3. โอธิโสกถาวณฺณนา

[274] โอธิโสติ ภาคโส, ภาเคนาติ อตฺโถฯ ภาโค นาม ยสฺมา เอกเทโส โหติ, ตสฺมา ‘‘เอกเทเสน เอกเทเสนา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยทิ จตุนฺนํ มคฺคานํ วเสน สมุทยปกฺขิกสฺส กิเลสคณสฺส จตุภาเคหิ ปหานํ ‘‘โอธิโส ปหาน’’นฺติ อธิปฺเปตํ, อิจฺฉิตเมเวตํ สกวาทิสฺส ‘‘ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ทิฏฺฐิคตานํ ปหานายา’’ติ จ อาทิวจนโตฯ ยสฺมา ปน มคฺโค จตูสุ สจฺเจสุ นานาภิสมยวเสน กิจฺจกโร, น เอกาภิสมยวเสนาติ ปรวาทิโน ลทฺธิ, ตสฺมา ยถา ‘‘มคฺโค กาเลน ทุกฺขํ ปริชานาติ, กาเลน สมุทยํ ปชหตี’’ติอาทินา นานกฺขณวเสน สจฺเจสุ ปวตฺตตีติ อิจฺฉิโต, เอวํ ปจฺเจกมฺปิ นานกฺขณวเสน ปวตฺเตยฺยฯ ตถา สติ ทุกฺขาทีนํ เอกเทสเอกเทสเมว ปริชานาติ ปชหตีติ ทสฺเสตุํ ปาฬิยํ ‘‘โสตาปตฺติ…เป.… เอกเทเส ปชหตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สติ หิ นานาภิสมเย ปฐมมคฺคาทีหิ ปหาตพฺพานํ สํโยชนตฺตยาทีนํ ทุกฺขทสฺสนาทีหิ เอกเทสเอกเทสปฺปหานํ สิยาติ เอกเทสโสตาปตฺติมคฺคฏฺฐาทิตา, ตโต เอว เอกเทสโสตาปนฺนาทิตา จ อาปชฺชติ อนนฺตรผลตฺตา โลกุตฺตรกุสลานํ, น จ ตํ ยุตฺตํฯ น หิ กาลเภเทน วินา โส เอว โสตาปนฺโน, อโสตาปนฺโน จาติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ เตนาห ‘‘เอกเทสํ โสตาปนฺโน, เอกเทสํ น โสตาปนฺโน’’ติอาทิฯ

อปิจายํ นานาภิสมยวาที เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพ ‘‘มคฺคญาณํ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺตํ กิํ อารมฺมณโต ปฏิวิชฺฌติ, อุทาหุ กิจฺจโต’’ติฯ ยทิ อารมฺมณโตติ วเทยฺย, ตสฺส วิปสฺสนาญาณสฺส วิย ทุกฺขสมุทยานํ อจฺจนฺตปริจฺเฉทสมุจฺเฉทา น ยุตฺตา ตโต อนิสฺสฏตฺตา, ตถา มคฺคทสฺสนํฯ น หิ สยเมว อตฺตานํ อารพฺภ ปวตฺตตีติ ยุตฺตํ, มคฺคนฺตรปริกปฺปนายํ อนวฏฺฐานํ อาปชฺชตีติ, ตสฺมา ตีณิ สจฺจานิ กิจฺจโต, นิโรธํ กิจฺจโต อารมฺมณโต จ ปฏิวิชฺฌตีติ เอวมสมฺโมหโต ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส มคฺคญาณสฺส นตฺเถว นานาภิสมโยฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘โย, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปสฺสติ, ทุกฺขสมุทยมฺปิ โส ปสฺสตี’’ติอาทิฯ น เจตํ กาลนฺตรทสฺสนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘โย นุ โข, อาวุโส, ทุกฺขํ ปสฺสติ, ทุกฺขสมุทยมฺปิ โส ปสฺสติ, ทุกฺขนิโรธมฺปิ…เป.… ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทมฺปิ โส ปสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 5.1100) เอกสจฺจทสฺสนสมงฺคิโน อญฺญสจฺจทสฺสนสมงฺคิภาววิจารณายํ ตทตฺถสาธนตฺถํ อายสฺมตา ควํปติตฺเถเรน อาภตตฺตา ปจฺเจกญฺจ สจฺจตฺตยทสฺสนสฺส โยชิตตฺตาฯ อญฺญถา ปุริมทิฏฺฐสฺส ปุน อทสฺสนโต สมุทยาทิทสฺสเน ทุกฺขาทิทสฺสนมโยชนียํ สิยาฯ น หิ โลกุตฺตรมคฺโค โลกิยมคฺโค วิย กตการิภาเวน ปวตฺตติ สมุจฺเฉทกตฺตาฯ

ตถา โยชเน จ สพฺพํ ทสฺสนํ ทสฺสนนฺตรปรนฺติ ทสฺสนานุปรโม สิยาฯ เอวํ อาคมโต ยุตฺติโต จ นานาภิสมยสฺส อสมฺภวโต ปจฺเจกํ มคฺคานํ โอธิโส ปหานํ นตฺถีติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ

โอธิโสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ชหติกถาวณฺณนา

1. นสุตฺตาหรณกถาวณฺณนา

[280] ยทิปิ ปาฬิยํ ‘‘ตโย มคฺเค ภาเวตี’’ติ วุตฺตํ, มคฺคภาวนา ปน ยาวเทว กิเลสสมุจฺฉินฺทนตฺถาติ ญตฺวา ‘‘กิจฺจสพฺภาวนฺติ ตีหิ ปหาตพฺพสฺส ปหีนต’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ ตีหีติ เหฏฺฐิเมหิ ตีหิ อริยมคฺเคหิ ปหาตพฺพสฺส อชฺฌตฺตสํโยชนสฺส ปหีนตํ สมุจฺฉินฺทนนฺติ อตฺโถฯ ตํ ปน กิจฺจนฺติ อโธภาคิยสํโยชเนสุ มคฺคสฺส ปหานาภิสมยกิจฺจํฯ เตเนว มคฺเคนาติ อนาคามิมคฺเคเนวฯ เอตํ น สเมตีติ เอวํ มคฺคุปฺปาทโต ปเคว กามราคพฺยาปาทา ปหียนฺตีติ ลทฺธิกิตฺตนํ อิมินา มคฺคสฺส กิจฺจสพฺภาวกถเนน น สเมติ น ยุชฺชติฯ ตสฺมาติ อิมินา ยถาวุตฺตเมว วิโรธํ ปจฺจามสติฯ ปหีนานนฺติ วิกฺขมฺภิตานํฯ โย หิ ฌานลาภี ฌาเนน ยถาวิกฺขมฺภิเต กิเลเส มคฺเคน สมุจฺฉินฺทติ, โส อิธาธิปฺเปโตฯ เตนาห ‘‘ทสฺสนมคฺเค…เป.… อธิปฺปาโย’’ติฯ

ชหติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สพฺพมตฺถีติกถาวณฺณนา