ทิฏฺฐิวิสุทฺธินิทฺเทโส
[1170]
สมาธิํ ปน สาภิญฺญํ, ภาเวตฺวา ตทนนฺตรํ;
ภาเวตพฺพา ยโต ปญฺญา, ภิกฺขุนา เตน ธีมตาฯ
[1171]
ตโตหํ ทานิ วกฺขามิ, ปญฺญาภาวนมุตฺตมํ;
สมาเสเนว ภิกฺขูนํ, ปรํ ปีติสุขาวหํฯ
[1172]
กา ปญฺญา ปน โก จตฺโถ,
กิมสฺสา ลกฺขณาทิกํ;
กติธา สา กถํ เตน,
ภาเวตพฺพาติ วุจฺจเตฯ –
[1173]
ปญฺญา วิปสฺสนาปญฺญา, ปุญฺญจิตฺตสมายุตา;
ปชานาตีติ ปญฺญา สา, ชานนา วา ปการโตฯ
[1174]
สญฺญาวิญฺญาณปญฺญานํ, โก วิเสโส กิมนฺตรํ;
สญฺญาวิญฺญาณปญฺญานํ, ชานนตฺเต สเมปิ จฯ
[1175]
ยา สญฺชานนมตฺตํว, สญฺญา นีลาทิโต ปน;
ลกฺขณปฺปฏิเวธํ ตุ, กาตุํ สกฺโกติ เนว สาฯ
[1176]
วิญฺญาณํ ปน ชานาติ, นีลปีตาทิโคจรํ;
สกฺโกติปิ อนิจฺจาทิลกฺขณํ ปฏิวิชฺฌิตุํฯ
[1177]
อุสฺสกฺกิตฺวา น สกฺโกติ, มคฺคํ ปาเปตุเมว ตํ;
ปญฺญา วุตฺตนยํ กาตุํ, สกฺโกติ ติวิธมฺปิ ตํฯ
[1178]
อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ, วิเสโส สมุทีริโต;
สพฺเพสํ ปน ธมฺมานํ, สภาวปฏิเวธนํฯ
[1179]
ลกฺขณํ ปน ปญฺญาย, ลกฺขณญฺญูหิ ทีปิตํ;
สมฺโมหนนฺธการสฺส, วิทฺธํสนรสา มตาฯ
[1180]
อสมฺโมหปจฺจุปฏฺฐานา , สมาธาสนฺนการณา;
เอวเมตฺถ จ วิญฺเญยฺยา, ปญฺญาย ลกฺขณาทิกาฯ
กติธาติ เอตฺถ –
[1181]
ลกฺขเณเนกธา วุตฺตา,
โลกิกาโลกิกา ทฺวิธา;
โลกิเยเนตฺถ มคฺเคน,
ยุตฺตา สา โลกิกา สิยาฯ
[1182]
โลกุตฺตเรน มคฺเคน, ยุตฺตา โลกุตฺตรา มตา;
ติวิธาปิ สิยา ปญฺญา, จินฺตาสุตมยาทิโตฯ
[1183]
ตตฺถตฺตโนว จินฺตาย, นิปฺผนฺนตฺตาติ ตสฺส สา;
โหติ จินฺตามยา ปญฺญา, ภูริปญฺเญน เทสิตาฯ
[1184]
ปรโต ปน สุตฺวาน, ลทฺธา ปญฺญา อยํ อิธ;
สุเตเนว จ นิปฺผนฺนา, ปญฺญา สุตมยา มตาฯ
[1185]
ยถา วาปิ ตถา เจตฺถ, ภาวนาย วเสน ตุ;
นิปฺผนฺนา อปฺปนาปตฺตา, ปญฺญา สา ภาวนามยาฯ
[1186]
ปฏิสมฺภิทาจตุกฺกสฺส, วเสน จตุธา สิยา;
อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ญาณํ ญาเณสุ ตีสุปิฯ
[1187]
ยํ กิญฺจิ ปจฺจยุปฺปนฺนํ, วิปากา จ กฺริยา ตถา;
นิพฺพานํ ภาสิตตฺโถ จ, ปญฺเจเต อตฺถสญฺญิตาฯ
[1188]
ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ, อริยมคฺโค จ ภาสิตํ;
กุสลากุสลญฺเจติ, ปญฺเจเต ธมฺมสญฺญิตาฯ
[1189]
ตสฺมิํ อตฺเถ จ ธมฺเม จ, ยา สภาวนิรุตฺติ ตุ;
นิรุตฺตีติ จ นิทฺทิฏฺฐา, นิรุตฺติกุสเลน สาฯ
[1190]
ญาณํ อารมฺมณํ กตฺวา, ติวิธํ ปจฺจเวกฺขโต;
เตสุ ญาเณสุ ยํ ญาณํ, ปฏิภานนฺติ ตํ มตํฯ
[1191]
ปริยตฺติปริปุจฺฉาหิ , สวนาธิคเมหิ จ;
ปุพฺพโยเคน คจฺฉนฺติ, ปเภทํ ปฏิสมฺภิทาฯ
กถํ ภาเวตพฺพาติ เอตฺถ –
[1192]
ขนฺธาทีสุ หิ ธมฺเมสุ, ภูมิภูเตสุ โยคินา;
อุคฺคหาทิวเสเนตฺถ, กตฺวา ปริจยํ ปนฯ
[1193]
สีลํ จิตฺตวิสุทฺธิญฺจ, สมฺปาเทตฺวา ตโต ปรํ;
ทิฏฺฐิสุทฺธาทโย ปญฺจ, สมฺปาเทนฺเตน สุทฺธิยาฯ
[1194]
ตาย ปญฺญาย ยุตฺเตน, ภีเตน ชนนาทิโต;
ภาเวตพฺพา ภวาภาวํ, ปตฺถยนฺเตน ภิกฺขุนาฯ
[1195]
รูปญฺจ เวทนา สญฺญา, สงฺขารา เจว สพฺพโส;
วิญฺญาณญฺเจติ ปญฺเจเต, ขนฺธา สมฺพุทฺธเทสิตาฯ
[1196]
ตตฺถ ยํ กิญฺจิ รูปํ ตํ, อตีตานาคตาทิกํ;
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, สุขุโมฬาริกมฺปิ วาฯ
[1197]
หีนํ วาปิ ปณีตํ วา, ยํ ทูเร ยญฺจ สนฺติเก;
สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, รูปกฺขนฺโธติ วุจฺจติฯ
[1198]
อิตเรสุปิ ยํ กิญฺจิ, ตํ เวทยิตลกฺขณํ;
สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, เวทนากฺขนฺธตา กตาฯ
[1199]
จิตฺตชํ ปน ยํ กิญฺจิ, ตํ สญฺชานนลกฺขณํ;
สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, สญฺญากฺขนฺโธติ วุจฺจติฯ
[1200]
ยํ กิญฺจิ จิตฺตสมฺภูตํ, อภิสงฺขารลกฺขณํ;
สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, สงฺขารกฺขนฺธตา กตาฯ
[1201]
ตตฺถ จิตฺตํ ตุ ยํ กิญฺจิ, ตํ วิชานนลกฺขณํ;
สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, วิญฺญาณกฺขนฺธตา กตาฯ
[1202]
จตฺตาโร จ มหาภูตา, อุปาทา จตุวีสติ;
อฏฺฐวีสติธา เจตํ, รูปํ รูปนฺติ คณฺหติฯ
[1203]
เอกาสีติยา จิตฺเตน, สํยุตฺตา เวทนาทโย;
เวทนาสญฺญาสงฺขาร-วิญฺญาณกฺขนฺธสญฺญิตาฯ
[1204]
จตฺตาโรรูปิโน ขนฺเธ, นามนฺติ ปริคณฺหติ;
รูปกฺขนฺโธ ภเว รูปํ, นามกฺขนฺธา อรูปิโนฯ
[1205]
รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ, นามํ นมนลกฺขณํ;
อิติ สงฺเขปโต นาม-รูปํ โส ปริคณฺหติฯ
[1206]
ผาเลนฺโต วิย ตาลสฺส, กนฺทํ ตุ ยมกํ ทฺวิธา;
ววตฺถเปติ นามญฺจ, รูปญฺจาติ ทฺวิธา ปนฯ
[1207]
นามโต รูปโต อญฺโญ,
สตฺโต วา ปุคฺคโลปิ วา;
อตฺตา วา โกจิ นตฺถีติ,
นิฏฺฐํ คจฺฉติ สพฺพทาฯ
[1208]
เอวํ ววตฺถเปตฺวา โส, นามรูปํ สภาวโต;
สตฺตสมฺโมหฆาตตฺถํ, พหุสุตฺตวเสนิธฯ
[1209]
นามรูปมตฺตญฺเญว, นตฺถิ โกจิธ ปุคฺคโล;
เอวเมตฺถ ปณฺฑิโต โปโส, ววตฺถเปติ ตํ ปนฯ
วุตฺตํ เหตํ –
[1210]
‘‘ยถาปิ องฺคสมฺภารา,
โหติ สทฺโท รโถ อิติ;
เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ,
โหติ สตฺโตติ สมฺมุตี’’ติฯ
[1211]
ยถาปิ ทารุยนฺตมฺปิ, นิชฺชีวญฺจ นิรีหกํ;
ทารุรชฺชุสมาโยเค, ตํ คจฺฉติปิ ติฏฺฐติฯ
[1212]
ตเถทํ นามรูปมฺปิ, นิชฺชีวญฺจ นิรีหกํ;
อญฺญมญฺญสมาโยเค, ตํ คจฺฉติปิ ติฏฺฐติฯ
เตนาหุ โปราณา –
[1213]
‘‘นามญฺจ รูปญฺจ อิธตฺถิ สจฺจโต,
น เหตฺถ สตฺโต มนุโช จ วิชฺชติ;
สุญฺญํ อิทํ ยนฺตมิวาภิสงฺขตํ,
ทุกฺขสฺส ปุญฺโช ติณกฏฺฐสาทิโส’’ติฯ
[1214]
อญฺญมญฺญูปนิสฺสาย , ทณฺฑเกสุ ฐิเตสุ หิ;
เอกสฺมิํ ปตมาเน ตุ, ตเถว ปตตีตโรฯ
เตนาหุ โปราณา –
[1215]
‘‘ยมกํ นามรูปญฺจ, อุโภ อญฺโญญฺญนิสฺสิตา;
เอกสฺมิํ ภิชฺชมานสฺมิํ, อุโภ ภิชฺชนฺติ ปจฺจยา’’ติฯ
[1216]
อุตินฺนํ นามรูปานํ, นามํ นิตฺเตชเมตฺถ ตํ;
สเกเนว หิ เตเชน, น สกฺโกติ ปวตฺติตุํฯ
[1217]
น พฺยาหรติ โน เสติ, น ติฏฺฐติ น คจฺฉติ;
น เภเทติ น โจเรติ, น ภุญฺชติ น ขาทติฯ
[1218]
ตถา รูปมฺปิ นิตฺเตชํ, วินา นามญฺจ สพฺพถา;
สเกเนว หิ เตเชน, น สกฺโกติ ปวตฺติตุํฯ
[1219]
ภุญฺชามีติ ปิวามีติ, ขาทามีติ ตเถว จ;
โรทามีติ หสามีติ, รูปสฺเสตํ น วิชฺชติฯ
[1220]
นามํ นิสฺสาย รูปํ ตุ, รูปํ นิสฺสาย นามกํ;
ปวตฺตติ สทา สพฺพํ, ปญฺจโวการภูมิยํฯ
[1221]
อิมสฺส ปน อตฺถสฺส, อาวิภาวตฺถเมว จ;
ชจฺจนฺธปีฐสปฺปีนํ, วตฺตพฺพา อุปมา อิธฯ
[1222]
ยถา หิ นาวํ นิสฺสาย, มนุสฺสา ยนฺติ อณฺณเว;
เอวํ รูปมฺปิ นิสฺสาย, นามกาโย ปวตฺตติฯ
[1223]
ยถา มนุสฺเส นิสฺสาย, นาวา คจฺฉติ อณฺณเว;
เอวํ นามมฺปิ นิสฺสาย, รูปกาโย ปวตฺตติฯ
[1224]
สตฺตสญฺญํ วิโนเทตฺวา, นามรูปสฺส สพฺพถา;
ยาถาวทสฺสนํ เอตํ, ‘‘ทิฏฺฐิสุทฺธี’’ติ วุจฺจติฯ
[1225]
ปริมุจฺจิตุกาโม จ, ทุกฺขโต ชาติอาทิโต;
อนฺตทฺวยํ วิวชฺเชตฺวา, ภาวเย ปน ปณฺฑิโตฯ
[1226]
ทิฏฺฐิวิสุทฺธิมิมํ ปริสุทฺธํ,
สุฏฺฐุตรํ ตุ กโรติ นโร โย;
ทิฏฺฐิคตานิ มลานิ อเสสํ,
นาสมุเปนฺติ หิ ตสฺส นรสฺสฯ
อิติ อภิธมฺมาวตาเร ทิฏฺฐิวิสุทฺธินิทฺเทโส นาม
อฏฺฐารสโม ปริจฺเฉโทฯ
19. เอกูนวีสติโม ปริจฺเฉโท
กงฺขาวิตรณวิสุทฺธินิทฺเทโส
[1227]
เอตสฺส นามรูปสฺส, ชานิตฺวา เหตุปจฺจเย;
กงฺขา ตีสุ ปนทฺธาสุ, วิตริตฺวา ฐิตํ ปนฯ
[1228]
กงฺขาวิตรณํ นาม, ญาณํ ตํ สมุทีริตํ;
ตํ สมฺปาเทตุกาเมน, อตฺถกาเมน ภิกฺขุนาฯ
[1229]
นามรูปสฺส โก เหตุ, โกนุ วา ปจฺจโย ภเว;
อาวชฺชิตฺวา ตมิจฺเจวํ, รูปกายสฺส ตาวเทฯ
[1230]
เกสา โลมา นขา ทนฺตา, ตโจ มํสํ นหารุ จ;
อฏฺฐิมิญฺชญฺจ วกฺกญฺจ, หทยํ ยกนมฺปิ จฯ
[1231]
อิจฺเจวมาทิพาตฺติํส-โกฏฺฐาสปจฺจยสฺส หิ;
ปริคฺคณฺหติ กายสฺส, มนสา เหตุปจฺจเยฯ
[1232]