ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
อภิธมฺมาวตาโร
คนฺถารมฺภกถา
[1]
อนนฺตกรุณาปญฺญํ , ตถาคตมนุตฺตรํ;
วนฺทิตฺวา สิรสา พุทฺธํ, ธมฺมํ สาธุคณมฺปิ จฯ
[2]
ปณฺฑุกมฺพลนามาย, สิลายาตุลวิกฺกโม;
นิสินฺโน เทวราชสฺส, วิมเล สีตเล ตเลฯ
[3]
ยํ เทวเทโว เทวานํ, เทวเทเวหิ ปูชิโต;
เทเสสิ เทวโลกสฺมิํ, ธมฺมํ เทวปุรกฺขโตฯ
[4]
ตตฺถาหํ ปาฏวตฺถาย, ภิกฺขูนํ ปิฏกุตฺตเม;
อภิธมฺมาวตารนฺตุ, มธุรํ มติวฑฺฒนํฯ
[5]
ตาฬํ โมหกวาฏสฺส, วิฆาฏนมนุตฺตรํ;
ภิกฺขูนํ ปวิสนฺตานํ, อภิธมฺมมหาปุรํฯ
[6]
สุทุตฺตรํ ตรนฺตานํ, อภิธมฺมมโหทธิํ;
สุทุตฺตรํ ตรนฺตานํ, ตรํว มกรากรํฯ
[7]
อาภิธมฺมิกภิกฺขูนํ, หตฺถสารมนุตฺตรํ;
ปวกฺขามิ สมาเสน, ตํ สุณาถ สมาหิตาฯ
1. ปฐโม ปริจฺเฉโท
จิตฺตนิทฺเทโส
[8]
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานนฺติ นิรุตฺตโร;
จตุธา เทสยี ธมฺเม, จตุสจฺจปฺปกาสโนฯ
ตตฺถ จิตฺตนฺติ วิสยวิชานนํ จิตฺตํ, ตสฺส ปน โก วจนตฺโถ? วุจฺจเต – สพฺพสงฺคาหกวเสน ปน จินฺเตตีติ จิตฺตํ, อตฺตสนฺตานํ วา จิโนตีติปิ จิตฺตํฯ
[9]
วิจิตฺตกรณา จิตฺตํ, อตฺตโน จิตฺตตาย วา;
ปญฺญตฺติยมฺปิ วิญฺญาเณ, วิจิตฺเต จิตฺตกมฺมเก;
จิตฺตสมฺมุติ ทฏฺฐพฺพา, วิญฺญาเณ อิธ วิญฺญุนาฯ
ตํ ปน สารมฺมณโต เอกวิธํ, สวิปากาวิปากโต ทุวิธํฯ ตตฺถ สวิปากํ นาม กุสลากุสลํ, อวิปากํ อพฺยากตํฯ กุสลากุสลาพฺยากตชาติเภทโต ติวิธํฯ
ตตฺถ กุสลนฺติ ปเนตสฺส โก วจนตฺโถ?
[10]
กุจฺฉิตานํ สลนโต, กุสานํ ลวเนน วา;
กุเสน ลาตพฺพตฺตา วา, กุสลนฺติ ปวุจฺจติฯ
[11]
เฉเก กุสลสทฺโทยํ, อาโรคฺเย อนวชฺชเก;
ทิฏฺโฐ อิฏฺฐวิปาเกปิ, อนวชฺชาทิเก อิธฯ
ตสฺมา อนวชฺชอิฏฺฐวิปากลกฺขณํ กุสลํ, อกุสลวิทฺธํสนรสํ, โวทานปจฺจุปฏฺฐานํฯ วชฺชปฏิปกฺขตฺตา อนวชฺชลกฺขณํ วา กุสลํ, โวทานภาวรสํ, อิฏฺฐวิปากปจฺจุปฏฺฐานํ, โยนิโสมนสิการปทฏฺฐานํฯ สาวชฺชานิฏฺฐวิปากลกฺขณมกุสลํฯ ตทุภยวิปรีตลกฺขณมพฺยากตํ, อวิปาการหํ วาฯ