วิภาคปทธมฺมานํ , วเสเนวํ ปกาสิโต;

จิตฺตเจตสิกานํ ตุ, กมโต ราสินิจฺฉโยติฯ

อิติ เจตสิกวิภาเค ราสิวินิจฺฉยกถา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโทฯ

เตรสโม ปริจฺเฉโท

13. ราสิโยคกถา

[441]

อิติ ราสิวีถิํ ญตฺวา, ลพฺภมานวสา พุโธ;

เตสเมวาถ โยคมฺปิ, จิตฺตุปฺปาเทสุ ทีปเยฯ

[442]

กามาวจรกุสลสฺส, ปฐมทฺวยมานเส;

สพฺเพปิ ราสโย โหนฺติ, ยถาสมฺภวโต กถํฯ

[443]

ผสฺสปญฺจกราสี จ, ฌานปญฺจกราสิ จ;

อินฺทฺริยฏฺฐกราสี จ, มคฺคปญฺจกราสิ จฯ

[444]

พลสตฺตกราสี จ, เหตุกมฺมปถตฺติกา;

ทสาวเสสา ราสี จ, โลกปาลทุกาทโยฯ

[445]

เยวาปนกนวกํ, นิยตุทฺธจฺจวชฺชิตา;

อปฺปมญฺญาทฺวยญฺเจว, ติสฺโส วิรติโยติ จฯ

[446]

อิติ สตฺตรเสเวเต, เทสิตา จ สรูปโต;

เยวาปนกราสี จ, ลพฺภนฺติฏฺฐารสาปิ จฯ

[447]

ฉปฺปญฺญาส ปทาเนตฺถ, เทสิตานิ สรูปโต;

ธมฺมา ปน สมติํส, ตตฺถ โหนฺติ สรูปโตฯ

[448]

ตานิ เยวาปนเกหิ, ปญฺจสฏฺฐิ ปทานิ จ;

ธมฺมา เจกูนตาลีส, ภวนฺติ ปน สมฺภวาฯ

[449]

ตตฺถ ทฺวาทส ธมฺมา จ, เทสิตา สวิภตฺติกา;

อวเสสา ตุ สพฺเพปิ, อวิภตฺติกนามกาฯ

[450]

เอกทฺวิ จ ติจตุกฺก-ฉสตฺตฏฺฐานิกา ปน;

สตฺตวีส จ สตฺเตโก, ทฺเวเกโก จ ยถากฺกมํฯ

[451]

นิยตา ตุ จตุตฺติํส, ธมฺมาว สหวุตฺติโต;

ยถาสมฺภววุตฺติโต, ปญฺจธา นิยตา กถาฯ

[452]

ตตฺถ จานิยเต สพฺเพ, คเหตฺวา จ ปหาย จ;

ปจฺเจกญฺจ คเหตฺวาปิ, สตฺตธา โยชนกฺกโมฯ

[453]

สกิเมกูนตาลีส, จตุตฺติํส ยถากฺกมํ;

ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ โยเชยฺย, ปญฺจติํสาติ ปณฺฑิโตฯ

[454]

ราสโย จ ปทานีธ, ธมฺมนฺตรวิภตฺติโย;

สรูปเยวาปนเก, นิยตานิยเต ยถาฯ

[455]

โยชนานยเภทญฺจ, คณนาสงฺคหฏฺฐิติ;

ลพฺภมานานุมาเนน, สลฺลกฺเขนฺโต ตหิํ ตหิํฯ

[456]

ญาณํ ญาณวิยุตฺตมฺหิ, หิตฺวา ปีติํ อุเปกฺขิเต;

เวทนา ปริวตฺเตนฺโต, กามปุญฺเญ จ เสสเกฯ

[457]

มหากฺริเย จ โยเชยฺย, ปหาย วิรติตฺตยํ;

อปฺปมญฺญา จ หิตฺวาถ, มหาปาเก จ โยชเยฯ

[458]

ตกฺกาทิํ กมโต หิตฺวา, สพฺพตฺถ วิรติตฺตยํ;

ปญฺจเม อปฺปมญฺญาย, หิตฺวา รูเป จ โยชเยฯ

[459]

หิตฺวาปฺปมญฺญา โยชเย, ยถาฌานมนุตฺตเร;

โลกุตฺตรินฺทฺริยญฺเจว, คเหตฺวา วิรติตฺตยํฯ

[460]

ฌานานิ จตุตาลีส, สุขยุตฺตานิ วตฺตเร;

อุเปกฺขิตานิ เตวีส, ปญฺจมชฺฌาเน จ สพฺพถาฯ

[461]

อปฺปมญฺญาวิรติโย, กามปุญฺเญสุ ลพฺภเร;

อปฺปมญฺญา รูปชฺฌาน-จตุกฺเก จ มหากฺริเยฯ

[462]

โลกุตฺตเรสุ สพฺพตฺถ, สมฺโภติ วิรติตฺตยํ;

นตฺถิทฺวยมฺปิ อารุปฺเป, มหาปาเก จ ปญฺจเมฯ

[463]

วิตกฺกาทิตฺตยํ ปญฺญา, ปญฺจ จานิยตา จลา;

หานิพุทฺธิวสา เสสา, น จลนฺติ กุทาจนํฯ

[464]

พาวีสติวิโธ เจตฺถ, สงฺคโห อนวชฺชเก;

ทฺวยทฺวยวสา เจว, ฌานปญฺจกโตปิ จฯ

[465]

อิติ ญตฺวานวชฺเชสุ, ราสิสงฺคห สมฺภวํ;

สาวชฺเชสุปิ วิญฺเญยฺยา, วิญฺญุนา ราสโย กถํฯ

[466]

โลภมูเลสุ ปฐเม, ผสฺสปญฺจกราสิ จ;

ฌานปญฺจกราสี จ, ตเถวินฺทฺริยปญฺจกํฯ

[467]

มคฺคพลจตุกฺกญฺจ, เหตุกมฺมปถทุกา;

โลกนาสกราสี จ, สมโถ สมถทฺทุกาฯ

[468]

ตตฺรมชฺฌตฺตตํ หิตฺวา, เยวาปนกนามกา;

จตฺตาโร เจติ ลพฺภนฺติ, ตตฺเถกาทส ราสโยฯ

[469]

ทฺวตฺติํเสว ปทาเนตฺถ, เทสิตานิ สรูปโต;

ตานิ เยวาปนเกหิ, ฉตฺติํเสว ภวนฺติ จฯ

[470]

อสมฺภินฺนปทาเนตฺถ, สมวีสติ สมฺภวา;

สวิภตฺติกนามา จ, นว ธมฺมา ปกาสิตาฯ

[471]

เอกทฺวยติจตุกฺก-ฉฏฺฐานนิยตา ปน;

เอกาทส ฉเฬกา จ, กเมเนโก ปุเนกโกฯ

[472]

นตฺเถวานิยตา เหตฺถ, เยวาปนกนามกา;

โยชนานยเภโท จ, ตสฺมา ตตฺถ น วิชฺชติฯ

[473]

มาโน จ ถินมิทฺธญฺจ, อิสฺสา มจฺฉริยํ ตถา;

กุกฺกุจฺจมิติ สาวชฺเช, ฉเฬวานิยตา มตาฯ

[474]

มาโน ทิฏฺฐิวิยุตฺเตสุ, สสงฺขาเรสุ ปญฺจสุ;

ถินมิทฺธํ ตโย เสสา, ปฏิฆทฺวยโยคิโนฯ

[475]

อิจฺเจวมฏฺฐ สาวชฺชา, อนวชฺชฏฺฐวีสติ;

ฉตฺติํส มานสา สพฺเพ, โหนฺตานิยตโยคิโนฯ

[476]

เตหิ ยุตฺตา ยถาโยคํ, เอกทฺวิตฺตยปญฺจหิ;

ทฺเว ทฺวาวีสํ ตโย เจว, นว จาถ ยถากฺกมํฯ

[477]

อิติ วุตฺตานุสาเรน, ลพฺภมานวสา ปน;

ตทญฺเญสุปิ โยเชยฺย, สาวชฺเชสุ ยถากฺกมํฯ

[478]

โลภมูเลสุ โลภญฺจ, โทสญฺจ ปฏิฆทฺวเย;

โมหมูเล กงฺขุทฺธจฺจํ, คเหตฺวา เหตุราสิยํฯ

[479]

ทิฏฺฐิํ ทิฏฺฐิวิยุตฺตมฺหิ, หิตฺวา ปีติมุเปกฺขิเต;

เวทนํ ปริวตฺเตนฺโต, โทสมูเล จ ปณฺฑิโตฯ

[480]

ตถา กมฺมปถํ ทิฏฺฐิํ,

ปีติํ ฉนฺทญฺจ โมมุเห;

กงฺขิเต อธิโมกฺขญฺจ,

หิตฺวา โยเชยฺย ราสโยฯ

[481]

จิตฺตสฺส ฐิติํ ปตฺตาสุ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา ปน;

กงฺขิเต ปริหีนาว, อินฺทฺริยาทีสุ ปญฺจสุฯ

[482]

อิติ ทฺวาทสธา ญตฺวา, สาวชฺเชสุปิ สงฺคหํ;

อเหตุเกปิ วิญฺเญยฺยา, ยถาสมฺภวโต กถํฯ

[483]

อฏฺฐารสาเหตุเกสุ , ปญฺจวิญฺญาณมานเส;

ผสฺสปญฺจกราสี จ, ฌานฏฺฐานทุกํ ตถาฯ

[484]

อินฺทฺริยตฺติกราสี จ, เยวาปนกนามโก;

เอโก มนสิกาโรติ, จตฺตาโร ราสโย สิยุํฯ

[485]

อสมฺภินฺนา ปนฏฺเฐว, ทฺเว ตตฺถ สวิภตฺติกา;

เอกทฺวยติกฏฺฐานา, ฉเฬโก จ ปุเนกโกฯ

[486]

มโนธาตุตฺติกาเหตุ-ปฏิสนฺธิยุเค ปน;

วิตกฺโก จ วิจาโร จ, อธิกา ฌานราสิยํฯ

[487]

สุขสนฺตีรเณ ปีติ, ทุติยาวชฺชเน ปน;

วีริยญฺจ สมาธิญฺจ, ลพฺภตินฺทฺริยราสิยํฯ

[488]

อธิกา หสิเต โหนฺติ, ปีติ จ วีริยาทโย;

เยวาปนาธิโมกฺโข จ, ปญฺจวิญฺญาณวชฺชิเตฯ

[489]

อิจฺจานวชฺเช พาวีส,

สาวชฺเช ทฺวาทสาปเร;

โยคา เหตุมฺหิ ปญฺเจเต,

ตาลีเสกูนกา กถาติฯ

อิติ เจตสิกวิภาเค ราสิโยคกถา นิฏฺฐิตาฯ

เตรสโม ปริจฺเฉโทฯ

จุทฺทสโม ปริจฺเฉโท

14. ราสิสมฺภวกถา

[490]

นเวว เยวาปนกา, อฏฺฐารส จ ราสโย;

นวภิํสติสมฺภินฺนา, ทส ทฺเว สวิภตฺติกาฯ

[491]

เอกทฺวยติจตุฉสตฺตฏฺฐานานวชฺชเก;

สตฺตวีสติ สตฺเตโก, ทฺวยเมโก ปุเนกโกฯ

[492]

ทเสว เยวาปนกา, เอกาทส จ ราสโย;

อฏฺฐวีสติสมฺภินฺนา, ทเสว สวิภตฺติกาฯ

[493]

เอกทฺวยติจตุกฺกฉฏฺฐานนิยตา ปน;

อฏฺฐารส จ สตฺเตโก, เอโก เจโกว ปาปเกฯ

[494]

ทฺเว เยวาปนกา โหนฺติ, ราสโย จ จตุพฺพิธา;

เตรเสตฺถ อสมฺภินฺนา, ตโยว สวิภตฺติกาฯ

[495]

เอกทฺวยติกฏฺฐานา, ทส ทฺเวโก อเหตุเก;

อิจฺจานวชฺชา สาวชฺชา-เหตุเก โยคนิจฺฉโยฯ

[496]