ยตฺถายํ ปรมตฺถวตฺถุนิยเม ตุลฺเยน พาหุลฺยโต,

อตฺถานตฺถวิจารณํ ปติ ชโน สมฺโมหมาปาทิโต;

พุทฺโธ โพธิตเล ยมาห สุคโต คนฺตฺวาน เทวาลยํ,

สฺวายํ กมฺมวิปากนิจฺฉยนโย สงฺเขปโต ทีปิโตฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท กมฺมวิภาโค นาม

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

6. ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโท

รูปวิภาโค

[481]

อิติ ปญฺจปริจฺเฉท-ปริจฺฉินฺนตฺถสงฺคหํ;

นามธมฺมมเสเสน, วิภาเวตฺวา สภาวโตฯ

[482]

สปฺปเภทํ ปวกฺขามิ, รูปธมฺมมิโต ปรํ;

ภูโตปาทายเภเทน, ทุวิธมฺปิ ปกาสิตํฯ

[483]

อุทฺเทสลกฺขณาทีหิ, วิภาคชนกา ตถา;

กลาปุปฺปตฺติโต จาปิ, ยถานุกฺกมโต กถํ?

[484]

รุปฺปตีติ ภเว รูปวิการปฺปจฺจเยสติ;

รูปรูปํ ตถา รูปปริยาปนฺนโตปรํฯ

[485]

ภูตรูปํ ตุ ปถวี, อาโป เตโช ตถาปโร;

วาโย จ ภวตูปาทารูปเมตฺถาติ ภาสิตํฯ

[486]

ภูตรูปมุปาทาย , ปวตฺตติ น จญฺญถา;

อิจฺจุปาทายรูปนฺติ, รูปํ เสสมุทีริตํฯ

[487]

จกฺขุ โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหา กาโยติ ปญฺจธา;

ปสาทรูปมกฺขาตํ, โนปสาทํ ปเนตรํฯ

[488]

รูปสทฺทคนฺธรสา, โผฏฺฐพฺพมิติ ปญฺจธา;

รูปํ ปสาทวิสยํ, ปสาโท โคจรํปรํฯ

[489]

อิตฺถตฺตํ ปุริสตฺตญฺจ, ภาวรูปมุทีริตํ;

ชีวิตินฺทฺริยรูปนฺติ, อุปาทินฺนปวตฺติกํฯ

[490]

วตฺถุรูปํ ตุ หทยํ, ยํ ธาตุทฺวยนิสฺสยํ;

กพฬีการมาหารรูปมิจฺจาหุ ปณฺฑิตาฯ

[491]

รูปธมฺมสภาวตฺตา, รูปนฺติ ปริทีปิตํ;

อิจฺเจวมฏฺฐารสธา, รูปรูปมุทีริตํฯ

[492]

อนิปฺผนฺนสภาวตฺตา, รูปากาโรปลกฺขิตํ;

อนิปฺผนฺนํ นาม รูปํ, ทสธา ปริทีปิตํฯ

[493]

รูปปฺปริจฺเฉทํ รูปมิจฺจากาโส ปกาสิโต;

กายพฺพจีวิญฺญตฺติกํ, ทฺวยํ วิญฺญตฺติรูปกํฯ

[494]

ลหุตา มุทุตา กมฺม-ญฺญตา วิญฺญตฺติยา สห;

วิการรูปมิจฺจาหุ, ปญฺจธา จ วิภาวิโนฯ

[495]

อุปจโย สนฺตติ จ, ชรตานิจฺจตาติ จ;

จตุธา ลกฺขณรูปํ, รูปกณฺเฑ วิภาวิตํฯ

[496]

อิจฺเจวมฏฺฐวีสติวิธานิปิ วิจกฺขโณ;

รูปานิ ลกฺขณาทีหิ, วิภาเวยฺย ยถากฺกมํฯ

[497]

ขรตา ปถวีธาตุ, สายํ กกฺขฬลกฺขณา;

กลาปาธิฏฺฐานรสา, ปฏิคฺคาโหติ คยฺหติฯ

[498]

อาพนฺธนมาโปธาตุ, สา ปคฺฆรณลกฺขณา;

กลาปาพนฺธนรสา, สงฺคหตฺเตน คยฺหติฯ

[499]

เตชนตฺตํ เตโชธาตุ, สายมุณฺหตฺตลกฺขณา;

ปาจนรสา มทฺทวา-นุปฺปาทนนฺติ คยฺหติฯ

[500]

วาโยธาตุ วายนตฺตํ, สา วิตฺถมฺภนลกฺขณา;

สมีรณรสาภินิ-หารภาเวน คยฺหติฯ

[501]

สพฺพตฺถาวินิภุตฺตาปิ, อสมฺมิสฺสิตลกฺขณา;

ตํตํภาวสมุสฺสนฺนสมฺภาเรสุปลกฺขิตาฯ

[502]

อญฺญมญฺเญนุปตฺถทฺธา, เสสรูปสฺส นิสฺสยา;

จตุทฺเธวํ กลาเปสุ, มหาภูตา ปวตฺตเรฯ

[503]

จกฺขุ สมฺภารจกฺขุมฺหิ, สตฺตกฺขิปฏโลจิเต;

กณฺหมณฺฑลมชฺฌมฺหิ, ปสาโทติ ปวุจฺจติฯ

[504]

เยน จกฺขุปสาเทน, รูปานิ อนุปสฺสติ;

ปริตฺตํ สุขุมํ เจตํ, อูกาสิรสมูปมํฯ

[505]

โสตํ โสตพิลสฺสนฺโต,

ตมฺพโลมาจิเต ตถา;

องฺคุลิเวธนากาเร,

ปสาโทติ ปวุจฺจติฯ

[506]

อนฺโต อชปทฏฺฐาเน, ฆานํ ฆานพิเล ฐิตํ;

ชิวฺหา ชิวฺหาย มชฺฌมฺหิ, อุปฺปลาการสนฺนิเภฯ

[507]

อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, ตํตํเทสววตฺถิตา;

กายปฺปสาโท กายมฺหิ, อุปาทินฺเนติ ปญฺจธาฯ

[508]

กปฺปาสปฏลสฺเนห-สนฺนิภา ภูตนิสฺสิตา;

ปสาทา ชีวิตารกฺขา, รูปาทิปริวาริตาฯ

[509]

ธีตา ราชกุมาราว, กลาปนฺตรวุตฺติโน;

ทฺวารภูตาว ปจฺเจกํ, ปญฺจวิญฺญาณวีถิยาฯ

[510]

รูปาทาภิฆาตารหภูตานํ วา ยถากฺกมํ;

ทฏฺฐุกามนิทานาทิกมฺมภูตานเมว วาฯ

[511]

ปสาทลกฺขณา รูปา-ทาวิญฺชนรสา ตถา;

ปญฺจวิญฺญาณยุคฬํ, ทฺวารภาเวน คยฺหเรฯ

[512]

รูปํ นิภาโส ภูตานํ, สทฺโท นิคฺโฆสนํ ตถา;

คนฺโธว คนฺธนํ ตตฺถ, รโส จ รสนียตาฯ

[513]

อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, โคจรา ภูตนิสฺสิตา;

ภูตตฺตยญฺจ โผฏฺฐพฺพมาโปธาตุวิวชฺชิตํฯ

[514]

สทฺโท อนิยโต ตตฺถ, ตทญฺโญ สหวุตฺติโน;

ตํตํสภาวเภเทน, ตํตํทฺวาโรปลกฺขิโตฯ

[515]

ปญฺเจว ปญฺจวิญฺญาณวีถิยา วิสยา มตา;

จกฺขาทิปฏิหนนลกฺขณาว ยถากฺกมํฯ

[516]

ปญฺจวิญฺญาณยุคฬาลมฺพภาวรสา ตถา;

ปญฺจวิญฺญาณยุคฬํ, โคจรตฺเตน คยฺหเรฯ

[517]

อิตฺถินฺทฺริยํ ปนิตฺถตฺตมิตฺถิภาโวติ ภาสิโต;

ปุริสตฺตํ ตถา ภาโว, ปุริสินฺทฺริยนามโกฯ

[518]

ตํ ทฺวยํ ปนุปาทินฺนกาเย สพฺพตฺถ ลพฺภติ;

กลาปนฺตรภินฺนญฺจ, ภินฺนสนฺตานวุตฺติ จฯ

[519]

วเส วตฺเตติ ลิงฺคาน-มิตฺถิปุมฺภาวลกฺขณํ;

อิตฺถีติ จ ปุริโสติ, ปกาสนรสํ ตถาฯ

[520]

อิตฺถีนํ ปุริสานญฺจ, ลิงฺคสฺส จ ยถากฺกมํ;

นิมิตฺตกุตฺตากปฺปานํ, การณตฺเตน คยฺหติฯ

[521]

สตฺตา มรนฺติ นาเสน, ยสฺส ปาณนฺติ วุตฺติยา;

สชีวมตกายานํ, เภโท เยโนปลกฺขิโตฯ

[522]

ตเทตํ กมฺมชาตาน-มนุปาลนลกฺขณํ;

ชีวิตํ ชีวนรสํ, อายุพทฺโธติ คยฺหติฯ

[523]

มโนธาตุยา จ ตถา, มโนวิญฺญาณธาตุยา;

นิสฺสยลกฺขณํ วตฺถุ-รูปํ หทยสมฺมตํฯ

[524]

สมาธานรสํ ตาส-มุพฺพาหตฺเตน คยฺหติ;

ยสฺมิํ กุปฺปิตกาลมฺหิ, วิกฺขิตฺตา โหนฺติ ปาณิโนฯ

[525]

กาโย ยสฺสานุสาเรน, จิตฺตกฺเขเปน ขิชฺชติ;

ยสฺมิํ นิรุทฺเธ วิญฺญาณ-โสโตปิ จ นิรุชฺฌติฯ

[526]

ยํ นิสฺสาย ปติฏฺฐาติ, ปฏิสนฺธิ ภวนฺตเร;

ตเทตํ กมฺมสมฺภูตํ, ปญฺจโวการภูมิยํฯ

[527]

มชฺเฌ หทยโกสมฺหิ, อฑฺฒปสตโลหิเต;

ภูตรูปมุปาทาย, จกฺขาทิ วิย วตฺตติฯ

[528]

กพฬีกาโร อาหาโร, รูปาหรณลกฺขโณ;

กายานุยาปนรโส, อุปตฺถมฺโภติ คยฺหติฯ

[529]

โอชาย ยาย ยาเปนฺติ, อาหารสฺเนหสตฺติยา;

ปาณิโน กามโลกมฺหิ, สายเมวํ ปวุจฺจติฯ

[530]

อากาสธาตุ รูปานํ, ปริโยสานลกฺขณา;

ปริจฺเฉทรสา รูปมริยาโทติ คยฺหติฯ

[531]

สลกฺขณปริจฺฉินฺนรูปธมฺมปริคฺคเห ;

โยคีนมุปการาย, ยํ เทเสสิ ทยาปโรฯ

[532]

ปริจฺฉินฺนสภาวานํ, กลาปานํ ยถารหํ;

ปริยนฺตานเมเวส, ตทากาโร ปวุจฺจติฯ

[533]

คมนาทิวจีโฆสปวตฺตมฺหิ ยถากฺกมํ;

วาโยปถวิธาตูนํ, โย วิกาโร สมตฺถตาฯ

[534]

สหโชปาทินฺนกานํ, กฺริยาวาจาปวตฺติยา;

วิปฺผนฺทฆฏฺฏนาเหตุ, จิตฺตานุปริวตฺตโกฯ

[535]

ส วิการวิเสโสยํ, วิญฺญตฺตีติ ปกาสิโต;

วิญฺญาเปตีติ กาเยน, วาจาย จ วิจินฺติตํฯ

[536]

วาโยปถวาธิกานํ, ภูตานมิติ เกจน;

ปวุตฺตา ตาทินา กาย-ปริคฺคหสุขาย ยาฯ

[537]

กาโย ยสฺสานุภาเวน,

สหาโภโคว ขายติ;

ยํ นิโรธา ปราภูโต,

เสติ นิจฺเจตโน ยถาฯ

[538]

โลเก ปปญฺจา วตฺตนฺติ, พหุธา ยาย นิมฺมิตา;

กปฺเปนฺติ กายมตฺตานํ, พาลา ยาย จ วญฺจิตาฯ

[539]

สายํ กายวจีกมฺม-ทฺวารภาเวน ลกฺขิตา;

พฺยาปารฆฏฺฏนาเหตุ-วิการาการลกฺขณาฯ

[540]

กายวาจาอธิปฺปาย-ปกาสนรสา ตถา;

กายวิปฺผนฺทฆฏฺฏน-เหตุภาเวน คยฺหติฯ

[541]

ลหุตา ปน รูปานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;

อวิตฺถานรสา สลฺล-หุกวุตฺตีติ คยฺหติฯ

[542]

มุทุตาปิ จ รูปานํ, กกฺขฬาภาวลกฺขณา;

กิจฺจาวิรุชฺฌนรสา, อนุกุลฺยนฺติ คยฺหติฯ

[543]

กมฺมญฺญตา จ รูปานํ, อลํกิจฺจสฺส ลกฺขณา;

ปวตฺติสมฺปตฺติรสา, โยคฺคภาโวติ คยฺหติฯ

[544]

สปฺปายมุตุมาหารํ, ลทฺธา จิตฺตมนามยํ;

ลหู มุทุ จ กมฺมญฺญํ, ยทา รูปํ ปวตฺตติฯ

[545]

ตถา ปวตฺตรูปสฺส, ปวตฺตาการเภทิตํ;

ลหุตาทิตฺตยมฺเปตํ, สหวุตฺติ ตทา ภเวฯ

[546]

สปฺปายปฏิเวธาย, ปฏิปตฺตุปการิกา;

สาการา รูปสมฺปตฺติ, ปญฺญตฺเตวํ มเหสินาฯ

[547]

รูปสฺโสปจโย นาม, รูปสฺสาจยลกฺขโณ;

รูปุมฺมุชฺชาปนรโส, ปาริปูรีติ คยฺหติฯ

[548]

ปวตฺติลกฺขณา รูป-สนฺตตีติ ปกาสิตา;

อนุปฺปพนฺธนรสา, อวิจฺเฉโทติ คยฺหติฯ

[549]

รูปมาจยรูเปน , ชายติจฺจุปรูปริ;

เปกฺขโตปจายาการา, ชาติ คยฺหติ โยคินาฯ

[550]

อนุปฺปพนฺธากาเรน, ชายตีติ สเมกฺขโต;

ตทายํ สนฺตตาการา, สมุปฏฺฐาสิ เจตสิฯ

[551]

เอวมาโภคเภเทน, ชาติรูปํ ทฺวิธา กตํ;

อตฺถูปลทฺธิภาเวน, ชายนฺตํ วาถ เกวลํฯ

[552]

รูปวิวิตฺตโมกาสํ, ปุรกฺขตฺเตน จียติ;

อภาวา ปน ภาวาย, ปวตฺตมิติ สนฺตติฯ

[553]

เอวมาการเภทาปิ, สพฺพาการวรากโร;

ชาติรูปํ ทฺวิธากาสิ, ชาติรูปวิโรจโนฯ

[554]

ชรตา กาลหรณํ, รูปานํ ปากลกฺขณา;

นวตาปายนรสา, ปุราณตฺตนฺติ คยฺหติฯ

[555]

อนฺติมกฺขณสมฺปตฺติ, ปริภิชฺชนลกฺขณา;

อนิจฺจตา หรณรสา, ขยภาเวน คยฺหติฯ

[556]

อิติ ลกฺขณรูปํ ตุ, ติวิธํ ภินฺนกาลิกํ;

สภาวรูปธมฺเมสุ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํฯ

[557]

เยน ลกฺขียติ รูปํ, ภินฺนาการํ ขเณ ขเณ;

วิปสฺสนานยตฺถาย, ตมิจฺจาห ตถาคโตฯ

[558]

อิจฺเจวํ สปริจฺเฉทา, สวิการา สลกฺขณา;

อกิจฺฉา ปฏิเวธาย, ทยาปนฺเนน ตาทินาฯ

[559]

รูปธมฺมา สภาเวน, วิชฺชมานาติ ภาสิตา;

อชฺฌตฺติกาทิเภเทน, พหุธา ภิชฺชเร กถํ;

[560]

ทฺวารภูตา ปวตฺเตนฺติ, จิตฺตมตฺตาติ กปฺปิตํ;

รูปมชฺฌตฺติกํ ตสฺมา, ปสาทา พาหิรํปรํฯ

[561]

วณฺโณ คนฺโธ รโสชา จ, ภูตรูปญฺจ ภาสิตํ;

อวินิพฺโภครูปํ ตุ, วินิพฺโภคํ ปเนตรํฯ

[562]

สตฺตวิญฺญาณธาตูนํ, นิสฺสยตฺตา ยถารหํ;

ปสาทา หทยญฺเจว, วตฺถุนา วตฺถุ เทสิตํฯ

[563]

ปญฺจวิญฺญาณุปาทินฺน-ลิงฺคาทิ จ ปวตฺติโต;

ปสาทา ชีวิตํ ภาวา, เจนฺทฺริยํ เนนฺทฺริยํปรํฯ

[564]

ปญฺจวิญฺญาณกมฺมานํ, ปวตฺติมุขภาวโต;

ทฺวารํ ปสาทวิญฺญตฺติ-ปรมทฺวารมีริตํฯ

[565]

ปฏิหญฺญนฺตญฺญมญฺญํ, ปสาทวิสยา ปน;

ตสฺมา สปฺปฏิฆํ นาม, รูปมปฺปฏิฆํปรํฯ

[566]

ทฺวาราลมฺพณภาเวน , สภาเวเนว ปากฏา;

เต เอโวฬาริกํ ตสฺมา, เสสํ สุขุมมีริตํฯ

[567]

โอฬาริกสภาเวน, ปริคฺคหสุขา ตหิํ;

เต เอว สนฺติเกรูปํ, ทูเรรูปํ ปเนตรํฯ

[568]

ตณฺหาทิฏฺฐีหุเปเตน, กมฺมุนาทินฺนภาวโต;

กมฺมชาตมุปาทินฺนํ, อนุปาทินฺนกํปรํฯ

[569]

จกฺขุนา ทิสฺสมานตฺตา, สนิทสฺสนนามกํ;

รูปเมว ตโต เสส-มนิทสฺสนมพฺรวุํฯ

[570]

สนิทสฺสนรูปญฺจ, รูปํ สปฺปฏิฆํ ตถา;

อนิทสฺสนมญฺญํ ตุ, ถูลํ สปฺปฏิฆํ มตํฯ

[571]

อนิทสฺสนรูปญฺจ, เสสํ อปฺปฏิฆํ ตถา;

รูปํ ติวิธมิจฺเจวํ, วิภชนฺติ วิจกฺขณาฯ

[572]

อปฺปตฺตโคจรคฺคาหิรูปํ จกฺขาทิกํ ทฺวยํ;

สมฺปตฺตคฺคาหิ ฆานาทิ-ตฺตยมคฺคาหิกํ รูปํฯ

[573]

ทิฏฺฐํ รูปํ สุตํ สทฺโท, มุตํ คนฺธาทิกตฺตยํ;

วิญฺญาเณเนว เญยฺยตฺตา, วิญฺญาตมปรํ ภเวฯ

[574]

หทยํ วตฺถุเมเวตฺถ, ทฺวารํ วิญฺญตฺติกทฺวยํ;

ปสาทา วตฺถุ จ ทฺวารํ, อญฺญํ ตุภยวชฺชิตํฯ

[575]

เภทิตฺวา รูปมิจฺเจวํ, ตสฺเสว ปุน ปณฺฑิโต;

สมุฏฺฐานชนเกหิ, วิภาเวยฺย ยถารหํฯ

[576]

กุสลากุสลํ กมฺม-มตีตํ กามิกํ ตถา;

รูปาวจรมิจฺเจวํ, ปญฺจวีสติธา ฐิตํฯ

[577]

ปฏิสนฺธิมุปาทาย, สญฺชเนติ ขเณ ขเณ;

กามรูเปสุ รูปานิ, กมฺมชานิ ยถารหํฯ

[578]

ชายนฺตํ ปญฺจวิญฺญาณ-ปาการุปฺปวิวชฺชิตํ;

ภวงฺคาทิมุปาทาย, สมุปฺปาเทติ มานสํฯ

[579]

สีตุณฺโหตุสมญฺญาตา,

เตโชธาตุ ฐิติกฺขเณ;

ตเถวชฺโฌหฏาหาโร,

กาเม กายปฺปติฏฺฐิโตฯ

[580]

อชฺฌตฺตํ ปน จตฺตาโร, พาหิโร ตุปลพฺภติ;

สพฺเพ กามภเว รูเป, อาหาโร น สมีริโตฯ

[581]

ปวตฺเต โหนฺติ จตฺตาโร, กมฺมเมโวปปตฺติยํ;

ชีวมานสฺส สพฺเพปิ, มตสฺโสตุ สิยา น วาฯ

[582]

กมฺมํ จิตฺโตตุมาหาร-มิจฺเจวํ ปน ปณฺฑิตา;

รูปานํ ชนกตฺเตน, ปจฺจยาติ ปกาสยุํฯ

[583]

หทยินฺทฺริยรูปานิ, กมฺมชาเนว จิตฺตชํ;

วิญฺญตฺติทฺวยมีเรนฺติ, สทฺโท จิตฺโตตุโช มโตฯ

[584]

จิตฺโตตุกพฬีการ-สมฺภูตา ลหุตาทโย;

กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ เสสานิ ทีปเยฯ

[585]

ชายมานาทิรูปานํ, สภาวตฺตา หิ เกวลํ;

ลกฺขณานิ น ชายนฺติ, เกหิจีติ ปกาสิตํฯ

[586]

ยทิชาตาทโย เตส-มวสฺสํ ตํสภาวตา;

เตสญฺจ ลกฺขณานนฺติ, อนวตฺถา ภวิสฺสติฯ

[587]

อฏฺฐารส ปนฺนรส, เตรส ทฺวาทสาติ จ;

กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ โหนฺติ ยถากฺกมํฯ

[588]

กลาปานิ ยถาโยคํ, ตานิ สงฺคยฺห ปณฺฑิตา;

นว ฉ จตุโร ทฺเวติ, เอกวีสติ ภาวยุํฯ

[589]

ชีวิตญฺจาวินิพฺโภค-รูปญฺจ , สหวุตฺติโต;

สงฺคยฺห จกฺขุทสกํ, จกฺขุมาทาย ภาสิตํฯ

[590]

ตถา โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหํ กายํ ยถากฺกมํ;

อิตฺถิภาวญฺจ ปุมฺภาวํ, วตฺถุมาทาย ทีปเยฯ

[591]

อวินิพฺโภครูเปน, ชีวิตนวกํ ภเว;

อิจฺเจวํ กมฺมชา นาม, กลาปา นวธา ฐิตาฯ

[592]

อวินิพฺโภครูปญฺจ, สุทฺธฏฺฐกมุทีริตํ;

กายวิญฺญตฺติยา สทฺธิํ, นวกนฺติ ปวุจฺจติฯ

[593]

วจีวิญฺญตฺติสทฺเทหิ, ทสกํ ภาสิตํ ตถา;

ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทีหิ ตีหิปิฯ

[594]

กายวิญฺญตฺติลหุตา-ทีหิ ทฺวาทสกํ มตํ;

วจีวิญฺญตฺติลหุตา-ทีหิ เตรสกํ ตถาฯ

[595]

คเหตฺวาการเภทญฺจ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํ;

อิติ จิตฺตสมุฏฺฐานา, ฉ กลาปาติ ภาสิตาฯ

[596]

สุทฺธฏฺฐกํ ตุ ปฐมํ, สทฺเทน นวกํ มตํ;

ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทิสมายุตํฯ

[597]

สทฺเทน ลหุตาทีหิ, ตถา ทฺวาทสกํ ภเว;

กลาปา อุตุสมฺภูตา, จตุทฺเธวํ ปกาสิตาฯ

[598]

สุทฺธฏฺฐกญฺจ ลหุตา-เทกาทสกมิจฺจปิ;

กลาปาหารสมฺภูตา, ทุวิธาว วิภาวิตาฯ

[599]

กลาปานํ ปริจฺเฉท-ลกฺขณตฺตา วิจกฺขณา;

น กลาปงฺคมิจฺจาหุ, อากาสํ ลกฺขณานิ จฯ

[600]

อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, กลาปา เอกวีสติ;

สพฺเพ ลพฺภนฺติ อชฺฌตฺตํ, พาหิโรตุสมุฏฺฐิตาฯ

[601]

อฏฺฐกํ สทฺทนวก-มิติ ทฺเวธาว ภาสิตา;

มตกาเยปิ เต เอว, สิยุมิจฺจาหุ ปณฺฑิตาฯ

[602]

กาเม สพฺเพปิ ลพฺภนฺติ, สภาวานํ ยถารหํ;

สมฺปุณฺณายตนานํ ตุ, ปวตฺเต จตุสมฺภวาฯ

[603]

ทสกาเนว สพฺพานิ, กมฺมชาเนว ชาติยํ;

จกฺขุโสตฆานภาว-ทสกานิ น วา สิยุํฯ

[604]

วตฺถุกายทสกานิ, สภาวทสกานิ วา;

คพฺภเสยฺยกสตฺตานํ, ตโต เสสานิ สมฺภวาฯ

[605]

กมฺมํ รูปํ ชเนเตวํ,

มานสํ สนฺธิโต ปรํ;

เตโชธาตุ ฐิติปฺปตฺตา,

อาหารชฺโฌหโฏ ตถาฯ

[606]

อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, รูปสนฺตติ กามินํ;

ทีปชาลาว สมฺพนฺธา, ยาวชีวํ ปวตฺตติฯ

[607]

อายุโน วาถ กมฺมสฺส, ขเยโนภินฺนเมว วา;

อญฺเญน วา มรนฺตาน-มุปจฺเฉทกกมฺมุนาฯ

[608]

สตฺตรสจิตฺตกฺขณมายุ รูปานมีริตํ;

สตฺตรสมจิตฺตสฺส, จุติจิตฺโตปรี ตโตฯ

[609]

ฐิติกาลมุปาทาย, กมฺมชํ น ปรํ ภเว;

ตโต ภิชฺชตุปาทินฺนํ, จิตฺตชาหารชํ ตโตฯ

[610]

อิจฺเจวํ มตสตฺตานํ, ปุนเทว ภวนฺตเร;

ปฏิสนฺธิมุปาทาย, ตถา รูปํ ปวตฺตติฯ

[611]

ฆานชิวฺหากายภาวทสกาหารชํ ปน;

รูปํ รูปภเว นตฺถิ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

[612]

ตตฺถ คนฺธรโสชา จ, น ลพฺภนฺตีติ เกจน;

กลาปา จ คเณตพฺพา, ตตฺเถตํ รูปวชฺชิตาฯ

[613]

ฐิติกฺขณญฺจ จิตฺตสฺส, เต เอว ปฏิเสธยุํ;

จิตฺตภงฺคกฺขเณ รูป-สมุปฺปตฺติญฺจ วารยุํฯ

[614]

จกฺขุโสตวตฺถุสทฺทจิตฺตชมฺปิ อสญฺญิสุ;

อรูเป ปน รูปานิ, สพฺพถาปิ น ลพฺภเรฯ

[615]

อิตฺถํ ปเนตฺถ วิมเลน วิภาวนตฺถํ,

ธมฺมํ สุธมฺมมุปคมฺม สุราธิวาสํ;

รูปํ อรูปสวิภาคสลกฺขณํ ตํ,

วุตฺตํ ปวุตฺตมภิธมฺมนเย มยาปิฯ

[616]

รูปวิภาคมิมํ สุวิภตฺตํ, รูปยโต ปน เจตสิ นิจฺจํ;

รูปสมิทฺธชิเนริตธมฺเม, รูปวตี อภิวฑฺฒติ ปญฺญาฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท รูปวิภาโค นาม

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ

7. สตฺตโม ปริจฺเฉโท

สพฺพสงฺคหวิภาโค

[617]

จตุปญฺญาส ธมฺมา หิ, นามนาเมน ภาสิตา;

อฏฺฐารสวิธา วุตฺตา, รูปธมฺมาติ สพฺพถาฯ

[618]

อภิญฺเญยฺยา สภาเวน, ทฺวาสตฺตติ สมีริตา;

สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถา, วตฺถุธมฺมา สลกฺขณาฯ

[619]