เมนู

10. ปญฺญตฺตานุโยควณฺณนา

[61-66] รูปกายาวิรหํ สนฺธาย อาห, น รูปตณฺหาสพฺภาวํฯ ตถา สติ อเนกนฺติกตฺตา ปฏิกฺขิปิตพฺพเมว สิยา, น อนุชานิตพฺพนฺติฯ ‘‘อตฺถิตายา’’ติ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ กามีภาวสฺส อเนกนฺติกตฺตา กสฺสจิ กามธาตูปปนฺนสฺส กามธาตุยา อายตฺตตฺตาภาวโต จ กทาจิ ภาวสฺเสวาติ โยชนาฯ

[67] กายานุปสฺสนายาติ กายานุปสฺสนาเทสนายฯ สา หิ กายกายานุปสฺสีนํ วิภาคคฺคหณสฺส การณภูตา, กายานุปสฺสนา เอว วาฯ เอวํลทฺธิกตฺตาติ อญฺโญ กาโย อญฺโญ ปุคฺคโลติ เอวํลทฺธิกตฺตาฯ อาหจฺจ ภาสิตนฺติ ฐานกรณานิ อาหนฺตฺวา กถิตํ, ภควตา สามํ เทสิตนฺติ อตฺโถฯ

ปญฺญตฺตานุโยควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. คติอนุโยควณฺณนา

[69-72] ยานิสฺส สุตฺตานิ นิสฺสาย ลทฺธิ อุปฺปนฺนา, เตสํ ทสฺสนโต ปรโต ‘‘เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวตี’’ติอาทินา ปาฬิ อาคตา, ปุรโต ปน ‘‘น วตฺตพฺพํ ปุคฺคโล สนฺธาวตี’’ติอาทินา, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ทสฺเสนฺโต…เป.… ภวิตพฺพ’’นฺติฯ ทสฺเสตฺวาติ วา วตฺตพฺพนฺติ ‘‘ยานิสฺส…เป.… ตานิ ทสฺเสตฺวา ‘เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวตี’ติอาทิมาหา’’ติ วตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ทสฺเสนฺโตติ วา อิทํ ทสฺสนกิริยาย น วตฺตมานตามตฺตวจนํ, อถ โข ตสฺสา ลกฺขณตฺถวจนํ, เหตุภาววจนํ วาติ น โกจิ โทโสฯ

[91] โส วตฺตพฺโพติ โส ชีวสรีรานํ อนญฺญตาปชฺชนากาโร วตฺตพฺโพ, นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘รูปี อตฺตา’’ติ อิมิสฺสา ลทฺธิยา วเสน ‘‘เยน รูปสงฺขาเตน อตฺตโน สภาวภูเตน สรีเรน สทฺธิํ คจฺฉตี’’ติ เอวํ ปน อตฺเถ สติ โส อากาโร วุตฺโต เอว โหติ, ตถา จ สติ ‘‘รูปํ ปุคฺคโลติ อนนุญฺญาตตฺตา’’ติ เอวมฺปิ วตฺตุํ น สกฺกาฯ

ยสฺมา ปน ‘‘อิธ สรีรนิกฺเขปา’’ติ อนนฺตรํ วกฺขติ, ตสฺมา ‘‘โส วตฺตพฺโพ’’ติ วุตฺตํฯ นิรยูปคสฺส ปุคฺคลสฺส อนฺตราภวํ น อิจฺฉตีติ อิทํ ปุราตนานํ อนฺตราภววาทีนํ วเสน วุตฺตํฯ อธุนาตนา ปน ‘‘อุทฺธํปาโท ตุ นารโก’’ติ วทนฺตา ตสฺสปิ อนฺตราภวํ อิจฺฉนฺเตว, เกจิ ปน อสญฺญูปคานํฯ อรูปูปคานํ ปน สพฺเพปิ น อิจฺฉนฺติฯ ตตฺถ เย ‘‘สญฺญุปฺปาทา จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺตี’’ติ สุตฺตสฺส อตฺถํ มิจฺฉา คเหตฺวา จุตูปปาตกาเลสุ อสญฺญีนํ สญฺญา อตฺถีติ อนฺตราภวโตว อสญฺญูปปตฺติํ อิจฺฉนฺติ, ตทญฺเญสํ วเสน ‘‘สเวทโน…เป.… ปฏิกฺขิปตี’’ติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เย ปนา’’ติอาทิมาหฯ เก ปเนวํ อิจฺฉนฺติ? สพฺพตฺถิวาทีสุ เอกจฺเจฯ

[92] เนวสญฺญานาสญฺญายตเนติ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน ภเว, อจิตฺตุปฺปาเท วา สญฺญา อตฺถีติ อิจฺฉนฺตีติ น วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ยโต โส สญฺญาภเวน อสงฺคหิโต, ภวนฺตรภาเวน จ สงฺคหิโตฯ

[93] อินฺธนุปาทาโน อคฺคิ วิย อินฺธเนน รูปาทิอุปาทาโน ปุคฺคโล รูปาทินา วินา นตฺถีติ เอตฺถ อยมธิปฺปายวิภาวนา – ยถา น วินา อินฺธเนน อคฺคิ ปญฺญาปียติ, น จ ตํ อญฺญํ อินฺธนโต สกฺกา ปฏิชานิตุํ, นาปิ อนญฺญํฯ ยทิ หิ อญฺญํ สิยา, น อุณฺหํ อินฺธนํ สิยา, อถ อนญฺญํ, นิทหิตพฺพํเยว ทาหกํ สิยา, เอวํ น วินา รูปาทีหิ ปุคฺคโล ปญฺญาปียติ, น จ เตหิ อญฺโญ, นาปิ อนญฺโญ สสฺสตุจฺเฉทภาวปฺปสงฺคโตติ ปรวาทิโน อธิปฺปาโยฯ ตตฺถ ยทิ อคฺคินฺธโนปมา โลกโวหาเรน วุตฺตา, อปฬิตฺตํ กฏฺฐาทิอินฺธนํ นิทหิตพฺพญฺจ, ปฬิตฺตํ ภาสุรุณฺหํ อคฺคิทาหกญฺจ, ตญฺจ โอชฏฺฐมกรูปํ ปพนฺธวเสน ปวตฺตํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํฯ ยทิ เอวํ ปุคฺคโล รูปาทีหิ อญฺโญ อนิจฺโจ จ อาปนฺโน, อถ ปรมตฺถโต จ, ตสฺมิํเยว กฏฺฐาทิสญฺญิเต รูปสงฺขาตปฬิตฺเต ยํ อุสุมํ โส อคฺคิ ตํสหชาตานิ ตีณิภูตานิ อินฺธนํฯ เอวมฺปิ สิทฺธํ ลกฺขณเภทโต อคฺคินฺธนานํ อญฺญตฺตนฺติ อคฺคิ วิย อินฺธนโต รูปาทีหิ อญฺโญ ปุคฺคโล อนิจฺโจ จ อาปชฺชตีติฯ

คติอนุโยควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อุปาทาปญฺญตฺตานุโยควณฺณนา

[97] นีลคุณโยคโต นีโล, นีโล เอว นีลโก, ตสฺส, อยํ ปนสฺส นีลปญฺญตฺติ นีลรูปุปาทานาติ อาห ‘‘นีลํ…เป.… ปญฺญตฺตี’’ติฯ เอวํ ปน ปาเฐ ฐิเต นีลํ อุปาทาย นีโลติ กถมยํ ปทุทฺธาโรติ อาห ‘‘นีลํ รูปํ…เป.… เอตฺถ โย ปุฏฺโฐ นีลํ อุปาทาย นีโล’’ติฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ วจเนฯ ตทาทีสูติ ‘‘ปีตํ รูปํ อุปาทายา’’ติอาทิกํ อฏฺฐกถายํ อาทิ-สทฺเทน คหิตเมว ตทตฺถทสฺสนวเสน คณฺหาติฯ

[98] วุตฺตนฺติ ‘‘มคฺคกุสโล’’ติอาทีสุ เฉกฏฺฐํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กุสลปญฺญตฺติํ กุสลโวหารํฯ

[112] ปุพฺพปกฺขํ ทสฺเสตฺวา อุตฺตรมาหาติ ปรวาที ปุพฺพปกฺขํ ทสฺเสตฺวา สกวาทิสฺส อุตฺตรมาหฯ

[115] ‘‘รูปํ รูปวา’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ ปรวาทิวาทํ ภินฺทิตุํ ‘‘ยถา น นิคโฬ เนคฬิโก’’ติอาทินา สกวาทิวาโท อารทฺโธติ อาห ‘‘ยสฺส รูปํ โส รูปวาติ อุตฺตรปกฺเข วุตฺตํ วจนํ อุทฺธริตฺวา’’ติฯ

[118] วิญฺญาณนิสฺสยภาวูปคมนนฺติ จกฺขุวิญฺญาณสฺส นิสฺสยภาวูปคมนํฯ ตยิทํ วิเสสนํ จกฺขุสฺสาติ อิมินาว สิทฺธนฺติ น กตํ ทฏฺฐพฺพํฯ

อุปาทาปญฺญตฺตานุโยควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. ปุริสการานุโยควณฺณนา

[123] กมฺมานนฺติ กุสลากุสลกมฺมานํฯ ตคฺคหเณเนว หิ ตํตํกิจฺจกรณีเย กิริยานมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ นิปฺผาทกปฺปโยชกภาเวนาติ การกการาปกภาเวนฯ

[125] กมฺมการกสฺส ปุคฺคลสฺส โย อญฺโญ ปุคฺคโล การโกฯ เตนปีติ การกการเกนปิฯ ตสฺสาติ การกการกสฺสฯ อญฺญนฺติ อญฺญํ กมฺมํฯ เอวนฺติ อิมินา วุตฺตปฺปกาเรนฯ เตหิ เตหิ การเกหิ ปุคฺคลา วิย อญฺญานิ กมฺมานิ กรียนฺตีติ ทสฺเสติฯ