ฆานชิวฺหากายภาวทสกาหารชํ ปน;

รูปํ รูปภเว นตฺถิ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

[612]

ตตฺถ คนฺธรโสชา จ, น ลพฺภนฺตีติ เกจน;

กลาปา จ คเณตพฺพา, ตตฺเถตํ รูปวชฺชิตาฯ

[613]

ฐิติกฺขณญฺจ จิตฺตสฺส, เต เอว ปฏิเสธยุํ;

จิตฺตภงฺคกฺขเณ รูป-สมุปฺปตฺติญฺจ วารยุํฯ

[614]

จกฺขุโสตวตฺถุสทฺทจิตฺตชมฺปิ อสญฺญิสุ;

อรูเป ปน รูปานิ, สพฺพถาปิ น ลพฺภเรฯ

[615]

อิตฺถํ ปเนตฺถ วิมเลน วิภาวนตฺถํ,

ธมฺมํ สุธมฺมมุปคมฺม สุราธิวาสํ;

รูปํ อรูปสวิภาคสลกฺขณํ ตํ,

วุตฺตํ ปวุตฺตมภิธมฺมนเย มยาปิฯ

[616]

รูปวิภาคมิมํ สุวิภตฺตํ, รูปยโต ปน เจตสิ นิจฺจํ;

รูปสมิทฺธชิเนริตธมฺเม, รูปวตี อภิวฑฺฒติ ปญฺญาฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท รูปวิภาโค นาม

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ

7. สตฺตโม ปริจฺเฉโท

สพฺพสงฺคหวิภาโค

[617]

จตุปญฺญาส ธมฺมา หิ, นามนาเมน ภาสิตา;

อฏฺฐารสวิธา วุตฺตา, รูปธมฺมาติ สพฺพถาฯ

[618]

อภิญฺเญยฺยา สภาเวน, ทฺวาสตฺตติ สมีริตา;

สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถา, วตฺถุธมฺมา สลกฺขณาฯ

[619]

เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, สพฺพสงฺคาหิกํ นยํ;

อาภิธมฺมิกภิกฺขูนํ, หตฺถสารมนุตฺตรํฯ

[620]

ทุกา ติกา จ ขนฺธายตนโต ธาตุสจฺจโต;

ปฏิจฺจสมุปฺปาทา จ, ปจฺจยา จ สมญฺญโตฯ

[621]

ปจฺจโย เอว นิพฺพานมปจฺจยมสงฺขตํ;

อสงฺขารมนุปฺปาทํ, สสฺสตํ นิจฺจลกฺขณํฯ

[622]

ปจฺจยา เจว สงฺขารา, สงฺขตา จ ตโตปเร;

อุปฺปาทวยธมฺมา จ, ปจฺจยฏฺฐิติกา ตถาฯ

[623]

นิพฺพานํ รูปธมฺมา จ, วิปฺปยุตฺตาว เกวลํ;

อารมฺมณา เอว นาม, นาลมฺพนฺติ หิ กิญฺจิปิฯ

[624]

เอกุปฺปาทนิโรธา จ, เอกาลมฺพณวตฺถุกา;

สํสฏฺฐา สมฺปยุตฺตา จ, สหชาตา ยถารหํฯ

[625]

อญฺญมญฺเญนุปตฺถทฺธา, สพฺพตฺถ สหวุตฺติโน;

สารมฺมณารมฺมณา จ, จิตฺตเจตสิกา มตาฯ

[626]

วิปสฺสนาย ภูมีติ, ตตฺถ เตภูมกา มตา;

โลกิยา ปริยาปนฺนา, วฏฺฏธมฺมา สอุตฺตราฯ

[627]

สกฺกายธมฺมา สภยา, ตีรโมริมนามกํ;

สํโยชนิยา สมลา, ตถา นีวรณียกาฯ

[628]

สํกฺเลสิกา ปรามฏฺฐา, อุปาทานียสาสวา;

โอฆนียา โยคนียา, คนฺถนียาติ ภาสิตาฯ

[629]

อญฺเญ อปริยาปนฺนา, วิวฏฺฏา จาวิปสฺสิยา;

โลกุตฺตรานุตฺตรา จ, โนสํโยชนิยาทโยฯ

[630]

กมฺมชาตา อุปาทินฺนา, นาม วุจฺจนฺติ สาสวา;

อนุปาทินฺนกา นาม, ตโต เสสา ปวุจฺจเรฯ

[631]

ธมฺมา สปฺปฏิภาคาติ, กุสลากุสลา มตา;

อปฺปฏิภาคธมฺมาติ, ตทญฺเญ ปริทีปเยฯ

[632]

สรณา จ ปหาตพฺพา, ทฺวาทสากุสลา ปน;

ตทญฺเญ อรณา นาม, ปหาตพฺพา น เกหิจิฯ

[633]

รูปิโน รูปธมฺมา จ, นามธมฺมา อรูปิโน;

เอวมาทิปฺปเภเทน, ทฺวิธา เภทํ วิภาวเยฯ

[634]

พาลา ธมฺมา ตปนียา, กณฺหา จ กฏุกปฺผลา;

อเสวิตพฺพา สาวชฺชา, ทฺวาทสากุสลา มตาฯ

[635]

ปณฺฑิตา จาตปนียา, สุกฺกา จ สุขทายกา;

เสวิตพฺพานวชฺชา จ, กุสลา เอกวีสติฯ

[636]

กฺริยา วิปากา รูปญฺจ, นิพฺพานนฺติ จตุพฺพิธา;

วุตฺตา อพฺยากตา นาม, ธมฺมา ตพฺพิปรีตโตฯ

[637]

หีนา ธมฺมา ปริตฺตา จ, กามาวจรภูมิกา;

รูปารูปา ปวุจฺจนฺติ, มชฺฌิมา จ มหคฺคตาฯ

[638]

อปฺปมาณา ปณีตา จ, ธมฺมา โลกุตฺตรา มตา;

สํกิลิฏฺฐสํกฺเลสิกา, ทฺวาทสากุสลา ตถาฯ

[639]

อสํกิลิฏฺฐสํกฺเลสิกา, ธมฺมา เตภูมกาปเร;

อสํกฺลิฏฺฐาสํกฺเลสิกา, นว โลกุตฺตรา สิยุํฯ

[640]

วิปากา เต ปวุจฺจนฺติ, วิปากา จตุภูมกา;

วิปากธมฺมา นามาติ, กุสลากุสลา มตาฯ

[641]

กฺริยา รูปญฺจ นิพฺพานํ, น ปากํ น ตุ ปจฺจติ;

อาจยคามิโน ธมฺมา, ปุญฺญาปุญฺญาว สาสวาฯ

[642]

วุตฺตาปจยคามิโน , กุสลานุตฺตรา ปน;

กฺริยา รูปญฺจ นิพฺพานํ, ปากา โจภยวชฺชิตาฯ

[643]

ปฐมานุตฺตโร มคฺโค, ทสฺสนํ ภาวนาปเร;

ตทญฺเญ ทฺวยนิมฺมุตฺตา, สพฺเพปิ ปรมตฺถโตฯ

[644]

สตฺต โลกุตฺตรา เหฏฺฐา, วุตฺตา เสกฺขาติ ตาทินา;

อรหตฺตผลเมว, อเสกฺขนฺติ ปกาสิตํฯ

[645]

โลกิยาปิ จ นิพฺพานํ, ภาสิโตภยวชฺชิตา;

เอวมาทิปฺปกาเรหิ, ติวิธาติ วิภาวเยฯ

[646]

อตีตานาคตํ รูปํ, ปจฺจุปฺปนฺนมถาปรํ;

อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, สุขุโมฬาริกํ ตถาฯ

[647]

หีนํ ปณีตํ ยํ ทูเร, สนฺติเก วา ตเทกโต;

สพฺพํ รูปํ สโมธาย, รูปกฺขนฺโธติ วุจฺจติฯ

[648]

ตเถว เวทนากฺขนฺโธ, นาม ยา กาจิ เวทนา;

สญฺญากฺขนฺโธติ สญฺญา จ, ราสิภาเวน ภาสิตาฯ

[649]

วฏฺฏธมฺเมสุ อสฺสาทํ, ตทสฺสาโทปเสวนํ;

วินิภุชฺช นิทสฺเสตุํ, ขนฺธทฺวยมุทาหฏํฯ

[650]

วิวาทมูลสํสาร-กมเหตุนิทสฺสนํ;

สนฺธาย เวทนา สญฺญา, กตา นานาติ เกจนฯ

[651]

จิตฺตสํสฏฺฐธมฺมานํ, เจตนามุขโต ปน;

สงฺขารกฺขนฺธนาเมน, ธมฺมา เจตสิกา มตาฯ

[652]

สพฺพเภทํ ตถา จิตฺตํ, วิญฺญาณกฺขนฺธ สมฺมตํ;

เภทาภาเวน นิพฺพานํ, ขนฺธสงฺคหนิสฺสฏํฯ

[653]

อาลมฺพนียภาเวน, อุปาทาโนปการโต;

ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติ, โลกุตฺตรวิวชฺชิตาฯ

[654]

ยถา ถูลํ หิตตฺถาย, ปริคฺคาหกโยคินํ;

ธมฺมา เตภูมกา เอก-ภูมิภาวาย เทสิตาฯ

[655]

ภาชนํ โภชนํ ตสฺส, พฺยญฺชนํ โภชโก ตถา;

ภุญฺชิตา จาติ ปญฺเจเต, อุปเมนฺติ ยถากฺกมํฯ

[656]

คิลานสาลา เคลญฺญํ, อสปฺปาโยปเสวนา;

สมุฏฺฐานํ คิลาโนติ, อุปเมนฺติ จ ปณฺฑิตาฯ

[657]

จารโก การณํ ตตฺถ, อปราโธ จ การโก;

อปราธกโต โจโร, อิติ โจปมิตา ปุนฯ

[658]

นิจฺจาธิปีฬนฏฺเฐน , ภาราติ ปริทีปิตา;

กฺเลสทุกฺขมุเขเนเต, ขาทกา จ นิรนฺตรํฯ

[659]

อนตฺถาวหิตา นิจฺจมุกฺขิตฺตาสิกเวริโน;

มจฺจุมาราภิเธยฺยตฺตา, วธกาติ จ ภาสิตาฯ

[660]

วิมทฺทาสหนํ รูปํ, เผณปิณฺฑํว ทุพฺพลํ;

มุหุตฺตรมณียตฺตา, เวทนา พุพฺพุฬูปมาฯ

[661]

มรีจิกูปมา สญฺญา, วิปลฺลาสกภาวโต;

สงฺขาราปิ จ นิสฺสารา, กทลิกฺขนฺธสาทิสาฯ

[662]

นานปฺปการํ จินฺเตนฺตํ, นานากฺเลสวิโมหิตํ;

ปลมฺภตีติ วิญฺญาณํ, มายาสมมุทีริตํฯ

[663]

อิจฺเจวํ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ขนฺธา จ เกวลํ;

ปญฺจกฺขนฺธาติ นาเมน, เทสิตาติ วิภาวเยฯ

[664]

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, วิญฺญาณุปฺปตฺติการณํ;

ทฺวาราลมฺพณเภเทน, ทฺเวธายตนมีริตํฯ

[665]

จกฺขาทชฺฌตฺติกํ ตตฺถ, ฉทฺวารายตนํ ภเว;

พาหิรายตนํ นาม, ตถา รูปาทิโคจรํฯ

[666]

อิติ วีถิปฺปวตฺตานํ, ทฺวาราลมฺพณสงฺคโห;

อาคเม อภิธมฺเม ตุ, สพฺพถาปิ ยถารหํฯ

[667]

ตถาหนนฺตราตีโต, ชายมานสฺส ปจฺฉโต;

มโน สพฺโพปิ สพฺพสฺส, มนสฺสายตนํ ภเวฯ

[668]

ตถา ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน, สหชานมรูปินํ;

ทฺวารภาเวน วิญฺญาณํ, สพฺพมายตนํ มตํฯ

[669]

มนายตนมิจฺเจวํ, ปสาทายตนํ ตถา;

ปญฺจวิญฺญาณธมฺมานํ, อิติ ฉทฺธา วิภาวเยฯ

[670]

ปญฺจปฺปสาทวิสยา, ปญฺจายตนสมฺมตา;

เสสํ รูปญฺจ นิพฺพานํ, สพฺเพ เจตสิกาติ จฯ

[671]

เอกูนสฏฺฐิธมฺมานํ , ธมฺมายตนสงฺคโห;

อิติ ฉทฺธา ปกาเสนฺติ, พาหิรายตนํ พุธาฯ

[672]

สุญฺญคาโมว ทฏฺฐพฺพ-มชฺฌตฺติกมสารโต;

คามฆาตกโจราว, ตํ หนนฺตํว พาหิรํฯ

[673]

นามปฺปวตฺติมุฬฺหานํ, ตทุปฺปตฺติกการณํ;

ทฺวาทสายตนานีติ, วุตฺตมิตฺถํ มเหสินาฯ

[674]

สมตฺตา ภาวมตฺเตน, ธาเรนฺตีติ สลกฺขณํ;

ทฺวาราลมฺพตทุปฺปนฺน-ปริยาเยน เภทิตาฯ

[675]

มนายตนเมตฺถาห, สตฺต วิญฺญาณธาตุโย;

เอกาทส ยถาวุตฺตา, อิจฺจฏฺฐารส ธาตุโยฯ

[676]

อนฺตาทิกา มโนธาตุ, มโนวิญฺญาณธาตุยา;

ปเวสาปคเม ทฺวาร-ปริยาเยน ติฏฺฐติฯ

[677]

เภรีตลทณฺฑโฆส-สมํ ฉกฺกํ ยถากฺกมํ;

กฏฺฐารณิปาวกาทิ-สมญฺจ ติวิธํ ภเวฯ

[678]

ทุกฺขํ สมุทโย เจว, นิโรโธ จ ตถาปโร;

มคฺโค จาติ จตุทฺธาห, สจฺจํ สจฺจปรกฺกโมฯ

[679]

ภาโร จ ภารทานญฺจ, ภารนิกฺเขปนํ ตถา;

ภารนิกฺเขปนูปาโย, อิจฺโจปมฺมํ ยถากฺกมํฯ

[680]

โรโค โรคนิทานญฺจ, โรควูปสโม ตถา;

โรคเภสชฺชมิจฺเจว-มุปมาหิ จ ทีปิตํฯ

[681]

วิสรุกฺโข รุกฺขมูลํ, รุกฺขจฺเฉโท ตถาปโร;

รุกฺขจฺเฉทกสตฺถนฺติ, จตุโธปมิตํ ตถาฯ

[682]

ตีรโมริมสงฺขาตํ, มโหโฆ ปาริมํ ตถา;

ตทติกฺกมุปาโยติ, อุปเมนฺติ จ ตํ พุธาฯ

[683]

สจฺฉิกตฺวาน ปจฺจกฺข-มิจฺโจปมฺมํ ยถากฺกมํ;

สมาจิกฺขิ วิโมกฺขาย, สจฺจํ ตจฺฉนิยามโตฯ

[684]

ตถา หิ ทุกฺขํ นาพาธํ, นาญฺญํ ทุกฺขา จ พาธกํ;

พาธกตฺตนิยาเมน, ทุกฺขสจฺจมิตีริตํฯ

[685]

ตํ วินา นาญฺญโต ทุกฺขํ, น โหติ น จ ตํ ตโต;

ทุกฺขเหตุนิยาเมน, สจฺจมาห วิสตฺติกํฯ

[686]

นาญฺญา นิพฺพานโต สนฺติ, น จ สนฺตํ น ตํ ยโต;

สนฺตภาวนิยาเมน, นิพฺพานํ สจฺจมุตฺตมํฯ

[687]

นาญฺญํ มคฺคาจ นิยฺยานํ, อนิยฺยาโน น จาปิ โส;

ตสฺมา นิยฺยานภาเวน, มคฺโค สจฺจนฺติ สมฺมโตฯ

[688]

อิติ ตจฺฉาวิปลฺลาส-ภูตภาโว จตูสุปิ;

สจฺจฏฺโฐติ วินิทฺทิฏฺโฐ, ทุกฺขาทีสฺววิเสสโตฯ

[689]

ปีฬนฏฺโฐ สงฺขตฏฺโฐ, สนฺตาปฏฺโฐ จ ภาสิโต;

วิปรีณามฏฺโฐ จาติ, ทุกฺขสฺเสวํ จตุพฺพิธาฯ

[690]

อายูหนา นิทานา จ, สํโยคา ปลิโพธโต;

ทุกฺขสฺสมุทยสฺสาปิ, จตุธตฺถา ปกาสิตาฯ

[691]

นิสฺสารณา วิเวกา จา-สงฺขตามตโต ตถา;

อตฺถา ทุกฺขนิโรธสฺส, จตุธาว สมีริตาฯ

[692]

นิยฺยานโต เหตุโต จ,

ทสฺสนาธิปเตยฺยโต;

มคฺคสฺสาปิ จตุทฺเธว-

มิติ โสฬสธา ฐิตาฯ

[693]

สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถํ, ตจฺฉาภิสมยฏฺฐโต;

ตถตฺถมปิ สจฺจฏฺฐํ, ปฏฺฐเปนฺเตตฺถ ปณฺฑิตาฯ

[694]

ตเทตํ ปฏิวิชฺฌนฺติ, อริยาว จตุพฺพิธํ;

วุตฺตมริยสจฺจนฺติ, ตสฺมา นาเถน ตํ กถํ;

[695]

ชาติ ชรา จ มรณํ, โสโก จ ปริเทวนา;

ทุกฺขญฺจ โทมนสฺสญฺจ, อุปายาโส ตถาปโรฯ

[696]

อปฺปิเยหิ จ สํโยโค, วิปฺปโยโค ปิเยหิ จ;

ยมฺปิ น ลภติจฺฉนฺโต, ตมฺปิ ทุกฺขมิทํ มตํฯ

[697]

อปาเยสุปปชฺชนฺตา, จวนฺตา เทวโลกโต;

มนุสฺเสสุ จ ชีรนฺตา, นานาพฺยสนปีฬิตาฯ

[698]

โสจนฺตา ปริเทวนฺตา, เวเทนฺตา ทุกฺขเวทนํ;

โทมนสฺเสหิ สนฺตตฺตา, อุปายาสวิฆาติโนฯ

[699]

อนิฏฺเฐหิ อกนฺเตหิ, อปฺปิเยหิ สมายุตา;

สงฺขาเรหิ จ สตฺเตหิ, นานานตฺถวิธายิภิฯ

[700]

อิฏฺเฐหิ ปิยกนฺเตหิ, มนาเปหิ วิโยชิตา;

สงฺขาเรหิ จ สตฺเตหิ, นานาสมฺปตฺติทายิภิฯ

[701]

ทุกฺขาปคมมิจฺฉนฺตา , ปตฺถยนฺตา สุขาคมํ;

อลพฺภเนยฺยธมฺเมสุ, ปิปาสาตุรมานสาฯ

[702]

กิจฺฉาธิปนฺนา กปณา, วิปฺผนฺทนฺตา รุทมฺมุขา;

ตณฺหาทาสา ปราภูตา, ภวสํสารสํกเฏฯ

[703]

ยํ เตภูมกนิสฺสนฺทํ, กฏุกํ คาฬฺหเวทนํ;

เวเทนฺติ สํสารผลํ, ตํชาตาทิํ วินา กุโตฯ

[704]

ตสฺมา ชาตาทิเภเทหิ, พาธมานา ภยาวหา;

ทุกฺขา จ ทุกฺขวตฺถุ จ, พหุธาปิ ปปญฺจิตาฯ

[705]

เต สพฺเพ ปญฺจุปาทาน-กฺขนฺธา เอว สมาสโต;

ทุกฺขาธิฏฺฐานภาเวน, ทุกฺขตาย นิยามิตาฯ

[706]

ตสฺมา เตภูมกา ธมฺมา, สพฺเพ ตณฺหาวิวชฺชิตา;

ทุกฺขสจฺจนฺติ เทเสสิ, เทสนากุสโล มุนิฯ

[707]

วิราคเตชาลาเภน , ตณฺหาสฺเนหสิเนหิตํ;

วิสรุกฺโขว ชาตาทินานานตฺถผโลทยํฯ

[708]

นนฺทิราคานุพนฺเธน, สนฺตานมวกฑฺฒิตํ;

ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติภาเวน ปริวตฺตติฯ

[709]

ปติฏฺฐิตญฺจ ตตฺเถตมตฺตสฺเนหานุเสวนํ;

โคจรานุนยาพทฺธํ, ราคมุจฺฉาสโมหิตํฯ

[710]

กฺเลสราสิปริกฺลิฏฺฐํ, พฺยสโนปทฺทวาหตํ;

ทุกฺขสลฺลสมาวิทฺธํ, วิหญฺญติ นิรนฺตรํฯ

[711]

หเว วิราคเตเชน, วิจฺฉินฺเน สติ สพฺพถา;

เกน พนฺเธน สนฺตาน-มาเนสฺสติ ภวนฺตรํฯ

[712]

ภวนฺตรมสมฺปตฺเต, สนฺตานมฺหิ วิวฏฺฏิเต;

กิมธิฏฺฐาย ชาตาทิทุกฺขธมฺมา ปวตฺตเรฯ

[713]

ตสฺมา โมกฺขวิปกฺเขน, ตณฺหาทุกฺขวิธายินี;

ทุกฺขสมุทโย นาม, สจฺจมิจฺจาห นายโกฯ

[714]

สพฺพทุกฺขวินิมุตฺตํ, สพฺพกฺเลสวินิสฺสฏํ;

ทุกฺขนิโรธนาเมน, สจฺจํ วุจฺจติ อจฺจุตํฯ

[715]

ทุกฺขญฺจ ปริชานนฺโต, ปชหํ ทุกฺขสมฺภวํ;

นิพฺพานํ ปทมารพฺภ, ภาวนาวีถิโมสโฏฯ

[716]

นิยฺยานฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, สพฺพทุกฺขวิมุตฺติยา;

ทุกฺขนิโรธคามีติ, สจฺจํ ตสฺมา ตมีริตํฯ

[717]

จตุสจฺจวินิมุตฺตา, เสสา โลกุตฺตรา มตา;

มคฺคงฺคสมฺปยุตฺตา จ, ผลธมฺมา จ สพฺพถาฯ

[718]

อิตฺถํ สเหตุกํ ทุกฺขํ, โสปายามตนิพฺพุติํ;

ปฏิปตฺติหิตตฺถาย, วิภาเวติ วินายโกฯ

[719]

สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ, เทเสตฺวาน อนุตฺตโร;

จตุธาริยสจฺจานิ, วิภชีติ วิภาวเยฯ

[720]

ตพฺภาวภาวิภาเวน , ปจฺจยาการลกฺขิตํ;

ติยทฺธํ ทฺวาทสงฺคญฺจ, วีสตาการสงฺคหํฯ

[721]

ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, ติวฏฺฏญฺจ ติลกฺขณํ;

เตภูมกํ ทฺวิมูลญฺจ, จตุกฺกนยมณฺฑิตํฯ

[722]

ปจฺเจกํ จตุคมฺภีร-มนุปุพฺพววตฺถิตํ;

อวิชฺชากูฏสงฺขาตํ, พนฺธาวิจฺเฉทมณฺฑลํฯ

[723]

โสกาทีนตฺถนิสฺสนฺทํ, เกวลํ ทุกฺขปิณฺฑิตํ;

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ภวจกฺกํ ปวุจฺจติฯ

[724]

ปฏิวิทฺธาย วิชฺชาย, ภงฺคาวิชฺชาย สพฺพถา;

วิวฏฺฏตานุปุพฺเพน, เหตุภงฺคา ยถากถํฯ

[725]

อสฺมิํ สติ อิทํ โหติ, อสฺสุปฺปาทา อิทํ ภเว;

อสตาสฺมิํ น ตํ โหติ, ตสฺส ภงฺคาว ภิชฺชติฯ

[726]

เอตมตฺถํ ปุรกฺขตฺวา, ปจฺจยฏฺฐิติ ทสฺสิตา;

ปฏิจฺจสมุปฺปาทสฺส, อิทปฺปจฺจยตา นเยฯ

[727]

ตถา หิ ชาติยาปาห, ปจฺจยตฺตํ มหามุนิ;

ชรามรณธมฺมานํ, มตฺตาเภเทปิ วตฺถุโตฯ

[728]

อาหจฺจปจฺจยฏฺฐมฺหิ, เนทิสี ปจฺจยฏฺฐิติ;

ตตฺถ ธมฺมนฺตรสฺเสว, ปจฺจยฏฺโฐ วิภาวิโตฯ

[729]

วุตฺตมาจริเยเนตํ, ปฏฺฐานนยสงฺคเห;

ลพฺภมานนยํ ตาว, ทสฺสนตฺถํ ปปญฺจิโตฯ

[730]

เอตฺถ ตสฺมานุเปกฺขิตฺวา, อาหจฺจ นิยมํ พุโธ;

ตพฺภาวภาวิมตฺเตน, ปจฺจยตฺถํ วิภาวเยฯ

[731]

ตตฺถาวิชฺชา จ สงฺขารา, อทฺธาตีโตติ ภาสิตา;

วิญฺญาณํ นามรูปญฺจ, สฬายตนสญฺญิตํฯ

[732]

ผสฺโส จ เวทนา ตณฺหา, อุปาทานํ ภโวติ จ;

ปจฺจุปฺปนฺโน ภเว อทฺธา, ภเว อทฺธา อนาคโตฯ

[733]

ชาติ ชรา มรณนฺติ, ทฺเวธา โหติ จ สพฺพถา;

กาลตฺตยววตฺถานํ, ติยทฺธมิติ ทีปเยฯ

[734]

ตตฺถาวิชฺชาติ อญฺญาณํ, จตุสจฺเจสุ ภาสิตํ;

ปุพฺพนฺเต จาปรนฺเต จ, ปจฺจยฏฺฐิติยํ ตถาฯ

[735]

อปุญฺญาติสงฺขาโรติ, วุตฺตา ทฺวาทส เจตนา;

ตถา ปุญฺญาภิสงฺขาโร, กามรูเปสุ ภาสิโตฯ

[736]

อาเนญฺชาติสงฺขาโรติ, วุตฺตารุปฺปา จตุพฺพิธา;

กายพฺพจีมโนทฺวารํ, ปตฺวา ตาเยว เจตนาฯ

[737]

วุตฺตา กายวจีจิตฺตสงฺขาราติ มเหสินา;

สงฺขาราติ วิภตฺเตวเมกูนติํส เจตนาฯ

[738]

เอกูนวีสติวิธํ, ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตถา;

ปวตฺเต ทฺวตฺติํสวิธํ, วิญฺญาณํ ปากมานสํฯ

[739]

ติวิธํ เวทนา สญฺญา, สงฺขาราติ วิเภทิตํ;

นามรูปํ ตุ ทุวิธํ, ภูโตปาทายเภทโตฯ

[740]

สฬายตนสงฺขาตํ, จกฺขาทชฺฌตฺติกํ มตํ;

จกฺขุสมฺผสฺสาทิเภทา, ผสฺโส ฉธา ปกาสิโตฯ

[741]

สุขา ทุกฺขา อุเปกฺขาติ, เวทนา ติวิธา ภเว;

กาเม ภเว จ วิภเว, ตณฺหาติ ติวิธา มตาฯ

[742]

กามุปาทานาทิเภทา, อุปาทานา จตุพฺพิธา;

กมฺโมปปตฺติเภเทน, ภโว นาม ทฺวิธา มโตฯ

[743]

อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติ, ชาติ นาม ชรา ปน;

ปุราณภาโว มรณํ, ปริโยสานมีริตํฯ

[744]

ทฺวาทสงฺคปฺปเภเทน, วิภตฺเตวํ มเหสินา;

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ปจฺจยา เอว เกวลาฯ

[745]

ปฏิจฺจ ผลภาเวน, สาเปกฺขํ ฐิตมตฺตนิ;

อปจฺจกฺขาย สงฺคนฺตฺวา, อุปฺปาเทนฺตีติ ปจฺจยาฯ

[746]

อวิชฺชาสงฺขารานํ ตุ, คหเณ คหิตาว เต;

ตณฺหุปาทานภวาปิ, อิติ ปญฺเจตฺถ เหตุโยฯ

[747]

ตณฺหุปาทานภวานํ, คหเณ คหิตา ปุน;

อวิชฺชา สงฺขารา จาติ, ปญฺเจเวตฺถาปิ เหตุโยฯ

[748]

วิญฺญาณาทิสรูเปน, ทสฺสิตํ ผลปญฺจกํ;

ชาติชฺชรามรเณน, ตเทว คหิตํ ปุนฯ

[749]

อตีเต เหตโว ปญฺจ, อิทานิ ผลปญฺจกํ;

อิทานิ เหตโว ปญฺจ, อายติํ ผลปญฺจกํฯ

[750]

อิตฺถํ เภเทน สงฺคยฺห, ทฺวาทสงฺคํ วิจกฺขณา;

อตฺถาปตฺติวิเสเสน, วีสตาการมีรยุํฯ

[751]

เหตุผลํ ผลเหตุ, ปุน เหตุผลนฺติ จ;

ติสนฺธิ จตุสงฺเขปํ, ตเมวาหุ วิภาวิโนฯ

[752]

อวิชฺชาตณฺหุปาทานา, กฺเลสวฏฺฏนฺติ ภาสิตา;

ภเวกเทโส สงฺขารา, กมฺมวฏฺฏํ ตโตปรํฯ

[753]

วิปากวฏฺฏมิจฺเจวํ, วิวฏฺเฏนาวิวฏฺฏิตํ;

ติวฏฺฏวฏฺฏิตํ หุตฺวา, วฏฺฏเมตํ ปวตฺตติฯ

[754]

อนิจฺจญฺจ ขยฏฺเฐน, ทุกฺขเมตํ ภยฏฺฐโต;

อนตฺตาสารกฏฺเฐน, วฏฺฏเมวํ ติลกฺขณํฯ

[755]

สํสารสฺเสว วุตฺตายํ, ปจฺจยานํ ปรมฺปรา;

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, ตโต เตภูมโก มโตฯ

[756]

พนฺธาวิชฺชาณฺฑโกเสน, วิชฺชาทิเภทวชฺชิตา;

วิมุตฺติรสมปฺปตฺตา, ภวตณฺหาปิปาสิตาฯ

[757]

อภิสงฺขารภาเวน, ปฏิพนฺธติ สนฺตติ;

ตถาภิสงฺขตา ปาก-ภาวาย ปริวตฺตติฯ

[758]

วิปากา ปุน กมฺมานิ, ปากานิ ปุน กมฺมโต;

อิจฺเจวํ ปริยาเยน, สํสาโรยํ ปวตฺตติฯ

[759]

อิจฺจาวิชฺชาภวตณฺหา, วฏฺโฏปตฺถมฺภกา มตา;

สมฺปยุตฺตานุสยิตา, ตสฺมา วฏฺฏํ ทฺวิมูลกํฯ

[760]

ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺน-สนฺตานเภทโต ปน;

นานาภูตานเมกนฺตํ, พีชรุกฺขาทโย วิยฯ

[761]

ตถาปิ เตสํ ธมฺมานํ, วตฺถุลกฺขณเภทโต;

ทีปวฏฺฏิสิขานํว, นตฺถิ เอกนฺตเมกตาฯ

[762]

เหตุเหตุสมุปฺปนฺนา, อีหาโภควิวชฺชิตา;

ปจฺจยาย จ ปจฺเจตุ-มพฺยาปารา ตโต มตาฯ

[763]

อวิชฺชาทีนเมวาถ, สมฺภเว สมฺภวนฺติ จ;

สงฺขาราทิสภาวาติ, ฐิเตวํธมฺมตาย เตฯ

[764]

อิตฺถเมกตฺตนานตฺตา, อพฺยาปาโร ตถาปโร;

เอตฺเถวํธมฺมตา เจติ, นยา วุตฺตา จตุพฺพิธาฯ

[765]

ผลานํ ปจฺจยุปฺปตฺติ, ปจฺจยตฺโถ จ เหตุสุ;

สภาวปฏิเวโธ จ, เทสนา จิตฺตตาติ จฯ

[766]

อตฺถธมฺมปฏิเวธ-เทสนานํ ยถากฺกมํ;

อติคมฺภีรภาเวน, จตุคมฺภีรมีริตํฯ

[767]

ปธานการณตฺตา หิ, อวิชฺชาทิปรมฺปรา;

กเมน สงฺขาราทีนํ, ปจฺจยาติ ววตฺถิตาฯ

[768]

ตถา หิ ชาติยา เอว, ชรามรณสมฺภโว;

อชาตานํ ชรา วาถ, มรณํ วา กุโต ภเวฯ

[769]

สาโวปปตฺติสงฺขาตา, ชาติ กมฺมภโวทิตา;

องฺกุโร วิย พีชมฺหา, ตตฺถ ตตฺโถปลพฺภติฯ

[770]

สมฺปโยคานุสยโต, อุปาทานปฺปติฏฺฐิตา;

อายูหนฺติ จ กมฺมานิ, อากฑฺฒนฺโตปปตฺติกํฯ

[771]

อุปาทานิยธมฺเมสุ , ตณฺหาสฺเนหปิปาสิตา;

ทฬฺหี กุพฺพนฺตุปาทานํ, ปิยรูปาภินนฺทิโนฯ

[772]

เวทนีเยสุ ธมฺเมสุ, อสฺสาทมนุปสฺสโต;

เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, สมุฏฺฐาย ปวฑฺฒติฯ

[773]

อิฏฺฐานิฏฺฐญฺจ มชฺฌตฺตํ, ผุสนฺตา ปน โคจรํ;

เวเทนฺติ เวทนํ นาม, นาผุสนฺตา กุทาจนํฯ

[774]

ผุสตาลมฺพณญฺเจโส, สฬายตนสมฺภเว;

ทฺวาราภาเว กุโต ตสฺส, สมุปฺปตฺติ ภวิสฺสติฯ

[775]

สฬายตนเมตญฺจ, นามรูปูปนิสฺสิตํ;

ฉผสฺสทฺวารภาเวน, ปวตฺตติ ยถารหํฯ

[776]

ปุพฺพงฺคมาธิฏฺฐาเนน, วิญฺญาเณน ปติฏฺฐเห;

นามรูปํ อุปตฺถทฺธํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

[777]

สงฺขารชนิตํ หุตฺวา, ปติฏฺฐาติ ภวนฺตเร;

วิญฺญาณํ ชนกาภาเว, ตสฺสุปฺปตฺติ กถํ ภเวฯ

[778]

อวิชฺชายานุสยิเต, ปฏิเวธวิโรธิเต;

วฏฺฏานุคตสนฺตาเน, ปฏิสนฺธิผลาวเหฯ

[779]

ปากธมฺมา สภาเวน, ปวตฺตนฺติ หิ เจตนา;

อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, สงฺขาราติ ตโต มตาฯ

[780]

ปฏิวิทฺเธสุ สจฺเจสุ, ปจฺจยานํ ปรมฺปรา;

วิฆาตียติ สพฺพาปิ, ตโต วฏฺฏํ วิวฏฺฏติฯ

[781]

อิจฺจาวิชฺชาวิโรเธน, ตสฺสา วฏฺฏปฺปวตฺติยา;

สงฺฆาตนิกภาเวน, อวิชฺชา กูฏสมฺมตาฯ

[782]

ชรามรณสงฺฆาฏ-ปฏิปีฬิตเจตสํ;

กฺเลสมุจฺฉาปเรตานํ, สา จาวิชฺชา ปวฑฺฒติฯ

[783]

อิจฺจาพทฺธมวิจฺเฉทํ, อิทปฺปจฺจยมณฺฑลํ;

จกฺกเนมิสมาวฏฺฏํ, กเมน ปริวตฺตติฯ

[784]

วฏฺฏสฺส ทฺวาทสงฺคสฺส, ตสฺส เตภูมกสฺส ตุ;

ทุกฺขกฺขนฺธสฺส ทสฺเสสิ, นิสฺสนฺเทน นิทสฺสนํฯ

[785]

โสกญฺจ ปริเทวญฺจ, ตถา ทุกฺขญฺจ กายิกํ;

โทมนสฺสมุปายาสํ, นานาพฺยสนสมฺภวํฯ

[786]

อิจฺจาตุรมนิจฺจนฺตํ, มโหปทฺทวสงฺกุลํ;

พหุปกฺเลสุปสฺสฏฺฐํ, ทุกฺขเมตนฺติ ปิณฺฑิตํฯ

[787]

อิจฺเจวํ ปญฺจุปาทาน-กฺขนฺธเภทิตสงฺคโห;

อตฺตภาวภวรโถ, หตฺถมุตฺตํว ยนฺตกํฯ

[788]

คติฏฺฐิตินิวาเสสุ, สํสรนฺโต นิรนฺตรํ;

จกฺเกเนเตน ยาตีติ, ภวจกฺกมิทํ มตํฯ

[789]

อวิชฺชาณฺฑํ ปทาเลตฺวา, ปฏิเวธปฺปวตฺติยา;

ปจฺจยปฺปจฺจยุปฺปนฺนา, สุปฏฺฐนฺติ สภาวโตฯ

[790]

อนิจฺจา ทุกฺขนตฺตา จ, ภงฺควนฺโต ภยาวหา;

สาทีนวาติ สงฺขาย, วิวฏฺฏมภิติฏฺฐติฯ

[791]

ตโต สานุสยา ตณฺหา, นิรุชฺฌติ ปุนพฺภเว;

สนฺตานรติยาภาวา, น ปกฺขนฺทติ สนฺธิยํฯ

[792]

อวิรุฬฺหิกภาเวน, ตตฺถ วฏฺฏวิโรธิเต;

อภิสงฺขารภาเวน, น ปวตฺตนฺติ เจตนาฯ

[793]

ปฏิสนฺธิปวตฺตีปิ, น ชเนนฺติ ภวนฺตเร;

อิจฺจาวิชฺชานิโรเธน, นิรุทฺธา กมฺมเจตนาฯ

[794]

ปจฺจยตฺถนิโรเธน, สงฺขารานํ นิโรธโต;

วิญฺญาณํ ชนกาภาวา, นิรุทฺธมิติ วุจฺจติฯ

[795]

วิญฺญาณาทินิโรธา จ, นามรูปาทิกํ ตถา;

ทุกฺขกฺขนฺธสฺสิมสฺเสวํ, นิโรโธติ ปวุจฺจติฯ

[796]

อิติ วฏฺฏวิวฏฺฏานํ, วสา ทฺเวธา วิภาวิโต;

ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ, เทสิโตยํ มเหสินาฯ

[797]

สพฺพสงฺขตธมฺมานํ , สพฺเพ ธมฺมาปิ ปจฺจยา;

ชนกา เจวุปตฺถมฺภา, สํวิภตฺตา ยถารหํฯ

[798]

อาหจฺจ ปจฺจยฏฺเฐน, จตุวีสติธา ฐิตา;

เหตาลมฺพณาธิปตานนฺตรสมนนฺตราฯ

[799]

สหชาตอญฺญมญฺญ-นิสฺสยา โจปนิสฺสโย;

ปุเรชาตา ปจฺฉาชาตา-เสวนา กมฺมเมว จฯ

[800]

ปากาหารินฺทฺริยชฺฌาน-มคฺคงฺคสมฺปยุตฺตกา;

วิปฺปยุตฺตตฺถิ นตฺถิ จ, วิคตาวิคตนฺติ จฯ

[801]

ปญฺจาตีตาว กมฺมํ ตุ, วตฺตมานญฺจ อีริตํ;

สพฺพถาปิ ตโย วุตฺตา, วตฺตมานา ตโตปเรฯ

[802]

ฉธา นามํ ตุ นามสฺส, ปญฺจธา นามรูปินํ;

เอกธา ปุน รูปสฺส, รูปํ นามสฺส เจกธาฯ

[803]

ปญฺญตฺตินามรูปานิ, นามสฺส ทุวิธา ทฺวยํ;

ทฺวยสฺส นวธา เจติ, ฉพฺพิธา ปจฺจยา กถํฯ

[804]

นิรุทฺธานนฺตรา เอว, ชายนฺตานมนนฺตรํ;

นามธมฺมาว นามานํ, ชนกตฺโตปการกาฯ

[805]

นิรนฺตรปฺปวตฺติยา, อนุรูปมนนฺตรา;

อนนฺตรปจฺจเยน, ปจฺจโยติ ปกาสิตาฯ

[806]

สมนนฺตรภาเวน, เตสํ เต เอว ปจฺจยา;

สมนนฺตรนาเมน, ปจฺจโยติ ปกาสิตาฯ

[807]

อตฺถิภาวาย ธมฺมานํ, นตฺถิตาโยปการกา;

นตฺถิปจฺจยนาเมน, วุตฺตา เต เอว ตาทินาฯ

[808]

โอกาสทานภาเวน, วิคตาโวปการกา;

ธมฺมา เต เอว วุจฺจนฺติ, วิคตปฺปจฺจโยติ จฯ

[809]

ชวา ปคุณภาวาย, ชวานมุปการกา;

อาเสวนปจฺจโยติ, นิรุทฺธานนฺตรา มตาฯ

[810]

สํสฏฺฐสหชาตานํ, สมฺปโยเคน ปจฺจยา;

สมฺปยุตฺตปจฺจโยติ, นามา นามานมีริตาฯ

[811]

อิจฺเจโก วตฺตมาโน จ, ปญฺจาตีตา ยถารหํ;

อรูปานมรูปา จ, ปจฺจยา ฉพฺพิธา มตาฯ

[812]

ปวตฺเต จิตฺตชาตานํ, กมฺมชานญฺจ สนฺธิยํ;

รูปานํ สหชาตาน-มรูปานญฺจ ตาทินาฯ

[813]

เหตุภูตา ฉ ธมฺมาปิ, มูลฏฺเฐโนปการกา;

เหตุปจฺจยภาเวน, ปจฺจโยติ ปกาสิตาฯ

[814]

ตถา นิชฺฌายนฏฺเฐน, เตสเมโวปการกา;

ฌานปจฺจยนาเมน, ฌานธมฺมา วิภาวิตาฯ

[815]

ตเถว นิยฺยานฏฺเฐน, ปจฺจยาติ ปกาสิตา;

มคฺคปจฺจยนาเมน, มคฺคงฺคา จ มเหสินาฯ

[816]

เตสเมว จ ธมฺมานํ, สหชาตาติ เจตนา;

กมฺมพฺยาปาราภาเวน, วตฺตมานา จ ปจฺจยาฯ

[817]

กฏตฺตารูปปากานํ, นานกฺขณิกเจตนา;

อภิสงฺขารภาเวน, ชนกปฺปจฺจยา มตาฯ

[818]

อิจฺเจวํ ทุวิธา เภทา, วิปฺผารฏฺเฐน เจตนา;

กมฺมปจฺจยนาเมน, ปจฺจโยติ ปกาสิตาฯ

[819]

รูปานํ สหชาตานํ, อญฺญมญฺญมรูปินํ;

ปจฺจยา สนฺตภาเวน, วิปากา สมุทีริตาฯ

[820]

เอโกตีโตปิ จตฺตาโร, วตฺตมานาติ ปญฺจธา;

ปจฺจยา นามธมฺมาว, นามรูปานมีริตาฯ

[821]

อิมสฺส รูปกายสฺส, ปจฺฉาชาโตปการโก;

ปจฺฉาชาตปจฺจโยติ, นามํ รูปานเมกธาฯ

[822]

สตฺตวิญฺญาณธาตูนํ , ฉ วตฺถูนิ ปวตฺติยํ;

ปญฺจวิญฺญาณวีถิยา, ปญฺจาลมฺพา ยถากฺกมํฯ

[823]

ปุเรชาตวิเสเสน, นามานมุปการกา;

ปุเรชาตปจฺจโยติ, รูปํ นามสฺส เจกธาฯ

[824]

จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, ยํ ยมารพฺภ ชายเร;

อาลมฺพณปจฺจโยติ, สพฺพเมตํ ปวุจฺจติฯ

[825]

ยมาลมฺพํ ครุํ กตฺวา, นามธมฺมา ปวตฺตเร;

สฺวายเมวาลมฺพณูป-นิสฺสโยติ ปกาสิโตฯ

[826]

อนนฺตรปจฺจเยน, เย ธมฺมา ปจฺจยา มตา;

เต เอว วานนฺตรูป-นิสฺสโยติ ปกาสิโตฯ

[827]

ราคสทฺธาทโย ธมฺมา, อชฺฌตฺตมนุวาสิตา;

สตฺตสงฺขารธมฺมา จ, พหิทฺโธปนิเสวิตาฯ

[828]

ราคสทฺธาทิธมฺมานํ, กมฺมํ ปากานมิจฺจยํ;

ปกตูปนิสฺสโยติ, ปฏฺฐเปสิ ตถาคโตฯ

[829]

อิจฺเจวํ พลวฏฺเฐน, นิสฺสเยโนปการกา;

อุปนิสฺสยนาเมน, ปจฺจโยยํ ติธา มโตฯ

[830]

รูปารูปํ ปนิจฺเจวํ, เตกาลิกมกาลิกา;

ปญฺญตฺติ เจว นามานํ, ปจฺจโย ทุวิโธ มโตฯ

[831]

อาลมฺพาธิปฺปติภูตํ, นามานํ ครุโคจรํ;

สหชาธิปฺปตีธมฺมา, สหชานํ ยถารหํฯ

[832]

นามรูปานมิจฺเจว-มาธิปฺปจฺเจน ปจฺจโย;

อธิปฺปติปจฺจโยติ, ทุวิธา ปริทีปิโตฯ

[833]

สหชา นามรูปานํ, มหาภูตา จ รูปินํ;

ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุ, นามานมิติ สพฺพถาฯ

[834]

สหชาตวิเสเสน, ธมฺมานมุปการกา;

สหชาตปจฺจโยติ, ติวิเธวํ วิภาวิตาฯ

[835]

อรูปิโน จตุกฺขนฺธา, มหาภูตา จตุพฺพิธา;

สนฺธิยํ วตฺถุนามานิ, สหชานีติ สพฺพถาฯ

[836]

อุปการปวตฺตา จ, อญฺญมญฺญสฺส ตาทินา;

อญฺญมญฺญปจฺจโยติ, วิภตฺตา ติวิธา มตาฯ

[837]

สตฺตวิญฺญาณธาตูนํ, ภูโตปาทายรูปินํ;

สหชาตนามรูป-ธมฺมานญฺจ ยถากฺกมํฯ

[838]

วตฺถุ ภูตา จตุกฺขนฺธา, นิสฺสเยโนปการกา;

นิสฺสยปฺปจฺจโย นาม, ปจฺจโยติ มโต ติธาฯ

[839]

กพฬีกาโร อาหาโร, รูปกายสฺส ปจฺจโย;

อรูปิโน ปนาหารา, สหชานํ ยถารหํฯ

[840]

นามรูปานมิจฺเจวํ, ยาปนฏฺเฐน ปจฺจยา;

อาหารปจฺจโยเตว, ทุวิเธวํ ปกาสิโตฯ

[841]

ปสาทชีวิตารูปิ-นฺทฺริยธมฺมา ยถากฺกมํ;

ปญฺจวิญฺญาณุปาทินฺน-รูปานํ นามรูปินํฯ

[842]

สหชาตานมิจฺเจว-มิสฺสรฏฺเฐน ปจฺจยา;

อินฺทฺริยปฺปจฺจโยเตว, ติวิธา สมุทาหโฏฯ

[843]

สตฺตวิญฺญาณธาตูนํ, ฉ วตฺถูนิ ยถารหํ;

ปจฺฉาชาตา จ กายสฺส, จิตฺตเจตสิกา ตถาฯ

[844]

อรูปา สหชาตานํ, รูปานนฺติ มตา ติธา;

วิปฺปยุตฺตปจฺจโยติ, วิปฺปโยโคปการกาฯ

[845]

สหชาตํ ปุเรชาตํ, ปจฺฉาชาตญฺจ สพฺพถา;

กพฬีกาโร อาหาโร, รูปชีวิตมิจฺจยํฯ

[846]

อตฺถิปจฺจยสงฺขาโต, ปจฺจโย ปญฺจธา มโต;

วิชฺชมานสภาเวน, ปจฺจยฏฺฐา ยถารหํฯ

[847]

เต เอวาวิคตา หุตฺวา, วตฺตมาโนปการกา;

อวิคตปจฺจโยติ, สุคเตน ววตฺถิตาฯ

[848]

อฏฺเฐวํ วตฺตมานานิ, นามรูปานิ ปจฺจยา;

สพฺพตฺถาธิปฺปตี จาติ, นวธา นามรูปินํฯ

[849]

อิตฺถมุทฺทิฏฺฐนิทฺทิฏฺฐา, ปฏฺฐานนยสงฺคหา;

กุสลากุสลาทีหิ, สุวิภตฺตา มเหสินาฯ

[850]

ปญฺญตฺตินามรูปานํ, วเสน ติวิธา ฐิตา;

ปจฺจยาติ ปกาเสนฺติ, จตุวีสติ ปณฺฑิตาฯ

[851]

ปญฺญตฺติ ปญฺญปียตฺตา, ปญฺญาเปตีติ จ ทฺวิธา;

นามรูปวินิมุตฺตา, ปญฺญตฺตา ตาทินา กถํฯ

[852]

ภูตปริณามาการมุปาทาย ตถา ตถา;

ภูมิปพฺพตปาสาณติณรุกฺขลตาทโยฯ

[853]

สมฺภาราการมารพฺภ, สนฺนิเวสวิเสสิตา;

ยานคามวนุยฺยานกฏสารปฏาทโยฯ

[854]

การกเวทกาการํ, วิญฺญตฺตินฺทฺริยลกฺขิตํ;

ขนฺธปญฺจกมาหจฺจ, มจฺจาสุรสุราทโยฯ

[855]

จนฺทาทาวฏฺฏนาทีหิ, ทิสากาลาทิสมฺมุติ;

ปารมฺปริยกาทีหิ, ชาติโคตฺตกุลาทโยฯ

[856]

ตํตํกฺริยาทิเภเทหิ, ปญฺญตฺตา กถินาทโย;

ตํตํกลาปาสมฺผุฏฺฐา, กูปากาสคุหาทโยฯ

[857]

ตํ ตํ นิมิตฺตมารพฺภ, จินฺตยนฺตสฺสุปฏฺฐิตา;

กสิณาทิกโวหารา, ภาวนามยโคจราฯ

[858]

ปุพฺโพปลพฺภาภาเวน, กสิณุคฺฆาฏิมาทโย;

นิโรธา จ สมาปตฺติ, วิเสสาภาวลกฺขิตาฯ

[859]

อิติ ตํ ตมุปาทาย, สมญฺญาตา ตถา ตถา;

สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ, โวหาโรติ ปกาสิตาฯ

[860]

อาลมฺพณฏฺฐากาเรน, สนฺตาภาเวปิ วตฺถุโต;

จินฺตาโวหารนิปฺผนฺนา, อตฺถจฺฉายาว ภาสินีฯ

[861]

ปญฺญาปียตฺตา ปญฺญตฺติ, นามายมิติ ภาสิตา;

อุปาทาย จ ปญฺญตฺติ, สา เอโวปนิธาย จฯ

[862]

ปญฺญตฺติ ปญฺญาปนโต, ปณฺฑิเตหิ ปกาสิตา;

อวิชฺชมานา ปญฺญตฺติ, วิชฺชมานาติปิ ทฺวิธาฯ

[863]

โลกโวหาริกฏฺเฐน, ปญฺญตฺตํ ปรมตฺถโต;

อวิชฺชมานเมตาย, ปญฺญาเปนฺติ ยทา ตทาฯ

[864]

อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, วิชฺชมานํ ยทา ปุน;

ปญฺญาเปนฺติ ตทา เอสา, วิชฺชมานนฺติ วุจฺจติฯ

[865]

อิตฺถํ ปญฺญตฺติธมฺมญฺจ, สมฺมตตฺถวิเสสโต;

ภาวธมฺมญฺจ รูปาทิ-สลกฺขณวิเสสโตฯ

[866]

ปญฺญาเปตีติ ปญฺญตฺติ, นามายมิติ ภาสิตา;

ยา นามํ นามกมฺมาทินาเมน สมุทีริตาฯ

[867]

สา เอวาวิชฺชมาเนน-วิชฺชมานาทิเภทิตา;

อิตฺถิสทฺโท ฉฬาภิญฺโญ, ราชปุตฺโต ตุ ภาสิตาฯ

[868]

กฺริยานิมิตฺตตฺถโยค-รุฬฺหิชาโตปจาริกา;

สมฺพนฺโธปจยาวตฺถา, สณฺฐานาเปกฺขิตา ตถาฯ

[869]

เทวทตฺโตถ เมธาวี, เวทนา จนฺทิมา ตถา;

ขตฺติโย นรสีโห จ, ภาตา โลหิตกํ ยุวาฯ

[870]

กุณฺฑลํ ทุสฺสมิจฺเจวมาทิเภทิตสงฺคหา;

สมฺมตตฺถสภาเวสุ, โวหาราการลกฺขิตาฯ

[871]

สายํ ยาทิจฺฉกานฺวตฺถสงฺเกตกฺขณสมฺภวา;

โวหารตฺถวิเสเสน, เญยฺยาการานุสารินีฯ

[872]

วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิญฺญาณวีถิยา;

ปวตฺตานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจราฯ

[873]

อตฺถา ยสฺสานุสาเรน, วิญฺญายนฺติ ตโต ปรํ;

สมฺมตา จ สภาวา จ, ปุพฺพสงฺเกตภาคิโนฯ

[874]

ยายํ วาลมฺพณาการวิเสเส ปฏิทิสฺสติ;

เวทนาทิวจีโฆสํ, สภาวานุคเจตโสฯ

[875]

สายํ ปญฺญตฺติ วิญฺเญยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตา;

วจีวิญฺญตฺติสหิโต, สทฺโท เอวาติ เกจนฯ

[876]

อิตฺถํ ปญฺญตฺติธมฺมาติ, วุตฺตํ ปญฺญตฺติกทฺวยํ;

ตถาธิวจนา ธมฺมา, นิรุตฺตีติ จ ตาทินาฯ

[877]

อวิสํวาทกฏฺเฐน, โลกโวหารสาธกํ;

สมญฺญาสจฺจมิจฺเจวํ, อาจิกฺขนฺติ วิจกฺขณาฯ

[878]

สตฺถา ยํ ปรมตฺถมุตฺตมคุโณ นามญฺจ รูปนฺติ จ,

ทฺเวธากาสิ สภาวธมฺมกุสโล นิพฺพิชฺฌ ธมฺมนฺตรํ;

โวหารตฺถวิเสสเญยฺยมปรํ พฺยากาสิ ปญฺญตฺติโต,

อารทฺธํ กมโต มเยวมขิลํ ตํ สุฏฺฐุ นิฏฺฐาปิตํฯ

[879]

ยํ ธมฺมํ ธมฺมราชา นิรติกมภิสมฺโพธิ มคฺเคน พุทฺธา,

กตฺวา กณฺฑมฺพมูเล ปรมมนุปมํ ปาฏิหีรํ ขเณน;

ปาตฺวากา ตตฺถ ปตฺวา ปุรวรคณมุลฺลาปลาวณฺณรํสิ,

ตตฺถาทายตฺถสารํ กถิตมติจิรํ ฐาตุ ปาฐานุกูลํฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพสงฺคหวิภาโค นาม

สตฺตโม ปริจฺเฉโทฯ

นิฏฺฐิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ

อภิธมฺมปรมตฺถวิภาโคฯ

8. อฏฺฐโม ปริจฺเฉโท