อนาคตํสญาณสฺส , ยถากมฺมุปคสฺส จ;
ปริกมฺมํ วิสุํ นตฺถิ, อิชฺฌนฺติ ทิพฺพจกฺขุนาฯ
[1102]
จุตูปปาตญาณมฺปิ, ทิพฺพจกฺขุนฺติ วา ปน;
อตฺถโต เอกเมเวทํ, พฺยญฺชเน ปน นานตาฯ
ทิพฺพจกฺขุญาณํฯ
[1103]
โยธ สุณาติ กโรติ จ จิตฺเต,
คนฺถมิมํ ปรมํ ปน ภิกฺขุ;
โส อภิธมฺมมหณฺณวปารํ,
ยาติ อเนน ตเรน ตริตฺวาฯ
อิติ อภิธมฺมาวตาเร อภิญฺญานิทฺเทโส นาม
โสฬสโม ปริจฺเฉโทฯ
17. สตฺตรสโม ปริจฺเฉโท
อภิญฺญารมฺมณนิทฺเทโส
[1104]
อนาคตํสญาณญฺจ , ยถากมฺมุปคมฺปิ จ;
ปญฺจ อิทฺธิวิธาทีนิ, สตฺตาภิญฺญา อิมา ปนฯ
[1105]
เอตาสํ ปน สตฺตนฺนํ, อภิญฺญานมิโต ปรํ;
ปวกฺขามิ สมาเสน, อารมฺมณวินิจฺฉยํฯ
[1106]
อารมฺมณตฺติกา วุตฺตา, เย จตฺตาโร มเหสินา;
สตฺตนฺนเมตฺถ ญาณานํ, สมฺปวตฺติํ สุณาถ เมฯ
[1107]
ตตฺถ อิทฺธิวิธญาณํ, ปริตฺตาทีสุ สตฺตสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปนฯ
[1108]
กาเยนาทิสฺสมาเนน, คนฺตุกาโม ยทาภเว;
จิตฺตสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา, กายํ จิตฺตวเสน ตํฯ
[1109]
มหคฺคเต จ จิตฺตสฺมิํ, สมาโรเปติ โส ตทา;
กายารมฺมณโต ญาณํ, ปริตฺตารมฺมณํ สิยาฯ
[1110]
ทิสฺสมาเนน กาเยน, คนฺตุกาโม ยทา ภเว;
กายสนฺนิสฺสิตํ กตฺวา, จิตฺตํ กายวเสน ตํฯ
[1111]
ปาทกชฺฌานจิตฺตํ ตํ, กาเย โรเปติ โส ตทา;
ฌานารมฺมณโต ญาณํ, ตํ มหคฺคตโคจรํฯ
[1112]
อนาคตมตีตญฺจ, กโรติ วิสยํ ยทา;
อตีตารมฺมณํ โหติ, ตทานาคตโคจรํฯ
[1113]
กาเยน ทิสฺสมาเนน, คมเน ปน ภิกฺขุโน;
ปจฺจุปฺปนฺโน ภเว ตสฺส, โคจโรติ วินิทฺทิเสฯ
[1114]
กายํ จิตฺตวเสนาปิ, จิตฺตํ กายวเสน วา;
ปริณามนกาลสฺมิํ, อชฺฌตฺตารมฺมณํ สิยาฯ
[1115]
พหิทฺธารมฺมณํ โหติ, พหิทฺธารูปทสฺสเน;
เอวมิทฺธิวิธํ ญาณํ, สมฺปวตฺตติ สตฺตสุฯ
[1116]
ปจฺจุปฺปนฺเน ปริตฺเต จ, พหิทฺธชฺฌตฺติเกสุปิ;
จตูสฺเวเตสุ ธมฺเมสุ, ทิพฺพโสตํ ปวตฺตติฯ
[1117]
ปจฺจุปฺปนฺโน ปริตฺโต จ, สทฺโท อารมฺมณํ ยโต;
ปริตฺตารมฺมณํ ปจฺจุ-ปฺปนฺนารมฺมณตํ คตํฯ
[1118]
อตฺตโน กุจฺฉิสทฺทสฺส, สวเนปิ ปรสฺส จ;
อชฺฌตฺตารมฺมณญฺเจว, พหิทฺธารมฺมณมฺปิ จฯ
[1119]
เจโตปริยญาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺฐสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปนฯ
[1120]
ปริตฺตารมฺมณํ โหติ, ปริตฺตานํ ปชานเน;
ชานเน มชฺฌิมานํ ตุ, ตํ มหคฺคตโคจรํฯ
[1121]
ชานเน ปน มคฺคสฺส, ผลสฺสาปิ ปชานเน;
ตทา ปนสฺส ญาณสฺส, อปฺปมาโณว โคจโรฯ
[1122]
ตํ มคฺคารมฺมณํ โหติ, มคฺคจิตฺตสฺส ชานเน;
ปริยาเยเนเวตสฺส, มคฺคารมฺมณตา มตาฯ
[1123]
อตีเต สตฺตทิวส-พฺภนฺตเร จ ยทา ปน;
อนาคเต ตถา สตฺต-ทิวสพฺภนฺตเรปิ จฯ
[1124]
ปเรสํ ปน จิตฺตสฺส, ชานเน สมุทีริตํ;
อตีตารมฺมณญฺเจว, ตทานาคตโคจรํฯ
[1125]
กถญฺจ ปน ตํ ปจฺจุปฺปนฺนโคจรตํ คตํ;
ปจฺจุปฺปนฺนํ ติธา วุตฺตํ, ขณสนฺตติอทฺธโตฯ
[1126]
ตตฺถ ติกฺขณสมฺปตฺตํ, ปจฺจุปฺปนฺนขณาทิกํ;
เอกทฺเวสนฺตติวารปริยาปนฺนมิทํ ปนฯ
[1127]
สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนนฺติ, อาหุ สนฺตติโกวิทา;
เอกพฺภวปริจฺฉินฺนํ, ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ปจฺฉิมํฯ
[1128]
ขณาทิกตฺตยํ ปจฺจุ-ปฺปนฺนํ ตมาหุ เกจิธ;
เจโตปริยญาณสฺส, โหติ อารมฺมณํ อิติฯ
[1129]
ยถา จ ปุปฺผมุฏฺฐิมฺหิ, อุกฺขิตฺเต คคเน ปน;
อวสฺสํ เอกเมกสฺส, วณฺฏํ วณฺเฏน วิชฺฌติฯ
[1130]
เอวํ มหาชนสฺสาปิ, จิตฺเต อาวชฺชิเต ปน;
เอกสฺส จิตฺตเมเกน, อวสฺสํ ปน วิชฺฌติฯ
[1131]
เยนาวชฺชติ จิตฺเตน, เยน ชานาติ เจตสา;
เตสํ ทฺวินฺนํ สหฏฺฐานา-ภาวโต ตํ น ยุชฺชติฯ
[1132]
ชวนาวชฺชนานํ ตุ, นานารมฺมณปตฺติโต;
อนิฏฺเฐ ปน หิ ฐาเน, อยุตฺตนฺติ ปกาสิตํฯ
[1133]
ตสฺมา สนฺตติอทฺธาน-ปจฺจุปฺปนฺนานเมว ตุ;
วเสน ปจฺจุปฺปนฺนํ ตํ, โหติ อารมฺมณํ อิทํฯ
[1134]
ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อทฺธาขฺยํ, อิทํ ชวนวารโต;
ทีเปตพฺพนฺติ นิทฺทิฏฺฐํ, ตตฺรายํ ทีปนานโยฯ
[1135]
ยทา ปรสฺส จิตฺตญฺหิ, ญาตุมาวชฺชติทฺธิมา;
อาวชฺชนมโน ตสฺส, ปจฺจุปฺปนฺนขณวฺหยํฯ
[1136]
อารมฺมณํ ตทา กตฺวา, เตน สทฺธิํ นิรุชฺฌติ;
ชวนานิ หิ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปญฺจ วาฯ
[1137]
เอเตสํ ปจฺฉิมํ จิตฺตํ, อิทฺธิจิตฺตมุทีริตํ;
กามาวจรจิตฺตานิ, เสสานีติ วินิทฺทิเสฯ
[1138]
เอเตสํ ปน สพฺเพสํ, นิรุทฺธํ ตุ ตเทว จ;
จิตฺตํ อารมฺมณํ โหติ, ตสฺมา สพฺพานิ ตานิปิฯ
[1139]
เอการมฺมณตํ ยนฺติ, น นานารมฺมณานิ หิ;
อทฺธาวสา ภเว ปจฺจุ-ปฺปนฺนารมฺมณโต ปนฯ
[1140]
เอการมฺมณภาเวปิ, อิทฺธิมานสเมว จ;
ปรสฺส จิตฺตํ ชานาติ, เนตรานิ ยถา ปนฯ
[1141]
จกฺขุทฺวาเร ตุ วิญฺญาณํ, รูปํ ปสฺสติ เนตรํ;
เอวเมว จ ตํ อิทฺธิ-จิตฺตเมว จ ชานาติฯ
[1142]
ปรจิตฺตารมฺมณตฺตา, พหิทฺธารมฺมณํ สิยา;
เจโตปริยญาณมฺปิ, อฏฺฐสฺเวว ปวตฺตติฯ
[1143]
ปุพฺเพนิวาสญาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺฐสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปนฯ
[1144]
กามาวจรขนฺธานํ, สมนุสฺสรเณ ปน;
ปริตฺตารมฺมณํเยว, โหตีติ ปริทีปเยฯ
[1145]
รูปาวจริการุปฺปขนฺธานุสฺสรเณ ปน;
ภวตีติ หิ ญาตพฺพํ, ตํ มหคฺคตโคจรํฯ
[1146]
อตีเต อตฺตนา มคฺคํ, ภาวิตํ ตุ ผลมฺปิ วา;
สมนุสฺสรโต เอว-ปฺปมาณารมฺมณํ สิยาฯ
[1147]
สมนุสฺสรโต มคฺคํ, มคฺคารมฺมณเมว ตํ;
อตีตารมฺมณํเยว, โหติ เอกนฺตโต อิทํฯ
[1148]
เจโตปริยญาณมฺปิ , ยถากมฺมุปคมฺปิ จ;
อตีตารมฺมณา โหนฺติ, กิญฺจาปิ อถ โข ปนฯ
[1149]
เจโตปริยญาณสฺส, สตฺตทฺทิวสพฺภนฺตรํ;
อตีตํ จิตฺตเมวสฺส, อารมฺมณมุทีริตํฯ
[1150]
อตีเต เจตนามตฺตํ, ยถากมฺมุปคสฺสปิ;
ปุพฺเพนิวาสญาณสฺส, นตฺถิ กิญฺจิ อโคจรํฯ
[1151]
อชฺฌตฺตารมฺมณํ อตฺต-ขนฺธานุสฺสรเณ สิยา;
พหิทฺธารมฺมณํ อญฺญ-ขนฺธานุสฺสรเณ ภเวฯ
[1152]
สรเณ นามโคตฺตสฺส, ตํ นวตฺตพฺพโคจรํ;
ปุพฺเพนิวาสญาณมฺปิ, อฏฺฐสฺเวว ปวตฺตติฯ
[1153]
ปจฺจุปฺปนฺเน ปริตฺเต จ, พหิทฺธชฺฌตฺติเกสุปิ;
จตูสฺเวเตสุ ธมฺเมสุ, ทิพฺพจกฺขุ ปวตฺตติฯ
[1154]
ทิพฺพโสตสมํ ทิพฺพ-จกฺขุอารมฺมณกฺกเม;
รูปํ สทฺโทติ ทฺวินฺนํ ตุ, อยเมว วิเสสตาฯ
[1155]
อนาคตํสญาณมฺปิ, ปริตฺตาทีสุ อฏฺฐสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปนฯ
[1156]
นิพฺพตฺติสฺสติ ยํ กามา-วจเรติ ปชานโต;
ปริตฺตารมฺมณํ โหติ, รูปารูเปสฺวนาคเตฯ
[1157]
นิพฺพตฺติสฺสติ ยญฺจาปิ, สิยา มหคฺคตโคจรํ;
ภาเวสฺสติ อยํ มคฺคํ, ผลํ สจฺฉิกริสฺสติฯ
[1158]
เอวํ ปชานเน อปฺป-มาณารมฺมณตํ ภเว;
มคฺคํ ภาเวสฺสติจฺเจว, ชานเน มคฺคโคจรํฯ
[1159]
เอกนฺเตน อิทํ ญาณํ, โหตานาคตโคจรํ;
เจโตปริยํ ตุ กิญฺจาปิ, โหตานาคตโคจรํฯ
[1160]
อถ โข ปน ตํ สตฺต-ทิวสพฺภนฺตรํ ปน;
จิตฺตเมว จ ชานาติ, น หิ ตํ อญฺญโคจรํฯ
[1161]
อนาคตํสญาณสฺส , อนาคตํสโคจรํ;
‘‘อหํ เทโว ภวิสฺสามิ’’-จฺเจวมชฺฌตฺตโคจรํฯ
[1162]
‘‘ติสฺโส ผุสฺโส อมุตฺรายํ,
นิพฺพตฺติสฺสตินาคเต’’;
อิจฺเจวํ ชานเน ตสฺส,
พหิทฺธารมฺมณํ สิยาฯ
[1163]
ชานเน นามโคตฺตสฺส, ยสฺส กสฺสจินาคเต;
ปุพฺเพนิวาสญาณํว, ตํ นวตฺตพฺพโคจรํฯ
[1164]
ยถากมฺมุปคญาณํ , ปริตฺตาทีสุ ปญฺจสุ;
อารมฺมณวิภาเคสุ, ปวตฺตติ กถํ ปนฯ
[1165]
ชานเน กามกมฺมสฺส, ปริตฺตารมฺมณํ สิยา;
ตถา มหคฺคตกมฺมสฺส, ตํ มหคฺคตโคจรํฯ
[1166]
อตีตเมว ชานาติ, ตสฺมา จาตีตโคจรํ;
อชฺฌตฺตารมฺมณํ โหติ, อตฺตโน กมฺมชานเนฯ
[1167]
พหิทฺธารมฺมณํ โหติ, ปรกมฺมปชานเน;
เอวํ ปวตฺติ ญาตพฺพา, ยถากมฺมุปคสฺสปิฯ
[1168]
สตฺตนฺนมฺปิ อภิญฺญานํ, วุตฺโต อารมฺมณกฺกโม;
เอตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วิภาวินาฯ
[1169]
วิวิธตฺถวณฺณปเทหิ สมฺปนฺนํ,
มธุรตฺถมตินีหรํ คนฺถํ;
โสตุชนสฺส หทยปีติกรํ,
สุเณยฺย โกจิ มนุโช สเจตโนฯ
อิติ อภิธมฺมาวตาเร อภิญฺญารมฺมณนิทฺเทโส นาม
สตฺตรสโม ปริจฺเฉโทฯ
18. อฏฺฐารสโม ปริจฺเฉโท