฉโทฯ

นิฏฺฐิโต จ สพฺพถาปิ เจตสิกวิภาโคฯ

อฏฺฐารสโม ปริจฺเฉโท

3. รูปวิภาโค

18. สรูปกถา

[653]

เตปญฺญาส ปนิจฺเจวํ, นามธมฺมา ปกาสิตา;

อฏฺฐวีสวิธํ ทานิ, รูปํ นาม กถียติฯ

[654]

ปถวาโป จ เตโช จ, วาโย เจติ จตุพฺพิโธ;

จกฺขุโสตฆานชิวฺหา, กาโยติ ปน ปญฺจ จฯ

[655]

รูปสทฺทคนฺธรสา, จตฺตาโร จ อถาปรํ;

อิตฺถิปุมฺภาวยุคฬํ, ชีวิตํ หทยมฺปิ จฯ

[656]

กายวิญฺญตฺติ เจวาถ, วจีวิญฺญตฺติ จ ทฺวยํ;

อากาสธาตุ รูปสฺส, ลหุตา มุทุตา ตสฺสฯ

[657]

กมฺมญฺญตา อุปจโย, สนฺตติ ชรตา ปน;

อนิจฺจตา จ กพฬีการาหาโรติ สพฺพถาฯ

[658]

อฏฺฐวีสวิธํ โหติ, รูปเมตํ สรูปโต;

ตสฺส ลกฺขณเภเทน, สภาวญฺจ วิภาวเยฯ

[659]

สนฺธารณํ ตุ ปถวีธาตุ กกฺขฬลกฺขณา;

อาพนฺธนมาโปธาตุ, อาปคฺฆรณลกฺขณาฯ

[660]

ปริปาจนตา เตโชธาตุ อุณฺหตฺตลกฺขณา;

สมุทีรณตา วาโยธาตุ วิตฺถมฺภลกฺขณาฯ

[661]

สพฺพตฺถาวินิภุตฺตาปิ, อสมฺมิสฺสกลกฺขณา;

ตํตํภาวสมุสฺสนฺนสมฺภาเรสุปลกฺขิตาฯ

[662]

อญฺญมญฺเญนุปตฺถทฺธา, เสสรูปสฺส นิสฺสยา;

จตุเธวํ กลาเปสุ, มหาภูตา ปวตฺตเรฯ

[663]

จกฺขุ สมฺภารจกฺขุมฺหิ, สตฺตกฺขิปฏโลจิเต;

กณฺหมณฺฑลมชฺฌมฺหิ, ปสาโทติ ปวุจฺจติฯ

[664]

เยน จกฺขุปสาเทน, รูปานิ อนุปสฺสติ;

ปริตฺตํ สุขุมญฺเจตํ, อูกาสิรสมูปมํฯ

[665]

โสตํ โสตพิลสฺสนฺโต,

ตมฺพโลมาจิเต ตถา;

องฺคุลิเวธนากาเร,

ปสาโทติ ปกาสิโตฯ

[666]

อนฺโต อชปทฏฺฐาเน, ฆานํ ฆานพิเล ฐิตํ;

ชิวฺหา ชิวฺหาย มชฺฌมฺหิ, อุปฺปลาการสนฺนิเภฯ

[667]

อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, ตํตํเทสววตฺถิตา;

กายปฺปสาโทปาทินฺเน, สพฺพเกติ ยถากฺกมํฯ

[668]

รูปาทฺยาภิฆาตารหภูตานํ วา ยถารหํ;

ทฏฺฐุกามนิทานาทิกมฺมภูตานเมว วาฯ

[669]

ปสาทลกฺขณา ภูตรูปานํ ภูตนิสฺสิตา;

กปฺปาสปฏลสฺเนหสนฺนิภาติ จ วณฺณิตาฯ

[670]

ปญฺจาปิ ชีวิตารกฺขา, รูปาทิปริวาริตา;

ธีตราว กุมาราว, กลาปนฺตรวุตฺติโนฯ

[671]

รูปํ นิภาโส ภูตานํ, สทฺโท นิคฺโฆสนํ ตถา;

คนฺโธ จ คนฺธนํ ตตฺถ, รโส จ รสนียตาฯ

[672]

ภูตตฺตยญฺจ โผฏฺฐพฺพํ, อาโปธาตุวิวชฺชิตํ;

สทฺโท อนิยโต ตตฺถ, ตทญฺเญ สหวุตฺติโนฯ

[673]

จกฺขาทิปฏิหนนลกฺขณา ตุ ยถากฺกมํ;

ปญฺเจว ปญฺจวิญฺญาณวีถิยา วิสยา มตาฯ

[674]

อิตฺถินฺทฺริยํ ปนิตฺถิตฺตํ, อิตฺถิภาโวติ เทสิโต;

ปุริสตฺตํ ตถาภาโว, ปุริสินฺทฺริย นามโกฯ

[675]

ตํ ทฺวยํ ปนุปาทินฺเน, กาเย สพฺพตฺถ ลพฺภติ;

กลาปนฺตรภินฺนญฺจ, ภินฺนสนฺตานวตฺติ จฯ

[676]

รูปานํ กมฺมชาตานํ, อนุปาลนลกฺขณํ;

ชีวิตินฺทฺริยรูปนฺติ, อายุ นาม ปวุจฺจติฯ

[677]

มโนธาตุยา จ ตถา, มโนวิญฺญาณธาตุยา;

นิสฺสยลกฺขณํ วตฺถุรูปํ หทยนิสฺสิตํฯ

[678]

มชฺเฌ หทยโกสมฺหิ, อฑฺฒปฺปสตโลหิเต;

ภูตรูปมุปาทาย, จกฺขาทิ วิย วตฺตติฯ

[679]

อากาสธาตุ รูปานํ, ปริจฺเฉทกลกฺขณา;

ตํตํรูปกลาปานํ, ปริยนฺโตติ วุจฺจติฯ

[680]

จิตฺตํ สหชรูปานํ, กายสฺส คมนาทิสุ;

สนฺถมฺภนสนฺธารณจลนสฺส ตุ ปจฺจโยฯ

[681]

วาโยธาตุวิกาโรยํ , กายวิญฺญตฺตินามโก;

วาโยธาตาธิกานํ ตุ, ภูตานมิติ เกจนาฯ

[682]

ตถา จิตฺตสมุฏฺฐิโน, วจีโฆสปฺปวตฺติยํ;

อุปาทินฺนรูปกายฆฏฺฏนสฺส ตุ ปจฺจโยฯ

[683]

ปถวีธาตุวิกาโรยํ, วจีวิญฺญตฺตินามโก;

ปถวีธาตาธิกานํ ตุ, ภูตานมิติ เกจนาฯ

[684]

ทฺเวปิ กายวจีกมฺมทฺวารภูตา ยถากฺกมํ;

เต ปน ฆฏฺฏนาเหตุ-วิการาการลกฺขณาฯ

[685]

วิญฺญาเปตีติ กาเยน, วาจาย จ วิจินฺติตํ;

สยญฺจ วิญฺญายตีติ, วิญฺญตฺตีติ ปกิตฺติตาฯ

[686]

ลหุตา ปน รูปานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;

มุทุตาปิ จ รูปานํ, มทฺทวาการลกฺขณาฯ

[687]

กมฺมญฺญตา จ รูปานํ, โยคฺคตาการลกฺขณา;

คารวถทฺธตา โยคฺคปฏิปกฺขา ยถากฺกมํฯ

[688]

สปฺปายมุตุมาหารํ, ลภิตฺวา จิตฺตสมฺปทํ;

ลหู มุทุ จ กมฺมญฺญํ, ยทา รูปํ ปวตฺตติฯ

[689]

ตถาปวตฺตรูปสฺส, ปวตฺตาการเภทิตํ;

ลหุตาทิตฺตยมฺเปตํ, สหวุตฺติ ตทา ภเวฯ

[690]

สปฺปายํ ปฏิเวธาย, ปฏิปตฺตุปการิตา;

สาการา รูปสมฺปตฺติ, ปญฺญตฺตาว มเหสินาฯ

[691]

รูปสฺโสปจโย นาม, รูปสฺสาจยลกฺขโณ;

ปวตฺติลกฺขณา รูปสนฺตตีติ ปกาสิตาฯ

[692]

รูปมาจยรูเปน, ชายติจฺจุปรูปริ;

เปกฺขโตปจยาการา, ชาติ คยฺหติ โยคิโนฯ

[693]

อนุปฺปพนฺธากาเรน, ชายตีติ สเปกฺขโต;

ตทายํ สนฺตตาการา, ชาติ คยฺหติ ตสฺส ตุฯ

[694]

เอวมาโภคเภเทน , ชาติรูปํ ทฺวิธา กตํ;

อตฺตูปลทฺธิภาเวน, ชายนฺตํ วาถ เกวลํฯ

[695]

รูปํ วิวิตฺโตกาสสฺส, ปูรกฏฺเฐน จียติ;

อภาวา ปุนภาวาย, ปวตฺตํ สนฺตตีติ จฯ

[696]

เอวมาการเภทาว, สพฺพาการวรากโร;

ชาติรูปํ ทฺวิธากาสิ, ชาติรูปวิโรจโนฯ

[697]

ชรตา นวตาหายา, รูปานํ ปากลกฺขณา;

อนิจฺจตนฺติ มปฺปตฺติ, ปริภิชฺชนลกฺขณาฯ

[698]

อิติ ลกฺขณรูปํ ตุ, ติวิธํ ภินฺนกาลิกํ;

สภาวรูปธมฺเมสุ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํฯ

[699]

เยน ลกฺขียติ รูปํ, ภินฺนาการํ ขเณ ขเณ;

วิปสฺสนานยตฺถาย, ตมิจฺจาห ตถาคโตฯ

[700]

กพฬีกาโร อาหาโร,

ยาเปตพฺโพชลกฺขโณ;

อาหาโร เสนฺทฺริยชาโต,

รูปกายานุปาลโกฯ

[701]

อิจฺเจวํ สปริจฺเฉทา, สวิการา สลกฺขณา;

อกิจฺจปฏิเวธาย, ทยาปนฺเนน ตาทินาฯ

[702]

ตตฺถ ตตฺถ ยถาโยคํ, เทสิตาติ ปกาสิตา;

รูปธมฺมา สรูเปน, อฏฺฐวีสติ สพฺพถาฯ

[703]

กตฺวาน ชาติเมกํ ตุ, ตตฺโถปจยสนฺตติํ;

สตฺตวีสติ รูปานิ, ภวนฺตีติ วินิทฺทิเสฯ

[704]

ภูตตฺตยํ ตุ โผฏฺฐพฺพํ, กตฺวา ฉพฺพีสธาปิ จ;

อุภยํ ชาติโผฏฺฐพฺพํ, คเหตฺวา ปญฺจวีสติฯ

[705]

รูปธมฺมานมิจฺเจวํ , วิภาเวยฺย วิสารโท;

สรูปํ นามสงฺเขปํ, สภาวญฺจ สลกฺขณนฺติฯ

อิติ รูปวิภาเค สรูปกถา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐารสโม ปริจฺเฉโทฯ

เอกูนวีสติโม ปริจฺเฉโท

19. ปเภทกถา

[706]

อฏฺฐวีสวิธมฺเปตํ, รูปํ ทานิ ยถารหํ;

ภูตรูปาทิเภเทหิ, วิภเชยฺย วิจกฺขโณฯ

[707]

ปถวาทิกมิทนฺติ, ภูตรูปํ จตุพฺพิธํ;

อุปาทารูปมญฺญํ ตุ, จตุวีสติวิธํ ภเวฯ

[708]

ปญฺจวิธมฺปิ จกฺขาทิรูปมชฺฌตฺติกํ มตํ;

เตวีสติวิธํ เสสํ, พาหิรนฺติ ปวุจฺจติฯ

[709]

รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพา สตฺต ปญฺจธา;

ปญฺจปฺปสาทวิสยา, ปญฺจารมฺมณนามกาฯ

[710]

เอกวีสติวิธํ เสสํ, ธมฺมารมฺมณสงฺคหํ;

มโนวิญฺญาณวิญฺเญยฺยํ, มโนทฺวารสฺส โคจรํฯ

[711]

ปสาทา วิสยา เจว, ปญฺจกา ทฺเวปิ สมฺภวา;

ทฺวาทสาปิ สรูเปน, ทสายตนธาตุโยฯ

[712]

ยเททํ ปน สพฺพมฺปิ, รูปํ สปฺปฏิฆํ มตํ;

ตเทโวฬาริกํ นาม, สนฺติเกติ ปวุจฺจติฯ

[713]

เสสมปฺปฏิฆํ นาม, ธมฺมายตนธาตุ จ;

สุขุมญฺเจว รูปญฺจ, รูปํ โสฬสธา ฐิตํฯ

[714]

ฉพฺพิธา วตฺถุรูปํ ตุ, ปสาทหทยมฺปิ จ;

อวตฺถุรูปํ เสสํ ตุ, ทฺวาวีสติวิธํ ภเวฯ

[715]