เสสกมฺมฏฺฐานวิภาโค

[1298]

พฺยาปาทาทีนวํ ทิสฺวา, เขมภาวญฺจ ขนฺติยํ;

อปฺปมญฺญา ตุ ภาเวนฺโต, วิเนยฺย ปฏิฆํ กถํฯ

[1299]

เจโตสนฺตาปโน โกโธ,

สมฺปสาทวิโกปโน;

วิรูปพีภจฺฉกโร,

มุขวณฺณปฺปธํสโนฯ

[1300]

สีลกาลุสฺสิยุปฺปาโท, จิตฺตวิกฺเขปสมฺภโว;

ปญฺญาปชฺโชตวิทฺธํสี, ปฏิปตฺติวิพนฺธโกฯ

[1301]

อปาเยกายโน มคฺโค, ปาปกณฺฏกพนฺธโก;

ธมฺมมคฺคสมุจฺเฉที, มคฺคทฺวารปิธานโกฯ

[1302]

ยโสวณฺณวิสงฺขาโร, คุณมูลปฺปภญฺชโก;

ทุกฺขธมฺมสโมธาโน, พฺยสโนปทฺทวากโรฯ

[1303]

ทุนฺนิมิตฺตมิทํ ชาตํ, สพฺพสมฺปตฺติธํสนํ;

ธูมเกตุสมุปฺปาโท, สพฺพโลกวินาสโกฯ

[1304]

สพฺพกลฺยาณธมฺมานํ, อวมงฺคลมุฏฺฐิตํ;

หิตารมฺภสมุคฺฆาตี, อนฺตรายสมาคโมฯ

[1305]

สพฺพาการปฏิกฺกูลํ, สพฺพวิทฺเทสการณํ;

วิปตฺติมุขมุปฺปนฺนํ, อมิตฺตชนปตฺถิตํฯ

[1306]

สปตฺตกรณํ โฆรํ, สพฺพานตฺถวิธายกํ;

ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติฯ

[1307]

ขุรธารํ ลิหนฺตาว, คิลนฺตาว หุตาสนํ;

ติตฺตลาพุํว ขาทนฺตา, คณฺหนฺตาทิตฺตมายุธํฯ

[1308]

พฺยาปาทมตฺตสมฺภว-มตฺตฆญฺญาย เกวลํ;

อุปลาเฬนฺติ ทุมฺเมธา, โฆรมาสีวิสํ ยถาฯ

[1309]

โทสเตเชน รุกฺโขว, สุสิรารุฬฺหปาวโก;

อนฺโตนุทยฺหมานาปิ, วิปฺผนฺทนฺติ วิฆาติโนฯ

[1310]

นาวพุชฺฌนฺติ ทุมฺเมธา, เจโตสงฺกปฺปวายุนา;

อุกฺกามุขามิวาทิตฺต-มุชฺชลนฺตา ปุนปฺปุนํฯ

[1311]

ภยมคฺคสมารุฬฺหา, เขมมคฺควิโรธิโน;

พฺยาปนฺนา กิพฺพิสากิณฺณา, อตฺถทฺวยวิโรธิโนฯ

[1312]

อนาถา สลฺลกาวิทฺธา, วิสฏฺฏา อนุโสจิโน;

อนฺธา วิย มิคารญฺเญ, ภมนฺติ หตจกฺขุกาฯ

[1313]

อสํวิหิตกมฺมนฺตา, พาลา โกธวสานุคา;

ขิปฺปํ ลกฺขิํ ปริจฺจตฺตา, ยโสโภเคหิ ธํสเรฯ

[1314]

ทุปฺปฏิปฺปาทิตารมฺภา, โกธสงฺโขภโมหิตา;

ธมฺมามตรสสฺสาทํ, น วินฺทนฺติ อวิทฺทสุฯ

[1315]

พหฺวาทีนวมิจฺเจว-มนฺโต พฺยาธิมิวุฏฺฐิตํ;

ชาตานลมิวุจฺฉงฺเค, อชฺฌุเปกฺขนฺติ ทุชฺชนาฯ

[1316]

โจทยมานา ทุกฺเขหิ, กฺเลสาจิณฺณมลีมหา;

ปาปกมฺเมหิ ปูเรนฺตา, เสนฺติ มจฺจุปเถ จิรํฯ

[1317]

ตเมวํ ปฏิสงฺขาย, ปฏิฆํ ปน โยนิโส;

วาฬมิคํว ธาวนฺตํ, อาวิสนฺตํว รกฺขสํฯ

[1318]

ปาวกํว ปริพฺยุฬฺหํ, ภายมานสฺส โยคิโน;

โสตฺถิภาวาย เขมนฺต-มุปญฺญตฺตํ มเหสินาฯ

[1319]

มาตา กลฺยาณธมฺมานํ, ขมา นาม มหิทฺธิกา;

สมปฺปวตฺติ สตฺเตสุ, สพฺพสมฺปตฺติสาธิกาฯ

[1320]

โกธานลชลาเสโก ,

โสโกปายาสนาสนํ;

อาฆาตสลฺลนิทฺธารี,

อุปนาหวิโมจนํฯ

[1321]

วณฺณกิตฺติสมุฏฺฐานํ, คุณมูลาภิเสวนํ;

อปารุตมุขํเวต-มตฺถทฺวยสมิทฺธิยาฯ

[1322]

วิฆาตปริยาทาน-มาสวานมเสสโต;

ปฏิปสฺสมฺภนํ เจโต-ปีติกรณจนฺทนํฯ

[1323]

สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาติ, สุขุปฏฺฐานมุตฺตมํ;

พฺยสโนทยวิจฺเฉโท, ภยเภรวนิคฺคโมฯ

[1324]

เจโตปสาทสนฺธาโน, ปาสาทิกผลาวโห;

ปวโร โพธิสมฺภาโร, นรานรนิเสวิโตฯ

[1325]

ปาปกนฺตารนิตฺถาโร, จตุราปายโรธโก;

ทฺวาราวาปุรณญฺเจตํ, เทวโลกูปปตฺติยาฯ

[1326]

ปญฺญาสีลสมาธานํ, ปฏิปตฺติวิโสธโน;

ปิยงฺกโร โสมฺมภาโว, ทุลฺลโภ พหุปตฺถิโตฯ

[1327]

กฺเลสสงฺโขภวิกฺเขป-วิปฺผนฺทปฏิพนฺธนํ;

ติติกฺขาคุณมกฺขาต-มารกฺขวิธิมตฺตโนฯ

[1328]

วิหิํสารติสารมฺภ-ปฏิโรธวิโมจนํ;

เวริกิพฺพิสวิทฺธํสี, โลกานุคฺคหการณํฯ

[1329]

ธมฺมปชฺโชตกรณํ , สํโยคมลโสธนํ;

สมฺโมหติมิรุทฺธาริ, สมฺปตฺติปฏิปาทนํฯ

[1330]

อิจฺจตฺตตฺถํ ปรตฺถญฺจ, สมฺปาเทตฺวา ขมาปโร;

สาเธติ สพฺพสมฺปตฺติ-มิธ เจว ปรตฺถ จฯ

[1331]

ติติกฺขาคุณสมฺปนฺโน , ปาณภูตานุกมฺปโก;

อนากุลิตกมฺมนฺโต, โสรโต สขิโล สุจิฯ

[1332]

นิวาโต สมิตาจาโร, สุภโค ปิยทสฺสโน;

ปฏิสงฺขาพลปฺปตฺโต, ธิติมา มติปาฏโวฯ

[1333]

อกฺโขโภ อธิวาเสนฺโต,

สพฺพานตฺเถ ปริสฺสเย;

ภีมสงฺคามาวจโร,

หตฺถินาโคว โสภติฯ

[1334]

อิตฺถํ สมนฺตโต ภทฺทํ, ติติกฺขํ ปจฺจเวกฺขโต;

ปสฺสมฺเภติ สมุฏฺฐาย, ขมา พฺยาปาทสมฺภมํฯ

[1335]

ทิพฺโพสธมิวาตงฺกํ, เมฆชฺชวํ หุตาสนํ;

ขิปฺปมนฺตรธาเปติ, ติติกฺขา โกธมตฺตโนฯ

[1336]

ตโตเนกคุโณเปตํ, เนกโทสปฺปภญฺชนํ;

ขนฺติธมฺมมธิฏฺฐาย, ปสนฺนธีรมานโสฯ

[1337]

ภาเวยฺย ปฐมํ ตาว, เมตฺตาภาวนมุตฺตมํ;

อตฺตานมุปมํ กตฺวา, สตฺเตสุ หิตวุฑฺฒิยาฯ

[1338]

สพฺเพ สตฺตา จ ปาณา จ, ภูตา ชีวา จ ปุคฺคลา;

อพฺยาปชฺชา ตถาเวรา, อนีฆา จ สุเขธิโนฯ

[1339]

วิชฺชาสมฺปตฺติโภเคหิ, ปวฑฺฒนฺตุ ยสสฺสิโน;

ปริวารพลปฺปตฺตา, ภโยปทฺทววชฺชิตาฯ

[1340]

สขิลา สุขสมฺภาสา, อญฺญมญฺญาวิโรธิโน;

โมทนฺตุ สุหิตา สพฺเพ, มา กิญฺจิ ปาปมาคมาฯ

[1341]

สทฺธาปาโมชฺชพหุลา, ทานสีลมหุสฺสวา;

คุณภูสิตสนฺตานา, อายุํ ปาเลนฺตนามยํฯ

[1342]

สมฺมาทิฏฺฐิํ ปุโรธาย, สทฺธมฺมปฏิปตฺติยา;

อาราเธนฺตุ หิโตปาย-มจฺจนฺตํ สุขสาธนํฯ

[1343]

อิติ นานปฺปกาเรน, สตฺเตสุ หิตมานสํ;

มาตาว ปิยปุตฺตมฺหิ, ปวตฺเตยฺย นิรนฺตรํฯ

[1344]

สิเนหํ ปริวชฺเชนฺโต, พฺยาปาทญฺจ วินาสยํ;

ปริสุทฺเธน จิตฺเตน, หิตกาโมว เกวลํฯ

[1345]

เมตฺตาย มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเก จ ยถากฺกมํ;

กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, อตฺตนิ จ สมํ ผเรฯ

[1346]

อาเสวนฺตสฺส ตสฺเสวํ, หิตาโภคสมาหิตํ;

สตฺตปญฺญตฺติมารพฺภ, สมาธิยติ มานสํฯ

[1347]

ตโต อนีโฆ เอกคฺโค, อุปสนฺตมโนรโถ;

ฌานตฺติกํ จตุกฺกํ วา, เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยาฯ

[1348]

ภูมิเทสทิสาสตฺต-เภทภินฺเนสุ โอธิโส;

ยถาสมฺภวมปฺเปติ, สพฺพสตฺเตสฺวโนธิโสฯ

[1349]

ตเทวเมกสตฺตมฺหิ, ปริจฺเฉทนิยามโต;

พหุเกสุ จ สตฺเตสุ, สพฺเพสุ จ ปวตฺตติฯ

[1350]

ตถาเสวิตสนฺตาโน,

เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยา;

กรุณาภาวนาโยค-

มารเภยฺย ตโต ปรํฯ

[1351]

สตฺตานํ ทุกฺขิตาการ-มาวชฺชิตฺวาน โยนิโส;

‘‘อโห ทุกฺขา วิมุจฺจนฺตุ, สพฺเพ สตฺตา’’ติ จินฺตยํฯ

[1352]

กถํ มาณวโกยญฺจ, ภยเภรวกมฺปิโต;

พฺยสโนปทฺทวาวิทฺโธ, วิปฺผนฺทติ วิฆาตวาฯ

[1353]

ตถา เหเต วิโมสาย, ปฏิปนฺนา วิโรธิโน;

สพฺยาปชฺชา วิหญฺญนฺติ, เจโตทุกฺขสมปฺปิตาฯ

[1354]

อถญฺเญ ปริเทวนฺติ, วิปตฺติวินิปาติกา;

ปธุปายิกสงฺกปฺปา, โสโกปายาสภาคิโนฯ

[1355]

อถาปเร ปราภูตา, กามกฺเลสวสีกตา;

โมหนฺธการปกฺขนฺตา, สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคติํฯ

[1356]

เต ตตฺถ กฏุกํ โฆรมนุโภนฺตา สกํ ผลํ;

ทุกฺขสูลสมาวิทฺธา, พาหา ปคฺคยฺห กนฺทเรฯ

[1357]

ทีฆรตฺตาธิมุตฺตาย, เทวโลกสมิทฺธิยา;

เทวกายา วิหายนฺติ, อกามา ปริวตฺติโนฯ

[1358]

จิรกาลํ ชลิตฺวาน, สูริโยว นภนฺตเร;

พฺรหฺมาโนปิ ปตนฺเตว, พฺรหฺมโลกาปรายณาฯ

[1359]

ขนฺธปญฺจกมิจฺเจวํ, ทุกฺขาคารํ สมุพฺพหํ;

นานาคตีสุ วิกฺขิตฺตํ, ปาณชาตํ วิหญฺญติฯ

[1360]

อนาถมนยาปนฺนํ, ปริหานิภยากุลํ;

วาตมณฺฑลิกกฺขิตฺตปกฺขีว ปริวตฺตติฯ

[1361]

อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวาน วา ปุน;

ทุกฺขาปคมมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคม ปตฺถยํฯ

[1362]

สุขิเตสุ จ เมธาวี, ทุกฺขาการมนุสฺสรํ;

ปวตฺเตยฺย ทยาปนฺโน, กรุณาภาวนปฺปนํฯ

[1363]

‘‘อโห สตฺตา วิมุจฺจนฺตุ, ทุกฺขธมฺเมหิ สพฺพถา;

สาธุ สเมนฺตุปายาสา, โสกา จ ปริเทวนาฯ

[1364]

‘‘ขียนฺตุ ปาปธมฺมา จ, ปสฺสมฺเภนฺตามยา ตถา;

สํกฺเลสา ปลิโพธา จ, สมุจฺฉิชฺชนฺตุ ปาณินํฯ

[1365]

‘‘พฺยาปาทา จ วิหายนฺตุ, วินิวตฺตนฺตุปทฺทวา;

พฺยสนานิ วินสฺสนฺตุ, วิคจฺฉนฺตุ วิปตฺติโยฯ

[1366]

‘‘วิเหสา จ วิฆาตา จ, ขียนฺตุ ภยเภรวา;

ปฏิกฺกมนฺตุ วิสฺสฏฺฐา, โสตฺถิํ ปสฺสนฺตุ ปาณิโน’’ฯ

[1367]

อิจฺเจวมนุกมฺปนฺโต, สพฺพสตฺเตปิ สพฺพถา;

สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาตํ, ปตฺเถนฺโต กรุณายติฯ

[1368]

โสกุปฺปตฺตํ นิวาเรนฺโต, วิหิํสํ ทูรโต หรํ;

เมตฺตายมิว ปาเปติ, กรุณาฌานมปฺปนํฯ

[1369]

กรุณานนฺตรํ โยคี, ภาเวยฺย มุทิตํ ตโต;

สตฺตานํ สุขิตาการมาวชฺเชตฺวาน โยนิโสฯ

[1370]

กถํ จิราย พฺรหฺมาโน, มหาเตชา มหิทฺธิกา;

ปีติภกฺขา สุภฏฺฐายี, ปโมทนฺติ นิรามยาฯ

[1371]

เทวกายา มหาโภคา,

มเหสกฺขา ยสสฺสิโน;

อจฺฉราปริวาเรหิ,

ปริจาเรนฺติ นนฺทเนฯ

[1372]

ราชาภิเสกสมฺปตฺตา, ฉตฺตจามรภูสิตา;

อาธิปฺปจฺจมธิฏฺฐาย, สุขิตา ราชโภคิโนฯ

[1373]

ยโถปฏฺฐิตโภเคหิ, ตทญฺเญปิ จ ปาณิโน;

ยถากามิตนิปฺผนฺนา, โมทนฺติ สุขปีติกาฯ

[1374]

จตุราปายิกา สตฺตา, ปาปกมฺมปริกฺขยา;

ตโต จุตาภินนฺทนฺติ, สุขฏฺฐาเน ปติฏฺฐิตาฯ

[1375]

สพฺพาลยสมุคฺฆาตํ, ปตฺวา โลกุตฺตรํ ปทํ;

ปฏิปสฺสทฺธทรถา, สุขํ โมทนฺตนปฺปกํฯ

[1376]

อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวา ปุนปฺปุนํ;

สตฺตานมธิวาเสนฺโต, สุขาการํ ปโมทติฯ

[1377]

‘‘อโห สาธุ อโห สุฏฺฐุ,

โมทนฺติ วต ปาณิโน;

อโห สุลทฺธํ สตฺตานํ,

สมิทฺธิมภิปตฺถิตํฯ

[1378]

‘‘ปสนฺนมุขวณฺณา จ, ปริปุณฺณมโนรถา;

ปีติปาโมชฺชพหุลา, จิรํ ชีวนฺตุนามยาฯ

[1379]

‘‘ภยมคฺคมติกฺกนฺตา, ทุกฺขสงฺฆาฏนิสฺสฏา;

เขมมคฺคมนุปฺปตฺตา, ปีติสมฺปตฺติผุลฺลิตาฯ

[1380]

‘‘สมคฺคา สุหิตา เจเต, ปฏิสนฺธานเปสลา;

สมฺปตฺติมภิเวเทนฺติ, กลฺยาณคุณภูสิตา’’ฯ

[1381]

อิติ สมฺมา ปิหายนฺโต, สุขาธิคมสมฺปทํ;

สตฺตานมภิโรเจนฺโต, มุทิตาย สมํ ผรํฯ

[1382]

หิตฺวา ปลาสาภิสงฺคํ, อิสฺสารตินิรงฺกโต;

เมตฺตายมิว ปาเปติ, มุทิตาฌานมปฺปนํฯ

[1383]

มุทิตํ ปน ภาเวตฺวา, ภาเวยฺยุเปกฺขมุตฺตมํ;

วิโรธานุนยํ หิตฺวา, หุตฺวา มชฺฌตฺตมานโสฯ

[1384]

สภาวภูต โลกสฺส,

ลาภาลาภํ ยสายสํ;

นินฺทาปสํสํ ปสฺสนฺโต,

สุขํ ทุกฺขญฺจ เกวลํฯ

[1385]

กถํ กมฺมสฺสกตตฺตายํ โลกานุปริวตฺตติ;

โลกธมฺเม ปราภูโต, อตฺตาเธยฺยวิวชฺชิโตฯ

[1386]

กิํ นามตฺถิ สมตฺเถตฺถ, ปวตฺเตตุํ ยถารุจิ;

กสฺส วา รุจิยา โหนฺติ, สุขิตา วาถ ทุกฺขิตาฯ

[1387]

ยถาปจฺจยสมฺภูตา, สุขทุกฺขา หิ ปาณิโน;

น สกฺกา ปริวตฺเตตุํ, อญฺเญน ปุน เกนจิฯ

[1388]

มิจฺฉามคฺคมธิฏฺฐาย , วิปชฺชนฺติ จ มานวา;

สมฺมามคฺคํ ปุโรธาย, สมฺปชฺชนฺติ ปุนตฺตนาฯ

[1389]

ตตฺถ กายวเสเนเต, ปริวตฺตนฺติ อญฺญถา;

ยถารุจิตกมฺมนฺตา, ปจฺเจกวสวตฺติโนฯ

[1390]

นิรตฺถกวิเหสายํ, มญฺเญ โลกวิจารณา;

สนฺตเมตํ ปณีตญฺจ, ยทิทํ ตตฺรุเปกฺขนํฯ

[1391]

อหํ โก นาม เก เจเต, กิมฏฺฐานพุธนฺตโร;

ปเรสุปริ เปกฺขนฺโต, วิหญฺญามีติ อตฺตโนฯ

[1392]

สุขิตา โหนฺตุ วา มา วา, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ วา น วา;

สมิทฺธา วา ทลิทฺทา วา, กา มเมตฺถ วิจารณาฯ

[1393]

อตฺตานํ ปริหารนฺตุ, ยถากามํ ตุ ปาณิโน;

ปลิโพโธ ปปญฺโจ วา, พฺยาปาโท วา น เม ตหิํฯ

[1394]

อิติ สงฺขายุเปกฺขนฺโต, หิตกาโมปิ ปาณินํ;

อปกฺขปาตุเปกฺขาย, สมํ ผรติ โยนิโสฯ

[1395]

อญฺญาณุเปกฺขา นิกฺขนฺโต, อนุโรธํ วิราชิย;

เมตฺตายมิว ปาเปติ, ปญฺจมชฺฌานมปฺปนํฯ

[1396]

อปฺปมญฺญา จตสฺเสว-มาจิกฺขิ วทตํ วโร;

มหาปุริสโธรยฺโห, หิตกาโม มหามุนิฯ

[1397]

น ลิงฺควิสภาคมฺหิ, อาทิกมฺมิกโยคินา;

ภาเวตพฺพา มตสตฺเต, เมตฺตเมว น สพฺพถาฯ

[1398]

ปตฺตพฺพสมฺปทาการํ, ทุกฺขาการญฺจ ปาณิสุ;

อาวชฺชํ มุทิตาการมนตฺตาธีนตํ ตถาฯ

[1399]

อตฺตนิ ทุคฺคเต มิตฺเต, มชฺฌตฺเตติ ยถากฺกมํ;

ปฐมํ ภาวนาโยคมารภิตฺวา ตโต ปรํฯ

[1400]

อตฺตนิ มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเกติ จตูสุปิ;

กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, สพฺพตฺถ สมมานโสฯ

[1401]

ภูมิกาทิปฺปเภเทหิ , ปริจฺฉิชฺโชธิโส ตถา;

อปริจฺฉิชฺช วา เจตา, ภาเวตพฺพาติ ภาสิตาฯ

[1402]

อสงฺโขติตสนฺตานา, ตาหิ ภูตานุกมฺปกา;

วิหรนฺตุตฺตมา พฺรหฺมวิหาราติ ตโต มตาฯ

[1403]

อปฺปมาณาลมฺพณตฺตา, ตถา สุปฺปฏิปตฺติยา;

สตฺเตสุ อปฺปมาณตฺตา, อปฺปมญฺญาติ สมฺมตาฯ

[1404]

อสมฺปตฺตหิตา สตฺตา, ทุกฺขิตา ลทฺธสมฺปทา;

กมฺมสฺสกาติ จินฺเตตฺวา, ตโต เตสุ ยถากฺกมํฯ

[1405]

‘‘สมฺปตฺตีหิ สมิชฺฌนฺตุ,

ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ ปาณิโน;

อโห สตฺตา สุขปฺปตฺตา,

โหนฺตุ สตฺตา ยถา ตถา’’ฯ

[1406]

อิจฺจาภิวุทฺธิมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคมนํ ตถา;

สมิทฺเธ อนุโมทนฺโต, อุเปกฺขนฺโต จ ปีณิเตฯ

[1407]

มาตาว ทหเร ปุตฺเต, คิลาเน โยพฺพเน ฐิเต;

สกิจฺจปสุเต เจว, จตุธา สมฺปวตฺตติฯ

[1408]

อิตฺถํ จตุธา สตฺเตสุ, สมฺมา จิตฺตปวตฺตนา;

สพฺพถาปิ จตุทฺธาว, ตโต วุตฺตา มเหสินาฯ

[1409]

อิจฺเจตา ปน ภาเวนฺโต, ปสนฺนมุขมานโส;

สุขํ สุปติ สุตฺโตปิ, ปาปํ กิญฺจิ น ปสฺสติฯ

[1410]

ปฏิพุชฺฌตนุตฺราโส, ชาคโรว ปโมทติ;

เจตโส จ สมาธานํ, ขิปฺปเมวาธิคจฺฉติฯ

[1411]

ปริสฺสยา ปหียนฺติ, วิคจฺฉนฺติ จุปทฺทวา;

เทวตาปิ จ รกฺขนฺติ, อมุยฺหนฺตํ อนากุลํฯ

[1412]

ผุลฺลํว กมลํ กาเล, จนฺทํว วิมลํ ชโน;

โสมฺมโกมลธมฺเมหิ, ปิยจกฺขูหิ ปสฺสติฯ

[1413]

อสํหีโร อสํกุปฺโป, สพฺพาวตฺถาสุ ปณฺฑิโต;

สมํ ปวตฺติตารมฺโภ, โลกเมโสนุคณฺหติฯ

[1414]

ขณมตฺโตปจาเรกา, ปวตฺเตกมฺหิ ปุคฺคเล;

อปฺปมาณา ผลิตฺเวว, วณฺณยนฺติ มเหสิโนฯ

[1415]

ปเคว สพฺพสตฺเตสุ, อปฺปนาปตฺตภาวนา;

จตสฺโสปิ สมีภูตา, วสีภูตา นิรนฺตรํฯ

[1416]

ปุญฺญธาราภิสนฺทนฺตา, ปริปูเรนฺติ ปณฺฑิตํ;

อปฺปเมยฺยมโหโฆว, สาครํ วีจิมาลินํฯ

[1417]

อปฺปมญฺญามยานํ หิ, ปุญฺญานํ โสฬสิํ กลํ;

สพฺโพปธิกปุญฺญานิ, นาคฺฆนฺตีติ ปกาสิตํฯ

[1418]

อวญฺฌา ตสฺส ปพฺพชฺชา, ยสฺส เหตาสุ คารโว;

สุขุโมทคฺยพหุโล, ติสฺโส สิกฺขา สุสิกฺขติฯ

[1419]

อโมฆํ รฏฺฐปิณฺฑญฺจ, ภุญฺชเตโส วิเสสโต;

ตมฺปิ มหปฺผลํ โหติ, สทฺธาเทยฺยํ ปติฏฺฐิตํฯ

[1420]

สทฺธาทิกุสลา ธมฺมา, ปวฑฺฒนฺติ อขณฺฑิตา;

สมฺพุทฺธิจริยานญฺจ, มหตฺตํ ตสฺส ปากฏํฯ

[1421]

อกิจฺฉปฏิเวธาย, ปาทกชฺฌานมุตฺตมํ;

อุชุ เจกายโน มคฺโค, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยาฯ

[1422]

วาสนาภาคิยา เจตา, โพธิสมฺภารกูลิกา;

โสวคฺคิกา สุขาหารา, โลการกฺขา นิรุตฺตราฯ

[1423]

อปฺปเมยฺยานิสํเสวํ, อปฺปเมยฺยคุโณทยา;

อปฺปมญฺญา ตโต ตาสุ, น ปมชฺเชยฺย ปณฺฑิโตฯ

[1424]

ปฏิกฺกูลํ ปนาหาเร, ภาเวนฺโต สญฺญมุตฺตมํ;

กพฬีการมาหาร-มนฺนปานาทิสงฺคหํฯ

[1425]

อสิตํ ขายิตํ ปีตํ, สายิตญฺจ รโหคโต;

ปฏิกฺกูลนฺติ จินฺเตยฺย, คมนาทิวสา กถํฯ

[1426]

ตโปวนมิทํ หิตฺวา, รมณียมนากุลํ;

อาหารเหตุ คนฺตพฺโพ, คาโม คามชนากุโลฯ

[1427]

ตตฺถาสุจิปริกฺลิฏฺเฐ, ทุชฺชนาวารสงฺกเร;

ทีนเมสยตุตฺติฏฺฐํ, เคเห เคเห ตุ โภชนํฯ

[1428]

ตํ เขฬมลสํกฺลิฏฺฐํ, ชิวฺหคฺคปริวตฺติตํ;

ทนฺตจุณฺณิตสมฺภินฺนํ, วณฺณคนฺธํ วิลิสฺสติฯ

[1429]

ปิตฺตเสมฺหปริพฺยุฬฺหํ, ปุพฺพโลหิตมิสฺสิตํ;

ปวิสนฺตํ ปฏิกฺกูลํ, เชคุจฺฉํ ธิกฺกตาสิวํฯ

[1430]

กุจฺฉิยํ กุณปากิณฺเณ, ทุคฺคนฺธปริภาวิเต;

สุวานวมถาการํ, วนฺตํว สฺวานโทณิยํฯ

[1431]

ตตฺตจนฺทนิกายํว , นานากิมิสมากุเล;

ตตฺถ พุพฺพุฬกจฺฉนฺนํ, กุถิตํ ปริปจฺจติฯ

[1432]

สํปจฺจนฺตํ ปเนตญฺจ, สภาวญฺจ วิเสวิตํ;

วฑฺเฒติ เกสโลมาทิํ, นานากุณปสญฺจยํฯ

[1433]

วิปจฺจนฺตมโถเปตมเนโกปทฺทวาวหํ;

กุฏฺฐคณฺฑกิลาสาทิมหาพฺยาธิสโตทยํฯ

[1434]

ปูติภูตญฺจ ตํ ปกฺก-มเนกทฺวารสญฺจิตํ;

เมทปิณฺฑํว กุถิตํ, ปริสฺสวติ สนฺตตํฯ

[1435]

เยน ปูติคโต กาโย, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธวายิโก;

โธวิยนฺโตปิ สตตํ, สุจิภาวํ น คจฺฉติฯ

[1436]

กุจฺฉิโต โสยมาหาโร,

กายาสุจินิเสวโน;

นิสฺสนฺทมลนิฏฺฐาโน,

อุปกฺเลสผลาวโหฯ

[1437]

กามราคสมุฏฺฐานํ, โรคชาตินิพนฺธนํ;

มทปฺปมาทาธิฏฺฐานํ, ปาปกมฺมมหาปโถฯ

[1438]

อหิโตทยมคฺโคยํ, ภยเภรวสมฺภโว;

พฺยสนาคมนทฺวารํ, อปายาวหิตํ มุขํฯ

[1439]

จรนฺตตฺตสมตฺตาว, ยตฺโถทริยมุจฺฉิตา;

กฺลิฏฺฐกมฺมานิ ทุมฺเมธา, กโรนฺตา ทุกฺขภาคิโนฯ

[1440]

ตตฺถ จิตฺตวิราคาย, กิํ ปกฺกผลสนฺนิเภ;

รสสฺสาทปิยากาเร, โฆราทีนวสญฺจิเตฯ

[1441]

ภาเวนฺตสฺส ปฏิกฺกูล-สญฺญเมวํ วิภาวิโน;

อุปจารปถํ ปตฺวา, จิตฺตํ โหติ สมาหิตํฯ

[1442]

โสยํ ปสฺสมฺภิตาหาร-

วิสโท โส วิจกฺขโณ;

มทปฺปมาทนิกฺขนฺโต,

รสสฺสาทนิราลโยฯ

[1443]

ลิมฺเปนฺโต วิย เภสชฺช-มกฺขรพฺภญฺชโก ยถา;

ปุตฺตมํสํว ขาทนฺโต, อาหารํ ปริภุญฺชติฯ

[1444]

อริยวํสานุปชาโต,

อปฺปิจฺฉาทิคุโณทิโต;

กามชาลํ ปทาเลตฺวา,

โสตฺถิํ ปปฺโปติ ปณฺฑิโตฯ

[1445]

จตุธาตุววตฺถานํ, ภาเวนฺโต ปน ปญฺจธา;

ธาตุโย ปริคณฺเหยฺย, จตสฺโสปิ สภาวโตฯ

[1446]

สงฺเขเปน จ วิตฺถารา, สมฺภารา จ สลกฺขณา;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, จตุธา วิภเช กถํฯ

[1447]

ยํ กิญฺจิ เกสโลมาทิ, กกฺขฬตฺตํ ปวุจฺจติ;

อชฺฌตฺตํ ปถวีธาตุ, พหิทฺธา ตุ ตโตปราฯ

[1448]

ยูสภูตนฺติ ยํ กิญฺจิ,

อาโปว ปริปาจกํ;

เตโช วาโยติ คณฺเหยฺย,

วิตฺถมฺภกมเสสโตฯ

[1449]

วิตฺถารโตปิ สมฺภารา, เกสโลมาทิ วีสติ;

ปถวีธาตุ ปิตฺตาทิ, ทฺวาทสาโปติ ภาวเยฯ

[1450]

เตเชน เยน กาโยยํ, สนฺตปฺปติ ชิรียติ;

ปริทยฺหติ สมฺมา จ, ปจฺจนฺติ อสิตาทโยฯ

[1451]

ตเทตํ จตุโกฏฺฐาสํ, กายสมฺภวมตฺตโน;

เตโชธาตูติ คณฺเหยฺย, วาโยธาตูติจาปรํฯ

[1452]

อุทฺธญฺจาโธคมาวาตา, กุจฺฉิโกฏฺฐาสยา ตถา;

องฺคมงฺคานุสารี จ, ฉธานาปานมิจฺจปิฯ

[1453]

ตํ ตํ ลกฺขณมารพฺภ, นิทฺธาเรตฺวา สลกฺขณํ;

ปริคณฺเหยฺย สพฺพตฺถ, จตุธา ธาตุสงฺคหํฯ

[1454]

อิจฺเจวํ จตุโกฏฺฐาโส,

ธาตุมตฺโต กเฬวโร;

นิจฺเจตโน จ นิสฺสตฺโต,

นิสฺสาโร ปรโภชโนฯ

[1455]

ริตฺโต ตุจฺโฉ จ สุญฺโญ จ,

วิวิตฺโต จ ปวชฺชิโต;

อตฺตา วา อตฺตนียํ วา,

นตฺเถเวตฺถ กถญฺจิปิฯ

[1456]

เกวลํ เจตนาวิทฺโธ, กาโยยํ ปริวตฺตติ;

กมฺปิโต ยาย ยนฺตํว, สาธิปฺปาโยว ขายติฯ

[1457]

อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;

อปวิทฺโธ ตทา เสติ, นิรตฺถํว กลิงฺครํฯ

[1458]

วิปรีตํ ปปญฺเจนฺตา, พหุธา โมหปารุตา;

ยตฺถ มิจฺฉาวิปลฺลาสปราภูตา ปุถุชฺชนาฯ

[1459]

สํสารทฺธานกนฺตารํ, จตุราปายสงฺกรํ;

พฺยสเนกายโนปายํ, นาติวตฺตนฺติ ทุชฺชนาฯ

[1460]

โสยเมวํ จตุทฺธาติ,

ธาตุเภเทน ปสฺสโต;

ตสฺโสปจาริโก นาม,

สมโถ โหติ เจตสิฯ

[1461]

อิตฺถํ ธาตุววตฺถานํ, กตฺวา ตทนุสารโต;

อุปาทารูปธมฺเม จ, นามธมฺเม จ สพฺพถาฯ

[1462]

ภูมิภูเต ปริคฺคยฺห, ปสฺสนฺโต ปจฺจยฏฺฐิติํ;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, วิปสฺสนฺโตทยพฺพยํฯ

[1463]

ยถาภูตมภิญฺญาย, นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชติ;

วิราคา จ วิมุจฺจิตฺวา, ปารคูติ ปวุจฺจติฯ

[1464]

อารุปฺปํ ปน ภาเวนฺโต, กมฺมฏฺฐานมนาวิลํ;

จตุกฺกปญฺจกชฺฌานํ, ปตฺวา กสิณมณฺฑเลฯ

[1465]

ปริจิณฺณวสีภูตา, ฌานา วุฏฺฐาย ปญฺจมา;

จินฺเตติ ทณฺฑาทานาทิรูปโทสมภิณฺหโสฯ

[1466]

นิพฺพินฺทนฺโต ตโต รูเป, ตทากาเร จ โคจเร;

ตทาลมฺพณธมฺเม จ, ปตฺเถนฺโต สมติกฺกมํฯ

[1467]

ปตฺถริตฺวาน ยํ กิญฺจิ, อากาสกสิณํ วินา;

อุคฺฆาเฏติ ตเมวาถ, กสิณํ ธิติมา สโตฯ

[1468]

น ตํ มนสิ กโรติ, นาวชฺชติ น เปกฺขติ;

จินฺตาโภควินิมุตฺโต, กสิณํ ปติ สพฺพถาฯ

[1469]

ตทปฺปายสมญฺญาตมากาสํ ปติ มานสํ;

สาธุกํ ปฏิปาเทติ, โยนิโส ปฏิจินฺตยํฯ

[1470]

ตสฺสาวชฺชนสมฺปนฺนํ, อุปายปฏิปาทิตํ;

กสิณาปคมากาสํ, จินฺตนารพฺภ วตฺตติฯ

[1471]

อิตฺถมนฺตรธาเปตฺวา, กสิณํ ตุ ตโต ปรํ;

สพฺพาวนฺตมนนฺตรํ, ผรตากาสโคจรํฯ

[1472]

ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, ภาเวนฺตสฺโสปจารโต;

ปฐมารุปฺปมปฺเปติ, อากาสานนฺตโคจเรฯ

[1473]

ตโต ตมฺหา วสีภูตา, วุฏฺฐหิตฺวา วิจินฺตยํ;

‘‘อาสนฺนรูปาวจรชฺฌานปจฺจตฺถิก’’นฺติ ตํฯ

[1474]

นิกนฺติํ ปริยาทาย, ตมฺหา อากาสโคจรา;

อปฺเปตุํ ทุติยารุปฺป-มติสนฺตนฺติ คจฺฉติฯ

[1475]

ปฐมารุปฺปวิญฺญาณ-มนนฺตํ ผรโต ตโต;

ทุติยารุปฺปมปฺเปติ, วิญฺญาณานนฺตโคจเรฯ

[1476]

ปฐมารุปฺปวิญฺญาณ-มภาเวนฺโต ตโต ปรํ;

อปฺเปติ ตติยารุปฺป-มากิญฺจญฺญมฺหิ โคจเรฯ

[1477]

ตโต จ ตติยารุปฺปํ, ‘‘สนฺตเมต’’นฺติ ปสฺสโต;

จตุตฺถารุปฺปมปฺเปติ, ตติยารุปฺปโคจเรฯ

[1478]

คูถมฺหิ มณฺฑเป ลคฺโค, เอโก ตนฺนิสฺสิโตปโร;

เอโก พหิ อนิสฺสาย, ตํ ตํ นิสฺสาย จาปโรฯ

[1479]

ฐิโต จตูหิ เอเตหิ, ปุริเสหิ ยถากฺกมํ;

สมานตาย ญาตพฺพา, จตสฺโสปิ วิภาวินาฯ

[1480]

อิจฺจาลมฺพณเภเทหิ , จตุธารุปฺปภาวนา;

องฺคเภทํ ปเนตาสํ, น กเถนฺติ ตถาปิ จฯ

[1481]

สุปฺปณีตตรา โหนฺติ, อุทฺธมุทฺธํ ยถากฺกมํ;

จาตุมหาราชิกาทิทิพฺพสมฺปตฺติโย ยถาฯ

[1482]

อาเนญฺชมิติ ภาเวตฺวา, สมาปตฺติํ จตุพฺพิธํ;

สุสมาหิตสงฺกปฺโป, สมฺปนฺนาจลมานโสฯ

[1483]

วิปสฺสนฺโต ยถาภูตํ, สจฺฉิกตฺวา ผลุตฺตมํ;

อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหาติ ปวุจฺจติฯ

[1484]

กมฺมฏฺฐานวิธิํ ญตฺวา, จตฺตาลีสวิธํ ตโต;

อภิญฺญาโยปิ วิญฺเญยฺยา, สมเถ ภาวนานเยฯ

[1485]

อิทฺธิวิธา ทิพฺพโสตา, เจโตปริยชานนา;

ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ, ทิพฺพจกฺขุ ตถาปราฯ

[1486]

เจโตสมาธินิสฺสฏฺฐา, ปญฺจาภิญฺญา ปกาสิตา;

รูปาวจรธมฺมาว, ปญฺจมชฺฌานภูมิกาฯ

[1487]

พหุภาวาทิธิฏฺฐานํ, โกมาราทิวิกุพฺพนา;

มโนมยาภินิมฺมานมิจฺเจวํ ติวิธิทฺธิโยฯ

[1488]

ทิพฺเพ จ มานุเส สทฺเท,

ตถา ทูเร จ สนฺติเก;

สุณนฺติ ยาย สา ทิพฺพา,

โสตธาตูติ ภาสิตาฯ

[1489]

เจโตปริยญาณนฺติ, ปรปุคฺคลเจตโส;

สราควีตราคาทิปริจฺเฉทกมีริตํฯ

[1490]

ปุพฺเพนิวุตฺถขนฺธานุสฺสรเณ ญาณมีริตํ;

ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณ นาเมน ตาทินาฯ

[1491]

จวมาเน จ ชายนฺเต, สตฺเต รูปมรูปกํ;

ตถา มานุสกํ รูปํ, ถูลํ สุขุม สนฺติกํฯ

[1492]

ทูเร ปกาสํ ฉนฺนญฺจ, เยน ปสฺสนฺติ โยคิโน;

จุตูปปาตญาณํ ตํ, ทิพฺพจกฺขูติ วุจฺจติฯ

[1493]

อนาคตํสญาณญฺจ, ยถากมฺมุปคํ ตถา;

ตนฺนิสฺสิตตฺตา คจฺฉนฺติ, ทิพฺพจกฺขุมฺหิ สงฺคหํฯ

[1494]

อิติ ปญฺจวิธํ ปตฺตุมภิญฺญํ ปน ปณฺฑิโต;

กตฺวาน ปญฺจมชฺฌาเน, ปญฺจธา วสิตํ จิทํฯ

[1495]

ตถา สมาหิเต จิตฺเต, ปริสุทฺเธ นิรงฺคเณ;

มุทุภูเต กมฺมนิเย, อาเนญฺชมฺหิ ปติฏฺฐิเตฯ

[1496]

อภิญฺญาปาทกชฺฌานา, ตโต วุฏฺฐาย ปญฺจมา;

อภิญฺญาปริกมฺมาย, นินฺนาเมยฺยาถ มานสํฯ

[1497]

อธิฏฺเฐยฺยาทิกํ ตํ ตมาวชฺชิตฺวา ยถารหํ;

ปริกมฺมํ กริตฺวาน, สมาปชฺเชยฺย ปาทกํฯ

[1498]

ปุนเทว จ วุฏฺฐาย, ปริกมฺมํ ยถา ปุเร;

กโรนฺตสฺส ปนปฺเปติ, อภิญฺญาเณน ปญฺจมํฯ

[1499]

อธิฏฺฐนฺตํ วิกุพฺพนฺตํ, นิมฺมินนฺตํ ยถารหํ;

สทฺเท สุณนฺตํ สตฺตานํ, ปริชานญฺจ มานสํฯ

[1500]

สรํ ปุพฺเพนิวาสญฺจ, ปสฺสํ สุคติทุคฺคติํ;

ยถากมฺมํ วิปากญฺจ, ปชานนฺตมนาคตํฯ

[1501]

ยถาสมฺภวมิจฺเจวมุปายกุสโล มุนิ;

อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน, อภิญฺญมธิคจฺฉติฯ

[1502]

ปตฺตาภิญฺโญ มหาโยคี, ปริโยทาตมานโส;

ปริปกฺเกน ญาเณน, วิปสฺสิตฺวา ติลกฺขณํฯ

[1503]

ลทฺธาสวกฺขยํ ญาณํ, ฉธาภิญฺญมนุตฺตรํ;

มหาขีณาสโว นาม, ฉฬภิญฺโญ ปวุจฺจติฯ

[1504]

จตฺตาลีสวิธํ ปนิตฺถมมโลเจโตมลกฺขาลนํ,

กมฺมฏฺฐานนยํ ยมาห สุคโต สมฺมา สมาธานกํ;

สํขิตฺตํ กถิตํ ตเมตฺถ สกลํ สาภิญฺญเมตฺตาวตา,

กตฺตพฺพา มุนิเนตฺถ สาธุมตินา สมฺภาวนา สพฺพถาฯ

[1505]

วรคุณคณภูสิตานุสิฏฺฐํ,

อิติ สมถมิมํ ตุ ภาวยิตฺวา;

ปรมมนุปมํ ภชนฺติ ธีรา,

หิตสุขมุขมุตฺตมานุพุทฺธํฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท เสสกมฺมฏฺฐานวิภาโค นาม

ทสโม ปริจฺเฉโทฯ

นิฏฺฐิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ

สมถภาวนาวิภาโคฯ

11. เอกาทสโม ปริจฺเฉโท

วิปสฺสนาวิภาโค

[1506]

ทฺวิธา สมุฏฺฐานธุรา, ติวิธา ภูมิโย มตา;

ติวิธาภินิเวสา จ, สรีรํ ตุ จตุพฺพิธํฯ

[1507]

ติวิธา ภาวนา ตตฺถ, สงฺขาเรสุ ยถารหํ;

ทุวิธาการมารพฺภ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํฯ

[1508]

อฏฺฐารสาการภินฺนา, ทสาวตฺถา วิภาวิตา;

ติธา วิภาคา สาเธติ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํฯ

[1509]

จตุสจฺจปฏิเวธา, สตฺตฏฺฐาริยปุคฺคลา;

กฺเลสหานี ยถาโยคํ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาฯ

[1510]