4. ลกฺขณมาติกาวณฺณนา

[4] วิสุํ โยชนา กาตพฺพาติ โย ตีหิ สงฺคโห จตูหิ จ สมฺปโยโค วุตฺโต, ตํ สภาโค ภาโว ปโยเชติ, โย จ ตีหิ อสงฺคโห จตูหิ จ วิปฺปโยโค วุตฺโต, ตํ วิสภาโค ภาโวติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สงฺคโห…เป.… วิญฺญายตี’’ติ อาหฯ ยสฺส สงฺคโห, โส ธมฺโม ขนฺธาทิโก สภาโคฯ ยสฺส อสงฺคโห, โส วิสภาโคฯ ตถา สมฺปโยเคสุปิ เวทิตพฺพํฯ อิทานิ ยถาวุตฺตํ สภาคตํ สรูปโต นิทฺธาเรตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สมานภาโว สงฺคเห สภาคตา, เอกุปฺปาทาทิโก สมฺปโยเคติ อิมินา รุปฺปนาทิวิธุโร อสมานสภาโว อสงฺคเห วิสภาคตา, นานุปฺปาทาทิโก วิปฺปโยเคติ อยมตฺโถ อตฺถสิทฺโธติ น วุตฺโตติฯ

5. พาหิรมาติกาวณฺณนา

[5] เอเตน ฐปนากาเรนาติ สรูเปน อคฺคเหตฺวา ยถาวุตฺเตน ปกรณนฺตรมาติกาย อิธ มาติกาภาวกิตฺตนสงฺขาเตน ฐปนากาเรนฯ ปกรณนฺตรฐปิตาย มาติกาย อวิภาเคน ปจฺฉโต คหณํ พหิ ฐปนนฺติ อาห ‘‘พหิ ปิฏฺฐิโต ฐปิตตฺตา’’ติฯ อิธ อฏฺฐเปตฺวาติ อิมิสฺสา ธาตุกถาย สรูเปน อวตฺวาฯ ตถา ปกาสิตตฺตาติ มาติกาภาเวน โชติตตฺตาฯ ธมฺมสงฺคณีสีเสน หิ ธมฺมสงฺคณิยํ อาคตมาติกาว คหิตาติฯ เยหิ นเยหิ ธาตุกถาย นิทฺเทโส, เตสุ นเยสุ, เตหิ วิภชิตพฺเพสุ ขนฺธาทีสุ, เตสํ นยานํ ปวตฺติทฺวารลกฺขเณสุ จ อุทฺทิฏฺเฐสุ ธาตุกถาย อุทฺเทสวเสน วตฺตพฺพํ วุตฺตเมว โหตีติ ยํ อุทฺเทสวเสน วตฺตพฺพํ, ตํ วตฺวา ปุน ยถาวุตฺตานํ ขนฺธาทีนํ กุสลาทิวิภาคทสฺสนตฺถํ ‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกา’’ติ วุตฺตนฺติ เอวเมตฺถ มาติกาย นิกฺเขปวิธิ เวทิตพฺโพฯ

‘‘คาวีติ อยมาหา’’ติ เอตฺถ คาวี-สทฺโท วิย ‘‘สงฺคโห อสงฺคโห’’ติ เอตฺถ ปทตฺถวิปลฺลาสการินา อิติ-สทฺเทน อตฺถปทตฺถโก สงฺคหาสงฺคห-สทฺโท สทฺทปทตฺถโก ชายตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘อนิทฺธาริตตฺถสฺส สทฺทสฺเสว วุตฺตตฺตา’’ติฯ เตน อตฺถุทฺธารโต สงฺคหสทฺทํ สํวณฺเณตีติ ทสฺเสติฯ อนิทฺธาริตวิเสโสติ อสงฺคหิตชาติสญฺชาติอาทิวิเสโสฯ สามญฺเญน คเหตพฺพตนฺติ สงฺคหสทฺทาภิเธยฺยตาสามญฺเญน วิญฺญายมาโน วุจฺจมาโน วาฯ น เจตฺถ สามญฺญญฺจ เอกรูปเมวาติ โจทนา กาตพฺพา เภทาเปกฺขตฺตา ตสฺสฯ ยตฺตกา หิ ตสฺส วิเสสา, ตทเปกฺขเมว ตนฺติฯ ‘‘อตฺตโน ชาติยา’’ติ วิญฺญายติ ยถา ‘‘มตฺเตยฺยา’’ติ วุตฺเต อตฺตโน มาตุ หิตาติฯ

ธมฺมวิเสสํ อนิทฺธาเรตฺวาติ สงฺคหิตตาทินา ปุจฺฉิตพฺพวิสฺสชฺเชตพฺพธมฺมานํ วิเสสนํ อกตฺวาฯ สามญฺเญนาติ อวิเสเสนฯ ธมฺมานนฺติ ขนฺธาทิธมฺมานํฯ