2. ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา
[7-10] อญฺเญนาติ สมฺมุติสจฺจภูเตนฯ ปรสฺสาติ สกวาทิโนฯ โส หิ ปรวาทินา ปโร นาม โหติฯ ปฏิญฺญาปฏิกฺเขปานํ ภินฺนวิสยตฺตา ‘‘อวิโรธิตตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ อภินฺนาธิกรณํ วิย หิ อภินฺนวิสยเมว วิรุทฺธํ นาม สิยา, น อิตรนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตเมวตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘น หิ…เป.… อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ ยทิ เอวํ กถมิทํ นิคฺคหฏฺฐานํ ชาตนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน ปนา’’ติอาทิฯ เตน ปฏิญฺญานฺตรํ นาม อญฺญเมเวตํ นิคฺคหฏฺฐานนฺติ ทสฺเสติฯ
ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
สุทฺธสจฺจิกฏฺฐวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
2. โอกาสสจฺจิกฏฺโฐ
1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา
[11] สามญฺเญน วุตฺตํ วิเสสนิวิฏฺฐํ โหตีติ อาห ‘‘สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ สรีเรติ อยมตฺโถ’’ติฯ สามญฺญโชตนา หิ วิเสเส อวติฏฺฐตีติ วิเสสตฺถินา วิเสโส อนุปยุชฺชิตพฺโพติฯ เอเตนาติ เทสวเสน สพฺพตฺถ ปฏิกฺเขปวจเนนฯ
3. กาลสจฺจิกฏฺโฐ
1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา
[12] มชฺฌิมชาติกาเลติ ปจฺจุปฺปนฺนตฺตภาวกาเลฯ อตฺตภาโว หิ อิธ ‘‘ชาตี’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตโต อตีโต ปุริมชาติกาโล, อนาคโต ปจฺฉิมชาติกาโลฯ อิเมสุ ตีสูติ สพฺพตฺถ, สพฺพทา, สพฺเพสูติ อิเมสุ ตีสุ นเยสุฯ ปาฐสฺส สํขิตฺตตา สุวิญฺเญยฺยาติ ตํ ฐเปตฺวา อตฺถสฺส สทิสตํ วิภาเวนฺโต ‘‘อิธาปิ หิ…เป.… โยเชตพฺพ’’นฺติ อาหฯ เอตฺถาปิ ‘‘น เกนจิ สภาเวน ปุคฺคโล อุปลพฺภตี’’ติ อยมตฺโถ วุตฺโต โหติฯ น หิ เกนจิ สภาเวน อุปลพฺภมานสฺส สกเลกเทสวินิมุตฺโต ปวตฺติกาโล นาม อตฺถีติฯ
4. อวยวสจฺจิกฏฺโฐ
1. อนุโลมปจฺจนีกวณฺณนา
[13] ตติยนเย น สพฺเพกธมฺมวินิมุตฺตํ ปวตฺติฏฺฐานํ นาม อตฺถีติ โยเชตพฺพํฯ
โอกาสาทิสจฺจิกฏฺโฐ
2. ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา
[14] อนุโลมปญฺจกสฺสาติอาทิมฺหิ อฏฺฐกถาวจเนฯ ปุน ตตฺถาติ ยถาวุตฺเต อฏฺฐกถาวจเน, เตสุ วา อนุโลมปญฺจกปจฺจนีเกสุฯ สพฺพตฺถ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติอาทิกสฺส ปาฐปฺปเทสสฺส อตฺโถ ‘‘สรีรํ สนฺธายา’’ติอาทินา อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ อตฺโถฯ ปฏิกมฺมาทิปาฬินฺติ ปฏิกมฺมนิคฺคหอุปนยนนิคมนปาฬิํฯ ตีสุ มุเขสูติ ‘‘สพฺพตฺถา’’ติอาทินา วุตฺเตสุ ตีสุ วาทมุเขสุฯ ปจฺจนีกสฺส ปาฬิ วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ ปาฬิํฯ สงฺขิปิตฺวา อาคตตฺตา สรูเปน อวุตฺเตฯ สุทฺธิก…เป.… วุตฺตํ โหติ ตตฺถ ‘‘สพฺพตฺถา’’ติอาทินา สรีราทิโน ปรามสนํ นตฺถิ, อิธ อตฺถีติ อยเมว วิเสโส, อญฺญํ สมานนฺติฯ
สจฺจิกฏฺฐวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
5. สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา
[17-27] สจฺจิกฏฺฐสฺส, สจฺจิกฏฺเฐ วา สํสนฺทนํ สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนนฺติ สมาสทฺวยํ ภวตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สจฺจิกฏฺฐสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สจฺจิกฏฺฐสฺส ปุคฺคลสฺสาติ สจฺจิกฏฺฐสภาวสฺส ปรมตฺถโต วิชฺชมานสภาวสฺส ปุคฺคลสฺสฯ รูปาทีหิ สทฺธิํ สํสนฺทนนฺติ สจฺจิกฏฺฐตาสามญฺเญน รูปาทีหิ สมีกรณํฯ สจฺจิกฏฺเฐติ สจฺจิกฏฺฐเหตุ, ตตฺถ วา ตํ อธิฏฺฐานํ กตฺวาฯ ‘‘ตุลฺยโยเค สมุจฺจโย’’ติ สมุจฺจยตฺถตฺตา เอว จ-การสฺส สจฺจิกฏฺเฐน อุปลทฺธิสามญฺเญน อิธ รูปมาหฏนฺติ ตสฺส อุทาหฏภาโว ยุตฺโตติ ‘‘ยถารูป’’นฺติ นิทสฺสนวเสน อตฺโถ วุตฺโต, อญฺญถา อิธ รูปสฺส อาหรณเมว กิมตฺถิยํฯ เอวํ เสสธมฺเมสุปิฯ ยา ปเนตฺถ อญฺญตฺตปุจฺฉา, สาปิ นิทสฺสนตฺถํ อุปพฺรูเหติ อญฺญตฺตนิพนฺธนตฺตา ตสฺสฯ โอปมฺมสํสนฺทเน ปน นิทสฺสนตฺโถ คาหียตีติ อิมสฺมิํ สุทฺธิกสํสนฺทเน เกวลํ สมุจฺจยวเสเนว อตฺถทสฺสนํ ยุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ รูปาทีนิ อุปาทาปญฺญตฺติมตฺตตฺตา ปุคฺคลสฺส โส เตหิ อญฺโญ, อนญฺโญ จาติ น วตฺตพฺโพติ อยํ สาสนกฺกโมติ อาห ‘‘รูปาทีหิ…เป.… สมโย’’ติฯ อนุญฺญายมาเนติ ตสฺมิํ สมเย สุตฺเต จ อปฺปฏิกฺขิปิยมาเนฯ อยญฺจ อตฺโถ สาสนิกสฺส ปรวาทิโน วเสน วุตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ
