เมนู

1. นสุตฺตสาธนกถาวณฺณนา

[297] ‘‘อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ อยํ กาลวิภาคปริจฺฉินฺโน โวหาโร ธมฺมานํ ตํ ตํ อวตฺถาวิเสสํ อุปาทาย ปญฺญตฺโตฯ ธมฺโม หิ สกิจฺจกฺขเณ ปจฺจุปฺปนฺโน, ตโต ปุพฺเพ อนาคโต, ปจฺฉา อตีโตติ วุตฺโตวายมตฺโถฯ ตตฺถ ยทิปิ ธมฺมา อนิจฺจตาย อนวฏฺฐิตา, อวตฺถา ปน เตสํ ยถาวุตฺตา ววตฺถิตาติ ตทุปาทานา กาลปญฺญตฺติปิ ววตฺถิตา เอวฯ น หิ อตีตาทิ อนาคตาทิภาเวน โวหรียติ, ขนฺธาทิปญฺญตฺติ ปน อนเปกฺขิตกาลวิเสสาฯ ตีสุปิ หิ กาเลสุ รูปกฺขนฺโธ รูปกฺขนฺโธว, ตถา เสสา ขนฺธา อายตนธาตุโย จฯ เอวมวฏฺฐิเต ยสฺมา ปรวาที ‘‘อตฺถี’’ติ อิมํ ปจฺจุปฺปนฺนนิยตํ โวหารํ อตีตานาคเตสุปิ อาโรเปติ, ตสฺมา โส อทฺธสงฺกรํ กโรติฯ ปรมตฺถโต อวิชฺชมาเน วิชฺชมาเน กตฺวา โวหรตีติ ตโต วิเวเจตุํ ‘‘อตีตํ ขนฺธา’’ติอาทิกา อยํ กถา อารทฺธาฯ

ยสฺมา ปน รุปฺปนาทิสภาเว อตีตาทิเภทภินฺเน ธมฺเม เอกชฺฌํ คเหตฺวา ตตฺถ ราสฏฺฐํ อุปาทาย ขนฺธปญฺญตฺติ, จกฺขุรูปาทีสุ การณาทิอตฺถํ สุญฺญตฏฺฐญฺจ อุปาทาย อายตนปญฺญตฺติ ธาตุปญฺญตฺติ จ, ตสฺมา สา อทฺธตฺตยสาธารณา, น อตีตาทิปญฺญตฺติ วิย อทฺธวิเสสาธิฏฺฐานาติ อาห ‘‘ขนฺธาทิภาวาวิชหนโต อตีตานาคตาน’’นฺติฯ เต ปเนเต อตีตาทิเก ขนฺธาทิเก วิย สภาวธมฺมโต สญฺชานนฺโต ปรวาที ‘‘อตฺถี’’ติ ปฏิชานาตีติ อาห ‘‘อตีตานาคตานํ อตฺถิตํ อิจฺฉนฺตสฺสา’’ติฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, นิรุตฺติปถา’’ติ สุตฺตํ นิรุตฺติปถสุตฺตํฯ ตตฺถ หิ ปจฺจุปฺปนฺนสฺเสว อตฺถิภาโว วุตฺโต, น อตีตานาคตานํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อตฺถิตาย วาริตตฺตา’’ติฯ ยทิ เอวํ ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, นิพฺพาน’’นฺติ อิทํ กถนฺติ? ตํ สพฺพทา อุปลทฺธิโต วุตฺตํ นิจฺจสภาวญาปนตฺถํ อสงฺขตธมฺมสฺส, อิธ ปน สงฺขตธมฺมานํ ขณตฺตยสมงฺคิตาย อตฺถิภาโว น ตโต ปุพฺเพ ปจฺฉา จาติ ปญฺญาปนตฺถํ ‘‘ยํ, ภิกฺขเว, รูปํ…เป.… น ตสฺส สงฺขา ภวิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ