2. กาลสํสนฺทนกถาวณฺณนา

[285] อตีตา …เป.… กริตฺวาติ เอตฺถายํ สงฺเขปตฺโถ – อตีตํ อนาคตนฺติ รูปสฺส อิมํ วิเสสํ, เอวํ วิเสสํ วา รูปํ อคฺคเหตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนตาวิเสสวิสิฏฺฐรูปเมว อปฺปิยํ ปจฺจุปฺปนฺนรูปภาวานํ สมานาธิกรณตฺตา เอตสฺมิํเยว วิสเย อปฺเปตพฺพํ, วจีโคจรํ ปาเปตพฺพํ สติปิ เนสํ วิเสสนวิเสสิตพฺพตาสงฺขาเต วิภาเค ตถาปิ อวิภชิตพฺพํ กตฺวาติฯ ยสฺมา ปน ปาฬิยํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ วา รูปนฺติ วา’’ติ ปจฺจุปฺปนฺนรูปสทฺเทหิ ตทตฺถสฺส วตฺตพฺพากาโร อิติสทฺเทหิ ทสฺสิโต, ตสฺมา ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนสทฺเทน…เป.… วุตฺตํ โหตี’’ติ อาหฯ รูปปญฺญตฺตีติ รูปายตนปญฺญตฺติฯ สา หิ สภาวธมฺมุปาทานา ตชฺชาปญฺญตฺติฯ เตเนวาห ‘‘สภาวปริจฺฉินฺเน ปวตฺตา วิชฺชมานปญฺญตฺตี’’ติฯ รูปสมูหํ อุปาทายาติ ตํตํอตฺตปญฺญตฺติยา อุปาทานภูตานํ อภาววิภาวนากาเรน ปวตฺตมานานํ รูปธมฺมานํ สมูหํ อุปาทายฯ อุปาทานุปาทานมฺปิ หิ อุปาทานเมวาติฯ ตสฺมาติ สมูหุปาทายาธีนตาย อวิชฺชมานปญฺญตฺติภาวโตฯ วิคมาวตฺตพฺพตาติ วิคมสฺส วตฺถภาวาปคมสฺส อวตฺตพฺพตาฯ น หิ โอทาตตาวิคเมน อวตฺถํ โหติฯ น ปน ยุตฺตา รูปภาวสฺส วิคมาวตฺตพฺพตาติ โยชนาฯ รูปภาโวติ จ รูปายตนสภาโว จกฺขุวิญฺญาณสฺส โคจรภาโวฯ น หิ ตสฺส ปจฺจุปฺปนฺนภาววิคเม วิคมาวตฺตพฺพตา ยุตฺตาฯ

กาลสํสนฺทนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วจนโสธนวณฺณนา

[288] อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วาติ เอตฺถ วา-สทฺโท อนิยมตฺโถ ยถา ‘‘ขทิเร วา พนฺธิตพฺพํ ปลาเส วา’’ติฯ ตสฺมา ‘‘หุตฺวา โหตี’’ติ เอตฺถ โหติ-สทฺโท อนาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ยํ กิญฺจิ ปธานํ กตฺวา สมฺพนฺธํ ลภตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนาคตํ…เป.… ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนํ โหนฺตนฺติ ปจฺจุปฺปนฺนํ ชายมานํ ปจฺจุปฺปนฺนภาวํ ลภนฺตํฯ เตนาห ‘‘ตญฺเญว อนาคตํ ตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ ลทฺธิวเสนา’’ติฯ ตมฺปิ หุตฺวา โหตีติ ยํ อนาคตํ หุตฺวา ปจฺจุปฺปนฺนภาวปฺปตฺติยา ‘‘หุตฺวา โหตี’’ติ วุตฺตํ, กิํ ตทปิ ปุน หุตฺวา โหตีติ ปุจฺฉติฯ ตพฺภาวาวิคมโตติ ปจฺจุปฺปนฺนภาวโต หุตฺวาโหติภาวานุปคมโตฯ ปจฺจุปฺปนฺนาภาวโตติ ปจฺจุปฺปนฺนตาย อภาวโตฯ