วิปสฺสนานยมิมมุตฺตมํ สุภํ,

นิทสฺสิตํ ชินวจนานุสารโต;

วิภาวยํ มนสิ หิตาวหํ ปรํ,

นิรามยํ ปทมนุปาปุณิสฺสติฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท วิปสฺสนาวิภาโค นาม

เอกาทสโม ปริจฺเฉโทฯ

12. ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโท

ทสาวตฺถาวิภาโค

[1642]

อิจฺจฏฺฐารสธา ภินฺนา, ปฏิปกฺขปฺปหานโต;

ลกฺขณาการเภเทน, ติวิธาปิ จ ภาวนาฯ

[1643]

กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ภงฺเค ญาณํ ภเย ญาณํ, ญาณมาทีนเวปิ จฯ

[1644]

ตเถว นิพฺพิทาญาณํ, ญาณํ มุจฺจิตุกมฺยตา;

ปฏิสงฺขา จ สงฺขารุ-เปกฺขาญาณานุโลมกํฯ

[1645]

อิจฺจาวตฺถาปเภเทน, ทสธาปิ วิภาวิตา;

สภาคตฺถวิเสเสน, ติธา สงฺคหิตา ปุนฯ

[1646]

ยถาภูตํ นาม ญาณตฺตยํ สมฺมสนาทิกํ;

ภยาทิญาณํ ติวิธํ, นิพฺพิทาติ ปวุจฺจติฯ

[1647]

ตถา มุจฺจิตุกามาทิ, วิราโคว จตุพฺพิธํ;

ลกฺขณตฺตยนิชฺฌานวเสน ปุน วุฏฺฐิตาฯ

[1648]

สุญฺญตญฺจานิมิตฺตญฺจ , ตถาปฺปณิหิตนฺติ จ;

สาเธติ มคฺคสงฺขาตํ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํฯ

[1649]

อิติ ภาเวตุกามสฺส, วิภาเวติ ยถากฺกมํ;

ทสาวตฺถาวิภาเคน, สมาทาย ยถา กถํฯ

[1650]

วิสุทฺโธ ปฐมํ ตาว, สาธุ สีลวิสุทฺธิยา;

อุปจารปฺปนายญฺจ, ฐตฺวา จิตฺตวิสุทฺธิยํฯ

[1651]

สปฺปจฺจยํ ปริคฺคยฺห, นามรูปํ สภาวโต;

ทิฏฺฐิกงฺขาวิตรณํ, ปตฺวา สุทฺธิํ ตโต ปรํฯ

[1652]

อตีตานาคเต ขนฺเธ, ปจฺจุปฺปนฺเน จ สาสเว;

กลาปโต สมฺมสิตฺวา, สมฺมเสยฺย ติลกฺขณํฯ

[1653]

อาทานนิกฺเขปนโต,

วโยวุทฺธตฺถคามิโต;

อาหารโตปิ อุตุโต,

กมฺมโต จาปิ จิตฺตโตฯ

[1654]

ธมฺมตารูปโต จาปิ, รูปสตฺตกโต นเย;

กลาปโต ยมกโต, ขณิกา ปฏิปาฏิโตฯ

[1655]

ทิฏฺฐิมุคฺฆาฏยนฺโต จ, มานมุคฺฆาฏยํ ตถา;

นิกนฺติปริยาทาโน, นามสตฺตกโต นเยฯ

[1656]

นิจฺจา เจ น นิรุชฺเฌยฺยุํ, น พาเธยฺยุํ สุขา ยทิ;

วเส วตฺเตยฺยุมตฺตา เจ, ตทภาวา น ตาทิสาฯ

[1657]

สมฺภวนฺติ หิ สงฺขารา, สติ ปจฺจยสมฺภเว;

ตโต ปจฺจยนิปฺผนฺนา, อวสฺสํ เภทคามิโนฯ

[1658]

ตทนิจฺจา ขยฏฺเฐน, ทุกฺขา นาม ภยฏฺฐโต;

อนตฺตาสารกฏฺเฐน, สงฺขาราติ วิภาวยํฯ

[1659]

กาเลน สมฺมเส รูปํ, นามํ กาเลน สมฺมเส;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, สมาสพฺยาสโต ตโตฯ

[1660]

ยโถปฏฺฐิตเภเทน, สมฺมสนฺโต สมูหโต;

กลาปโต สมฺมสนมิติ ภาเวติ ปณฺฑิโตฯ

[1661]

ตสฺเสวํ สมฺมสนฺตสฺส, กมฺมญฺญํ โหติ มานสํ;

สูปฏฺฐนฺติ จ สงฺขารา, โวทายติ จ ภาวนาฯ

[1662]

ตโต ปรํ วิปสฺสนฺโต, ปริคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต;

ปจฺจุปฺปนฺนสภาวานํ, ขนฺธานมุทยพฺพยํฯ

[1663]

ตณฺหาสมฺโมหกมฺเมหิ,

ขนฺธปญฺจกสภาโว;

รูปมาหารโต โหติ,

ผสฺสโต เวทนาทโยฯ

[1664]

วิญฺญาณํ นามรูปมฺหา, สมฺโภตีติ จ ปสฺสโต;

ตสฺส ปจฺจยโต โหติ, ขนฺเธสุทยทสฺสนํฯ

[1665]

ตณฺหาทีนํ นิโรธา จ,

นิโรโธ โหติ ปสฺสโต;

ตถา วีสติธา โหติ,

ตตฺเถว วยทสฺสนํฯ

[1666]

นิพฺพตฺติวิปริณามลกฺขณํ ปน ปสฺสโต;

ขณโต ทสธา เนสมุทยพฺพยทสฺสนํฯ

[1667]

อิตฺถํ ปญฺญาสธา เภโท,

ขนฺธานมุทยพฺพโย;

อายตนาทิเภโทปิ,

โยเชตพฺโพ ยถารหํฯ

[1668]

ตเทวมนุปสฺสนฺโต , ขนฺธายตนธาตุโย;

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ภาเวติ พหุธา พุโธฯ

[1669]

ภาวนาปสุตสฺเสวํ, ปสฺสโต โพธิปกฺขิยา;

ปาตุภูตา ปวตฺตนฺติ, วิเสเสน วิสารทาฯ

[1670]

สลกฺขณปริจฺฉินฺเน, ติลกฺขณววตฺถิเต;

ฉนฺโท สาสวสงฺขาเร, สารทํ ปริเยสติฯ

[1671]

ตตฺถ ปุพฺพงฺคมํ หุตฺวา, สํปกฺขนฺทติ มานสํ;

สงฺกปฺโปภินิโรเปติ, อาหรนฺโต ปุนปฺปุนํฯ

[1672]

ยถาวตฺถุสภาเวน, ตโต สทฺธาธิมุจฺจติ;

สติ สูปฏฺฐิตา โหติ, ปริคฺคยฺห สภาวโตฯ

[1673]

ปญฺญา สมฺปฏิวิชฺฌนฺตี, สมาหจฺจ วิปสฺสติ;

ปคฺคเหตฺวาน วายาโม, ปฏิปาเทติ ภาวนํฯ

[1674]

ตโต ปีติมโน โหติ, นิปฺผาทิตมโนรโถ;

ปาโมชฺชพหุโล หุตฺวา, ปสฺสทฺธทรโถ ปนฯ

[1675]

วิกฺเขปุทฺธจฺจนิตฺติณฺโณ, สมาธิยติ นิจฺจโล;

อุเปกฺขา ภาวนาวีถิํ, อธิฏฺฐาติ ตโต ปรํฯ

[1676]

อารุฬฺหโยคฺคาจริโย, อาชานียรโถ วิย;

วาตาภาเว ปทีโปว, ปสนฺเนกมุขฏฺฐิตาฯ

[1677]

สุขุมา นิปุณาการา, ขุรธาราคตา วิย;

คณฺหนฺตี ภาวนาคพฺภํ, ปวฑฺฒติ วิปสฺสนาฯ

[1678]

สมฺปตฺตปฏิเวธสฺส,

ตสฺเสวํ ตํ วิปสฺสโต;

ชายเตโก อุปกฺเลโส,

ทโสปกฺเลสวตฺถุกาฯ

[1679]

โอภาโส ปีติ ปสฺสทฺธิ, อธิโมกฺโข จ ปคฺคโห;

สุขํ ญาณมุปฏฺฐานมุเปกฺขา จ นิกนฺติ จฯ

[1680]

ชาเตสฺเวเตสุ ยํ กิญฺจิ, อุฬารํ ชาตวิมฺหโย;

ทิสฺวา วิปสฺสนามคฺคา, โวกฺกมิตฺวา ตโต ปรํฯ

[1681]

ตมหํการวิกฺขิตฺโต, อสฺสาเทนฺโต มมายติ;

โหตาธิมานิโก วาถ, มญฺญนฺโต ตมนุตฺตรํฯ

[1682]

สิยา เจวมุปกฺลิฏฺฐา, ปติตา วาถ ภาวนา;

ตตฺเถวํ ปฏิสงฺขาย, ปฏิวิชฺฌติ ปณฺฑิโตฯ

[1683]

น ตณฺหาทิฏฺฐิมาเนหิ, ปริโยคาหเหตุโต;

ลกฺขณาลมฺพณตฺตา จ, โลกิยายํ วิปสฺสนาฯ

[1684]

ทิฏฺฐิมานนิกนฺตี จ, กุมฺมคฺคา ปริปนฺถกา;

มคฺโค วิสุทฺธิยา นาม, วิสุทฺธา จ วิปสฺสนาฯ

[1685]

สารถีว รถํ ภนฺตมิติ สงฺขาย สาธุกํ;

ปวิฏฺฐมคฺคํ วิกฺขิตฺตํ, สมฺปาเทติ ยถา ปุเรฯ

[1686]

อิตฺถํ มคฺเค อมคฺเค จ, ยาถาวปฏิเวธกํ;

มคฺคามคฺควิสุทฺธีติ, ญาณทสฺสนมีริตํฯ

[1687]

เจโตปวตฺตนาการมิติ สลฺลกฺขยํ พุโธ;

สาธุกํ ปฏิวิชฺฌนฺโต, สุขุมํ นิปุณํ ตโตฯ

[1688]

ปริปนฺเถ วิโมเจตฺวา, โพเธตฺวา โพธิปกฺขิเย;

ภาวนํ ปฏิปาเทนฺโต, ปุนเทโวทยพฺพยํฯ

[1689]

สมธิฏฺฐาย เมธาวี, วิปสฺสติ ติลกฺขณํ;

อุทยพฺพยญาณนฺติ, ตมีเรนฺติ ตโต ปรํฯ

[1690]

สงฺขารานํ วิภูตตฺตา, สาการานํ วิเสสโต;

ติลกฺขณานํ ทิฏฺฐตฺตา, สงฺขาเรสุ สภาวโตฯ

[1691]

ปริปนฺถา วิมุตฺตสฺส, มคฺคามคฺควิสุทฺธิยา;

ยถาวีถิปฺปวตฺตสฺส, ปฏิปตฺติวิสุทฺธิยาฯ

[1692]

อินฺทฺริยานํ สุติกฺขตฺตา, ปริปกฺกา วิปสฺสนา;

อุทยมฺหา วิมุจฺจิตฺวา, ภงฺเค ฐาติ ยถา กถํฯ

[1693]

อุปฺปาโท ปจฺจยายตฺโต, ธมฺมานมิติ นิจฺฉิเต;

นิโรธานุคตา ชาติ, สิทฺธาวสฺสํ นิยามโตฯ

[1694]

ตโตทยาว ปฏฺฐาย, อตฺถาย สูริโย วิย;

วินาสาย ปวตฺตนฺตา, วยนฺเตวาติ เปกฺขติฯ

[1695]

อุทยาโภคโมหาย , วยนฺติจฺเจว สพฺพถา;

เภทสฺสภาวมารพฺภ, ธมฺเมสุ สติ ติฏฺฐติฯ

[1696]

อตีตา จ นิรุทฺธาว, นิรุชฺฌิสฺสนฺตินาคตา;

นิรุชฺฌนฺเตว วตฺตนฺตา, อิจฺเจวมนุปสฺสโตฯ

[1697]

นิชฺฌโรว คิรคฺคมฺหิ, วาริโวณตโปกฺขเร;

ปทีโป วิย ฌายนฺโต, อารคฺเคริว สาสโปฯ

[1698]

อาตเป วิย อุสฺสาโว, ปริสฺสาเว ชลํ วิย;

มทฺทิตํ เผณปิณฺฑํว, โลณปิณฺฑมิโวทเกฯ

[1699]

อุทเก ทณฺฑราชีว, วิชฺชุตาว วลาหเก;

ชลํ ตตฺตกปาเลว, สลิเล วิย พุพฺพุฬํฯ

[1700]

วาตพฺภาหตตูลํว, ตีรํ ปตฺตาว วีจิโย;

ผลํ พนฺธนมุตฺตํว, ติณานีว หุตาวเหฯ

[1701]

ชายนฺตาปิ จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยนฺตา จ นิรนฺตรํ;

นิโรธายาภิธาวนฺตา, ภงฺคาภิมุขปาติโนฯ

[1702]

วิคจฺฉนฺตาว ทิสฺสนฺติ, ขียนฺตนฺตรธายิโน;

วิทฺธํสยนฺตา สงฺขารา, ปตนฺตา จ วินาสิโนฯ

[1703]

ภงฺคญาณํ ตมกฺขาตํ, เยน ญาเณน ปสฺสโต;

อนิจฺจนฺตานุธาวนฺติ, ติวิธาปิ วิปสฺสนาฯ

[1704]

อุทยพฺพยภงฺเคสุ, ปากฏา หิ อนิจฺจตา;

ภยาทีนวนิพฺเพเท, ทุกฺขตานตฺตตา ตโตฯ

[1705]

อิตฺถํ ภงฺคมธิฏฺฐาย, ปสฺสนฺตสฺส ติลกฺขณํ;

สงฺขารา สภยา หุตฺวา, สมุปฏฺฐนฺติ โยคิโนฯ

[1706]

วาฬมิคานุพทฺธาว, นิมฺมุชฺชนฺตา วิยณฺณเว;

อมนุสฺสคหิตาว, ปริกฺขิตฺตาว เวริหิฯ

[1707]

กณฺหสปฺปสมาลีฬฺหา , จณฺฑหตฺถิสมุฏฺฐิตา;

ปปาตาวาฏปกฺขนฺตา, ปตนฺตาว หุตาวเหฯ

[1708]

วชฺฌปฺปตฺตา มหาโจรา, ฉิชฺชนฺตา วิย สีสโต;

สูลมาโรปิยนฺตาว, ปพฺพเตโนตฺถฏา วิยฯ

[1709]

ชาติสงฺกฏปกฺขนฺตา, ชราพฺยาธินิปีฬิตา;

มรณาสนิสมฺมทฺทา, มหาพฺยสนภาคิโนฯ

[1710]

มจฺจุนพฺภาหตา นิจฺจํ, ทุกฺขภารสโมตฺถฏา;

โสโกปายาสนิสฺสนฺทา, ปริเทวปรายณาฯ

[1711]

ตณฺหาทิฏฺฐิมมตฺเตน, สตฺตา เอตฺถาธิมุจฺฉิตา;

พทฺธา ภเยน พทฺธาว, มุตฺตาว ภยมุตฺตกาฯ

[1712]

อิติ สงฺขารธมฺเมสุ, ภยุปฺปตฺติมุทิกฺขโต;

ภยญาณนฺติ ภาสนฺติ, ภยมุตฺตา มเหสโยฯ

[1713]

สภยา ปุน สงฺขารา, สนฺทิสฺสนฺติ สมนฺตโต;

อหิตาวหิตานิจฺจมาทีนวํ นิรนฺตรํฯ

[1714]

คูถกูปํว กุถิตํ, ภสฺมจฺฉนฺโนว ปาวโก;

สรกฺขสํว สลิลํ, สวิสํ วิย โภชนํฯ

[1715]

วนํ วาฬมิคากิณฺณํ, มคฺโค โจรมหพฺภโย;

ภิชฺชมานา มหานาวา, ผลนฺตา อสนี ยถาฯ

[1716]

อาวุธากุลสนฺนทฺธา, ยุทฺธภูมิปติฏฺฐิตา;

สงฺคตาว มหาเสนา, โฆรานตฺถนิยามิตาฯ

[1717]

รถํ จกฺกสมารุฬฺหํ, วุยฺหนฺตํ วฬวามุขํ;

กปฺปุฏฺฐานมหารมฺภํ, กปฺโป ปตฺตนฺตโร ยถาฯ

[1718]

ตถา โลกา ตโยเปเต,

มโหปทฺทวสงฺกุลา;

ฑยฺหนฺเตกาทสคฺคีหิ,

ปริปฺผนฺทปรายณาฯ

[1719]

มหารญฺญมิวาทิตฺตํ, ภวโยนิคติฏฺฐิติ-

สตฺตาวาสา สมีภูตา, ชลิตงฺคารกาสุกาฯ

[1720]

อาสีวิสา มหาภูตา, วธกา ขนฺธปญฺจกา;

จกฺขาทโย สุญฺญา คามา, โคจรา คามฆาตกาฯ

[1721]

อิจฺจานยสมากิณฺณํ, ภวสาครมณฺฑลํ;

เลณํ ตาณํ ปติฏฺฐา วา, สรณํ วา น วิชฺชติฯ

[1722]

เอตฺถาภิโรธิโน พาลา, วงฺกฆสฺตาว มีนกา;

มหาสกฏุปพฺพุฬฺหา, มหพฺภยปติฏฺฐิตาฯ

[1723]

ชายมานาว ชิยฺยนฺตา, นานาพฺยสนปีฬิตา;

วิปตฺตาวฏฺฏปติตา, มรณาพทฺธนิจฺฉยาฯ

[1724]

โมหนฺธการปิหิตา, จตุโรฆสโมตฺถฏา;

วิตุนฺนา ทุกฺขสลฺเลน, วิหญฺญนฺติ วิฆาติโนฯ

[1725]

อิตฺถญฺจ วิสปุปฺผํว, นานานตฺถผลาวหํ;

ทุกฺขานุพนฺธสมฺพาธํ, อาพาธํว สมุฏฺฐิตํฯ

[1726]

อาสีวิสํว กุปิตํ, โฆรํ ภยนิพนฺธนํ;

อสิสูนํว สารมฺภํ, ทุกฺขายูหนกํ ปทํฯ

[1727]

สวิทาหปริปฺผนฺทปกฺกพนฺธมิโวทกํ;

อุปฺปาทญฺจ ปวตฺตญฺจ, นิมิตฺตายูหนํ ตถาฯ

[1728]

ปฏิสนฺธิญฺจ ปสฺสนฺตํ, ญาณมาทีนวํ มตํ;

เตภูมเกสุ เตนายมวุทฺธิํ ปฏิวิชฺฌติฯ

[1729]

ภยเภรวปกฺขนฺเต, พหฺวาทีนวปจฺจเย;

สงฺขาเร สมเวกฺขนฺโต, นิพฺพินฺทติ นิราลโยฯ

[1730]

วิสํ ชีวิตุกาโมว, เวริเก วิย ภีรุโก;

สุปณฺณํ นาคราชาว, โจรํ วิย มหทฺธโนฯ

[1731]

ทุกฺขานุสยสมฺพาเธ, พาธมาเน วิภาวยํ;

สํเวเชติ นิรานนฺเท, ปริปนฺถภยากุเลฯ

[1732]

สุทฺโธ มุตฺตกรีสํว, สุหิโต วมิตํ วิย;

สุวิลิตฺโตว ทุคฺคนฺธํ, สุนฺหาโต องฺคณํ วิยฯ

[1733]

ราคโทสปริกฺลิฏฺเฐ, จตุราสวปูติเก;

หีนโลกามิสาสาเร, สํกฺเลสวิสทูสิเตฯ

[1734]

สงฺขาเรปิ ชิคุจฺฉนฺโต, นาภินนฺทติ ปณฺฑิโต;

ตสฺเสตํ นนฺทินิสฺสฏฺฐํ, นิพฺพิทาญาณมพฺรวุํฯ

[1735]

สภยาทีนเว ทิสฺวา, สงฺขาเร ปุน ปณฺฑิโต;

นิพฺพินฺทนฺโต ตโต เตหิ, ปริมุจฺจิตุมิจฺฉติฯ

[1736]

มีนาว กุมีเน พทฺธา, ปญฺชเร วิย ปกฺขิโน;

โจโร จารกพทฺโธว, เปฬายนฺโตว ปนฺนโคฯ

[1737]

ปงฺเก สนฺโน มหานาโค, จนฺโท ราหุมุขํ คโต;

มิโค ยถา ปาสคโต, ตถา สํสารจารเกฯ

[1738]

อวิชฺชาปริโยนทฺเธ , ขนฺธปญฺจกสนฺถเร;

ทิฏฺฐิชาลปฏิจฺฉนฺเน, วิปลฺลาสปริกฺขิเตฯ

[1739]

ปญฺจนีวรณาพทฺเธ, มานตฺถมฺภสมุสฺสเย;

อิจฺฉาปปาตคมฺภีเร, วิปตฺติวินิปาตเนฯ

[1740]

ชราพฺยาธิสมุปฺปาเท, ธูมเกตุปปตฺติเก;

โกธูปนาหทหเน, โสโกปายาสธูปิเตฯ

[1741]

มทปฺปมาทาวโรเธ, ภวตณฺหาวกฑฺฒเน;

วิปฺปโยคสมุตฺตาเส, นิจฺจาปายภยากุเลฯ

[1742]

ฉาลมฺพาภิหเต นิจฺจํ, ผสฺสทฺวาราธิกุฏฺฏเน;

สญฺเจตนาการณิเก, เวทนากมฺมการเณฯ

[1743]

อนตฺถาลาปนิคฺโฆเส, กฺเลสรกฺขสลาลิเต;

มรณารมฺภนิฏฺฐาเน, พทฺโธ มุตฺติํ คเวสติฯ

[1744]

อคฺคิํ วิย จ สมฺผุฏฺฐ-มสุจิํ คหิตํ วิย;

เปตํ ขาทิตุกามํว, วิกฺกนฺเตนฺตมิวาวุธํฯ

[1745]

มหาพฺยสนุปสฺสฏฺเฐ, สงฺขาเร โมตฺตุมิจฺฉโต;

มุจฺจิตุกมฺยตาญาณมุปฺปนฺนนฺติ ปวุจฺจติฯ

[1746]

ทุชฺชเห ปลิพชฺฌนฺเต, คนฺถานุสยสงฺคเม;

ตณฺหุปาทานคหเณ, นนฺทิราคานุพนฺธเนฯ

[1747]

ทิฏฺฐิมานมทตฺถทฺเธ, โลภปาสนิรนฺตเร;

สํโยชนมหาทุคฺเค, จิรกาลปฺปปญฺจิเตฯ

[1748]

สงฺขาเร มุญฺจตจฺจนฺตํ, อาวิชฺฌิตฺวาว ปนฺนคํ;

ลกฺขณานุปนิชฺฌาย, สุขุมํ ปน โยนิโสฯ

[1749]

มชฺฌตฺตคหโณ ตสฺมา, นิรเปกฺขวิมุตฺติยา;

วคฺคุลีวาผลํ รุกฺขํ, วีมํสติ วิเสสโตฯ

[1750]

วิหตํ วิย กปฺปาสํ, วิหนนฺโต ปุนปฺปุนํ;

คนฺธํ วิย จ ปิเสนฺโต, ปิสิตํเยว สาธุกํฯ

[1751]

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, สติมา สุสมาหิโต;

อาหจฺจ ปฏิวิชฺฌนฺโต, ลกฺขณานิ วิปสฺสติฯ

[1752]

วิปสฺสนฺตสฺส ตสฺเสวํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา-

ญาณมิจฺจาหุ นิปุณํ, วิจินนฺตํ วิสารทาฯ

[1753]

อิติ สมฺมา วิปสฺสนฺโต, สจฺฉิกตฺวา ติลกฺขณํ;

ยถาภูตสภาเวน, ตตฺเถวมนุปสฺสติฯ

[1754]

อนิจฺจา วต สงฺขารา, นิจฺจาติ คหิตา ปุเร;

ทุกฺขาว สุขโต ทิฏฺฐา, อนตฺตาว ปนตฺตโตฯ

[1755]

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตา จ, สงฺขตา ปุน สพฺพถา;

อลพฺภเนยฺยธมฺมา จ, ตเถวากามการิยาฯ

[1756]

ธาตุมตฺตา ปราธีนา, อตฺตาเธยฺยวิวชฺชิตา;

มจฺจุเธยฺยวสานีตา, อุปธิหตโคจราฯ

[1757]

อหํ มมนฺติ โวหาโร, ปโร วาถ ปรสฺส วา;

อตฺตา วา อตฺตนียํ วา, วตฺถุโต นตฺถิ กตฺถจิฯ

[1758]

ยถาปิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;

เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติฯ

[1759]

ตตฺถ กปฺเปนฺติ อตฺตานํ, พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา;

อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจนํฯ

[1760]

สุขิโต ทุกฺขิโต วาถ, ปุคฺคโล นาม กตฺถจิ;

วตฺถุโต นตฺถิ สพฺพตฺถ, สงฺขารา ตํสภาวิโนฯ

[1761]

ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;

อตฺตาว ทุกฺขิตา เหเต, น ตุ ทุกฺขาย กสฺสจิฯ

[1762]

ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺฐติ เวติ จ;

นาญฺญตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาญฺญํ ทุกฺขา นิรุชฺฌติฯ

[1763]

เอตฺถ คยฺหูปคํ นตฺถิ, ปลาเสตํ ปปญฺจิตํ;

นิรุทฺธสฺส สมายูหา, นิรตฺถกสมุพฺภวาฯ

[1764]

อนิจฺจา โหนฺตุ สงฺขารา, ทุกฺขิตา วา มเมตฺถ กิํ;

อนตฺตา วาติ? สงฺขารุเปกฺขาญาณํ ปวตฺตติฯ

[1765]

อิติ ทิสฺวา ยถาภูตํ, ยาว ภงฺคา ตโต ปรํ;

คณฺหนฺตี ภาวนาคพฺภํ, ปริปกฺกา วิปสฺสนาฯ

[1766]

อวสฺสํ ภงฺคนิฏฺฐาเน, ภยาทีนวนิจฺฉิเต;

นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺโต, ปฏิสงฺขายุเปกฺขติฯ

[1767]

ตตฺถ มุตฺตกรีสํว, เขฬปิณฺฑํว อุชฺฌิตํ;

วิสฺสฏฺฐปรปุตฺตํว, วิสฺสฏฺฐภริยํ วิยฯ

[1768]

ปวตฺตญฺจ นิมิตฺตญฺจ, ปฏิสงฺขายุเปกฺขโต;

สพฺพสงฺขารธมฺเมสุ, คติโยนิภเวสุ วาฯ

[1769]

วาริ โปกฺขรปตฺเตว, สูจิกคฺเคว สาสโป;

ขิตฺตํ กุกฺกุฏปตฺตํว, ททฺทุลํว หุตาวเหฯ

[1770]

น ปสารียตี จิตฺตํ, น ตุ สชฺชติ พชฺฌติ;

อาลยา ปติลียนฺติ, ปริวตฺตติ วฏฺฏโตฯ

[1771]

สีตํ ฆมฺมาภิตตฺโตว,

ฉาตชฺฌตฺโตว โภชนํ;

ปิปาสิโตว ปานียํ,

พฺยาธิโตว มโหสธํฯ

[1772]

ภีโต เขมนฺตภูมิํว, ทุคฺคโตว มหานิธิํ;

อญฺชสํ มคฺคมุฬฺโหว, ทีปํ วิย จ อณฺณเวฯ

[1773]

อชรามรมจฺจนฺตํ , อสงฺขารมนาสวํ;

สพฺพทุกฺขกฺขยํ ฐานํ, นิพฺพานมภิกงฺขติฯ

[1774]

วุฏฺฐานคามินี จายํ, สิขปฺปตฺตา วิปสฺสนา;

สกุณี ตีรทสฺสีว, สานุโลมา ปวตฺตติฯ

[1775]

อปฺปวตฺตมนิมิตฺตํ, ปสฺสนฺโต ปน สนฺตโต;

ปกฺขีว นิปฺผลํ รุกฺขํ, หิตฺวา วุฏฺฐาติ สงฺขตาฯ

[1776]

อุปจารสมาธีติ, กามาวจรภาวนา;

มุตฺโตยํ โลกิโย มคฺโค, ปุพฺพภาควิปสฺสนาฯ

[1777]

ปริปกฺกา กเมเนวํ, ปริภาวิตภาวนา;

ปริจฺจชนฺตี สงฺขาเร, ปกฺขนฺทนฺตี อสงฺขเตฯ

[1778]

ชเนตานุตฺตรํ มคฺค-มาเสวนวิเสสโต;

กฏฺฐสงฺฆฏฺฏนา ชาตา, อจฺจิธูมาว ภาสุรํฯ

[1779]

อุคฺคจฺฉติ ยถาทิจฺโจ, ปุรกฺขตฺวารุณํ ตถา;

วิปสฺสนํ ปุรกฺขตฺวา, มคฺคธมฺโม ปวตฺตติฯ

[1780]

ตถา ปวตฺตมาโน จ, นิพฺพานปทโคจโร;

วิโมกฺขตฺตยนาเมน, ยถารหมเสสโตฯ

[1781]

กฺเลสทูสิตสนฺตาเน, อภิหนฺตฺวา วิคจฺฉติ;

เอกจิตฺตกฺขณุปฺปาโท, อสนี วิย ปพฺพตํฯ

[1782]

ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, อปฺปนานยมีรเย;

ปาทกชฺฌานเภเทน, ฌานงฺคนิยโม ภเวฯ

[1783]

ปริกมฺโมปจารานุ-โลมสงฺขาตโคจรา;

ยํ กิญฺจิ ลกฺขณาการํ, วิปสฺสนฺตา ปวตฺตเรฯ

[1784]

ตโต โคตฺรภุ นิพฺพาน-มาลมฺพิตฺวาน ชายติ;

พหิทฺธา ขนฺธโต ตสฺมา, วุฏฺฐานนฺติ ปวุจฺจติฯ

[1785]

ตโต มคฺโค กิเลสมฺหา, วิมุจฺจนฺโต ปวตฺตติ;

วุฏฺฐานํ อุภโต ตสฺมา, ขนฺธโต จ กิเลสโตฯ

[1786]

ทฺเว ตถา ตีณิ วา โหนฺติ, ผลานิ จ ตโต ปรํ;

ภวงฺคปาโต ตํ เฉตฺวา, ชายเต ปจฺจเวกฺขณาฯ

[1787]

มคฺคํ ผลญฺจ นิพฺพานํ, ปจฺจเวกฺขติ ปณฺฑิโต;

หีเน กิเลเส เสเส จ, ปจฺจเวกฺขติ วา น วาฯ

[1788]

ภาเวตฺวา ปฐมํ มคฺค-มิตฺถมาทิผเล ฐิโต;

ตโต ปรํ ปริคฺคยฺห, นามรูปํ ยถา ปุเรฯ

[1789]

กเมน จ วิปสฺสนฺโต, ปุนเทว ยถารหํ;

ยถานุกฺกมมปฺเปติ, สกทาคามิอาทโยฯ

[1790]

อิตฺถํ วิภตฺตปริปากวิภาวนายํ,

พุทฺธานุพุทฺธปริภาวิตภาวนายํ;

ปจฺจุทฺธเรติ ภวสาครปารคามี,

มคฺโค มเหสิ คุณสาครปารคามีฯ

[1791]

อิจฺเจตํ ทสวิธ ภาวนาวิภาคํ,

ภาเวตฺวา ปรมหิตาวหํ กเมน;

ปปฺโปนฺติ ปทมชรามรํ จิราย,

สํกฺเลสํ สกลมวสฺสชนฺติ ธีราฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท ทสาวตฺถาวิภาโค นาม

ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโทฯ

13. เตรสโม ปริจฺเฉโท

นิสฺสนฺทผลวิภาโค

[1792]

วิปสฺสนาย นิสฺสนฺทมิติ วุตฺตมิโต ปรํ;

สจฺจานํ ปฏิเวธาทิํ, ปวกฺขามิ ยถากฺกมํฯ

[1793]

ปริญฺญา จ ปหานญฺจ, สจฺฉิกิริยา จ ภาวนา;

อิติ ทุกฺขาทิสจฺเจสุ, กิจฺจมาหุ จตุพฺพิธํฯ

[1794]

ตํ สพฺพํ มคฺคกาลมฺหิ, กริสฺสติ ตโต ปรํ;

ปฏิปสฺสทฺธกิจฺจตฺตา, กตํ โหติ ผเล กถํฯ

[1795]

ฉินฺนตาโล ผลสฺเสว, ฉินฺนานุสยมูลกา;

ขนฺธา นาลมธิฏฺฐานํ, วิปลฺลาสปวตฺติยาฯ

[1796]

อจฺจนฺตปฏิปกฺขตฺตา, จตุมคฺคปวตฺติยา;

ปรํ กฺเลสา น ชายนฺติ, ทฑฺฒพีชงฺกุรํ ยถาฯ

[1797]

นิยฺยานฏฺฐวิเสเสน, อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจโย;

มคฺโคว มคฺคํ ภาเวติ, ชายมาโนถ วา ปุนฯ

[1798]