เมนู

อุเปกฺขาสหคตํ ตสฺมา, จตุตฺถํ สมุทีริตํ;

อยเมตฺถ วิเสโส หิ, เสสํ วุตฺตนยํ ปนฯ

[976]

ยํ จตุกฺกนเย ฌานํ, ทุติยํ ตํ ทฺวิธา ปน;

กตฺวาน ปญฺจกนเย, ทุติยํ ตติยํ กตํฯ

[977]

ตติยํ ตํ จตุตฺถญฺจ, จตุตฺถํ ปญฺจมํ อิธ;

ปฐมํ ปฐมํเยว, อยเมตฺถ วิเสสตาฯ

[978]

เอวเมตฺตาวตา วุตฺตา, นาติสงฺเขปโต มยา;

นาติวิตฺถารโต จายํ, รูปาวจรภาวนาฯ

[979]

สุมธุรวรตรวจโน, กํ นุ ชนํ เนว รญฺชยติ;

อตินิสิตวิสทพุทฺธิ-ปสาทชน เวทนีโยยํฯ

อิติ อภิธมฺมาวตาเร รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส

นาม จุทฺทสโม ปริจฺเฉโทฯ

15. ปนฺนรสโม ปริจฺเฉโท

อรูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส

[980]

รูปารูปมตีเตน , รูปารูปาทิเวทินา;

ยานิ จารูปปุญฺญานิ, สรูเปนีริตานิ ตุฯ

[981]

เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, ภาวนานยมุตฺตมํ;

โยคาวจรภิกฺขูนํ, หิตตฺถาย สมาสโตฯ

[982]

‘‘รูเป โข วิชฺชมานสฺมิํ, ทณฺฑาทานาทโย สิยุํ;

อเนกาปิ ปนาพาธา, จกฺขุโรคาทโย’’อิติฯ

[983]

รูเป อาทีนวํ ทิสฺวา, รูเป นิพฺพินฺทมานโส;

ตสฺสาติกฺกมนตฺถาย, อรูปํ ปฏิปชฺชติฯ

[984]

ตมฺหา กสิณรูปาปิ, โส นิพฺพิชฺช วิสารโท;

อปกฺกมิตุกาโม จ, สูกราภิหโตว สาฯ

[985]

จตุตฺเถ ปน ฌานสฺมิํ, หุตฺวา จิณฺณวสี วสี;

จตุตฺถชฺฌานโต ธีมา, วุฏฺฐาย วิธินา ปุนฯ

[986]

กโรติ ปนิทํ จิตฺตํ, รูปมารมฺมณํ ยโต;

อาสนฺนโสมนสฺสญฺจ, ถูลสนฺตวิโมกฺขโตฯ

[987]

อิติ อาทีนวํ ทิสฺวา, จตุตฺเถ ตตฺถ สพฺพโส;

นิกนฺติํ ปริยาทาย, ปฐมารุปฺปญฺจ สนฺตโตฯ

[988]

จกฺกวาฬปริยนฺตํ, ยตฺตกํ วา ปนิจฺฉติ;

ตตฺตกํ ปตฺถริตฺวาน, ผุฏฺโฐกาสญฺจ เตน ตํฯ

[989]

อากาโส อิติ วานนฺโต,

อากาโส อิติ วา ปุน;

มนสา หิ กโรนฺโตว,

อุคฺฆาเฏติ ปวุจฺจติฯ

[990]

อุคฺฆาเฏนฺโต หิ กสิณํ, น สํเวลฺเลติ ตํ ปน;

น จุทฺธรติ โส โยคี, ปูวํ วิย กปาลโตฯ

[991]

เกวลํ ปน ตํ เนว, อาวชฺชติ น เปกฺขติ;

นาวชฺชนฺโต นเปกฺขนฺโต, อุคฺฆาเฏติ หิ นามโสฯ

[992]

กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ , นิมิตฺตํ ปน ตํว โส;

อากาโส อิติ จิตฺเตน, อาวชฺชติ ปุนปฺปุนํฯ

[993]

อาวชฺชโต หิ ตสฺเสวํ,

กโรโต ตกฺกาหตมฺปิ จ;

ปญฺจ นีวรณา ตสฺส,

วิกฺขมฺภนฺติ หิ สพฺพโสฯ

[994]

อาเสวติ จ ภาเวติ, ตํ นิมิตฺตํ ปุนปฺปุนํ;

กโรโต ปน ตสฺเสว, สนฺตจิตฺตสฺส โยคิโนฯ

[995]

ตตฺรากาเส ปนาปฺเปติ, ปฐมารุปฺปมานสํ;

อิธาปิ ปุริเม ภาเค, ตีณิ จตฺตาริ วา ปนฯ

[996]

ชวนานิ อุเปกฺขาย, สมฺปยุตฺตานิ โหนฺติ หิ;

จตุตฺถํ ปญฺจมํ วาปิ, โหติ อารุปฺปมานสํฯ

[997]

ปุน ภาเวตุกาเมน, ทุติยารุปฺปมานสํ;

สุจิณฺณวสินา หุตฺวา, ปฐมารุปฺปมานเสฯ

[998]

อาสนฺนรูปาวจร-ชฺฌานปจฺจตฺถิกนฺติ จ;

ทุติยารุปฺปจิตฺตํว, น จ สนฺตมิทนฺติ จฯ

[999]

เอวมาทีนวํ ทิสฺวา, ปฐมารุปฺปมานเส;

นิกนฺติํ ปริยาทาย, ทุติยํ สนฺตโต ปนฯ

[1000]

ตมากาสํ ผริตฺวาน, ปวตฺตมานสํ ปน;

ตญฺจ วิญฺญาณมิจฺเจวํ, กตฺตพฺพํ มนสา พหุํฯ

[1001]

อาวชฺชนญฺจ กตฺตพฺพํ, ตถา ตกฺกาหตมฺปิ จ;

‘‘อนนฺต’’นฺติ ‘‘อนนฺต’’นฺติ, กาตพฺพํ มนสา นิธฯ

[1002]

ตสฺมิํ ปน นิมิตฺตสฺมิํ, วิจาเรนฺตสฺส มานสํ;

อุปจาเรน ตํ จิตฺตํ, สมาธิยติ โยคิโนฯ

[1003]

อาเสวติ จ ภาเวติ, ตํ นิมิตฺตํ ปุนปฺปุนํ;

ตสฺส เจวํ กโรนฺตสฺส, สติสมฺปนฺนเจตโสฯ

[1004]

อากาสํ ผุสวิญฺญาเณ, ทุติยารุปฺปมานสํ;

อปฺเปติ อปฺปนา ยสฺมิํ, นโย วุตฺตนโยว โสฯ

[1005]

อากาโสยมนนฺโตติ, เอวมากาสเมว ตํ;

ผริตฺวา ปวตฺตวิญฺญาณํ, ‘‘วิญฺญาณญฺจ’’นฺติ วุจฺจติฯ

[1006]

มนกฺการวเสนาปิ, อนนฺตํ ปริทีปิตํ;

‘‘วิญฺญาณานนฺต’’มิจฺเจว, วตฺตพฺพํ ปนิทํ สิยาฯ

[1007]

อถ ภาเวตุกาเมน, ตติยารุปฺปมานสํ;

สุจิณฺณวสินา หุตฺวา, ทุติยารุปฺปมานเสฯ

[1008]

อาสนฺนปฐมารุปฺป-จิตฺตปจฺจตฺถิกนฺติ จ;

ตติยารุปฺปจิตฺตํว, น จ สนฺตมิทนฺติ จฯ

[1009]

เอวมาทีนวํ ทิสฺวา, ทุติยารุปฺปมานเส;

นิกนฺติํ ปริยาทาย, ตติยํ สนฺตโต ปนฯ

[1010]

เอวํ มนสิ กตฺวาน, กาตพฺโพ มนสา ปุน;

ปฐมารุปฺปวิญฺญาณา-ภาโว ตสฺเสว สุญฺญโตฯ

[1011]

ตํ ปนากาสวิญฺญาณํ, อกตฺวา มนสา ปุน;

‘‘นตฺถิ นตฺถี’’ติ วาเตน, ‘‘สุญฺญํ สุญฺญ’’นฺติ วา ตโตฯ

[1012]

อาวชฺชิตพฺพเมวญฺหิ, กตฺตพฺพํ มนสาปิ จ;

ตกฺกาหตญฺจ กาตพฺพํ, ปุนปฺปุนํว ธีมตาฯ

[1013]

ตสฺมิํ นิมิตฺเต ตสฺเสวํ, วิจาเรนฺตสฺส มานสํ;

สติ ติฏฺฐติ ภิยฺโยปิ, สมาธิยติ มานสํฯ

[1014]

อาเสวติ จ ภาเวติ, ตํ นิมิตฺตํ ปุนปฺปุนํ;

ตสฺส เจวํ กโรนฺตสฺส, สติสมฺปนฺนเจตโสฯ

[1015]

กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ, ผริตฺวาน สมนฺตโต;

วิญฺญาณสฺส ปวตฺตสฺส, นตฺถิภาเว อภาวเกฯ

[1016]

ตติยารุปฺปวิญฺญาณํ,

ตํ ปนาปฺเปติ โยคิโน;

อปฺปนาย นโยเปตฺถ,

โหติ วุตฺตนโยว โสฯ

[1017]

อากาสคตวิญฺญาณํ, ทุติยารุปฺปจกฺขุนา;

ปสฺสนฺโต วิหริตฺวาน, ‘‘นตฺถิ นตฺถี’’ติอาทินาฯ

[1018]

ปริกมฺมมนกฺกาเร , ตสฺมิํ อนฺตรหิเต ปน;

ตสฺสาปคมมตฺตํว, ปสฺสนฺโต วสตี จ โสฯ

[1019]

สนฺนิปาตํ ยถา โกจิ, ทิสฺวา สงฺฆสฺส กตฺถจิ;

คเต สงฺเฆ ตุ ตํ ฐานํ, สุญฺญเมวานุปสฺสติฯ

[1020]

ปุน ภาเวตุกาเมน, จตุตฺถารุปฺปมานสํ;

สุจิณฺณวสินา หุตฺวา, ตติยารุปฺปมานเสฯ

[1021]

อาสนฺนทุติยารุปฺป-จิตฺตปจฺจตฺถิกนฺติ จ;

จตุตฺถารุปฺปจิตฺตํว, น จ สนฺตมิทนฺติ จฯ

[1022]

เอวมาทีนวํ ทิสฺวา, ตติยารุปฺปมานเส;

นิกนฺติํ ปริยาทาย, จตุตฺถํ สนฺตโต ปนฯ

[1023]

เอวํ มนสิ กตฺวาน, ปุน ตตฺเถว ธีมตา;

อภาวารมฺมณํ กตฺวา, สมฺปวตฺตมิทํ มโนฯ

[1024]

‘‘สนฺตํ สนฺตมิทํ จิตฺต’’-มิจฺเจวํ ตํ ปุนปฺปุนํ;

โหติ อาวชฺชิตพฺพญฺจ, กาตพฺพํ มนสาปิ จฯ

[1025]

ตสฺมิํ นิมิตฺเต ตสฺเสวํ, วิจาเรนฺตสฺส มานสํ;

สติ ติฏฺฐติ ภิยฺโยปิ, สมาธิยติ มานสํฯ

[1026]

อาเสวติ จ ภาเวติ, ตํ นิมิตฺตํ ปุนปฺปุนํ;

ตสฺส เจวํ กโรนฺตสฺส, สติสมฺปนฺนเจตโสฯ

[1027]

ตติยารุปฺปสงฺขาต-ขนฺเธสุ จ จตูสุปิ;

จตุตฺถารุปฺปวิญฺญาณํ, ตํ ปนาปฺเปติ โยคิโนฯ

[1028]

อปฺปนาย นโยเปตฺถ, เหฏฺฐา วุตฺตนยูปโม;

อปิเจตฺถ วิเสโสยํ, เวทิตพฺโพ วิภาวินาฯ

[1029]

‘‘อโห สนฺตา วตาย’’นฺติ, สมาปตฺติ ปทิสฺสติ;

ยา ปนาภาวมตฺตมฺปิ, กตฺวา ฐสฺสติ โคจรํฯ

[1030]

สนฺตารมฺมณตาเยว, ‘‘สนฺตาย’’นฺติ วิปสฺสติ;

สนฺตโต เจ มนกฺกาโร, กถญฺจ สมติกฺกโมฯ

[1031]

อนาปชฺชิตุกามตฺตา , โหเตว สมติกฺกโม;

‘‘สมาปชฺชามหเมต’’-มิจฺจาโภโค น วิชฺชติฯ

[1032]

สนฺตโต ตํ กโรนฺโต หิ, มนสา สุขุมํ ปรํ;

อสญฺญํ ปน ทุพฺพลฺยํ, ปาปุณาติ มหคฺคตํฯ

[1033]

เนวสญฺญี จ นาสญฺญี,

ยาย สญฺญาย โหติ โส;

เกวลํ ตุ สญฺญาว,

เอทิสี อถ โข ปนฯ

[1034]

เอวเมว ภวนฺเตตฺถ, สุขุมา เวทนาทโย;

ปตฺตมกฺขนเตเลน, มคฺคสฺมิํ อุทเกน จฯ

[1035]

สาเวตพฺโพ อยํ อตฺโถ, จตุตฺถารุปฺปโพธเน;

ปฏุสญฺญาย กิจฺจสฺส, เนวกฺกรณโต อยํฯ

[1036]

‘‘เนวสญฺญา’’ติ นิทฺทิฏฺฐา, จตุตฺถารุปฺปสมฺภวา;

ปฏุสญฺญาย กิจฺจํ สา, กาตุํ สกฺโกติ เนว จฯ

[1037]

ยถา ทหนกิจฺจํ ตุ, เตโชธาตุ สุโขทเก;

สา สงฺขาราวเสสตฺตา, สุขุมตฺเตน วิชฺชติ;

ตสฺมา ปน จ สา สญฺญา, ‘‘นาสญฺญา’’ติ ปวุจฺจติฯ

[1038]

เอตา หิ รูปมากาสํ,

วิญฺญาณํ ตทภาวกํ;

อติกฺกมิตฺวา กมโต,

จตสฺโส โหนฺติ อาห จฯ

[1039]

‘‘อารมฺมณาติกฺกมโต, จตสฺโสปิ ภวนฺติมา;

องฺคาติกฺกมเมตาสํ, น อิจฺฉนฺติ วิภาวิโนฯ

[1040]

สุปณีตตรา โหนฺติ,

ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธ;

อุปมา ตตฺถ วิญฺเญยฺยา,

ปาสาทตลสาฏิกา’’ติฯ

[1041]

สงฺเขเปน มยารุปฺป-สมาปตฺตินโย อยํ;

ทสฺสิโต ทสฺสิโต สุทฺธ-ทสฺสินา ปิยทสฺสินาฯ

[1042]

รูปารูปชฺฌานสมาปตฺติวิธานํ ,

ชานาติมํ สารตรํ โย ปน ภิกฺขุ;

รูปารูปชฺฌานสมาปตฺตีสุ ทกฺโข,

รูปารูปํ ยาติ ภวํ โส อภิภุยฺยฯ

อิติ อภิธมฺมาวตาเร อรูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส นาม

ปนฺนรสโม ปริจฺเฉโทฯ

16. โสฬสโม ปริจฺเฉโท

อภิญฺญานิทฺเทโส

[1043]

อิโต ปรํ กริสฺสามิ, ปญฺญาสุทฺธิกรํ ปรํ;

ปญฺจนฺนมฺปิ อภิญฺญานํ, มุขมตฺตนิทสฺสนํฯ

[1044]

รูปารูปสมาปตฺตี,

นิพฺพตฺเตตฺวา ปนฏฺฐปิ;

โลกิกาปิ อภิญฺญาโย,

ภาเวตพฺพา วิภาวินาฯ

[1045]

จตุตฺถชฺฌานมตฺเตปิ, สุจิณฺณวสินา สตา;

อนุโยคมภิญฺญาสุ, กาตุํ วตฺตติ โยคิโนฯ

[1046]