นิสฺสโย กสฺมา น วุตฺโต? สหชาตนิสฺสโย ปุเรชาตนิสฺสโยติ หิ สกฺกา วิภชิตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ วิปฺปยุตฺโต วา กสฺมา น วุตฺโต? ปุเรชาตวิปฺปยุตฺโต ปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺโตติ วิภชิตุํ สกฺกาติ อตฺโถฯ ยํ มิสฺสกามิสฺสกภาวํ มนสิ กตฺวา ‘‘อวตฺตพฺพตฺตา’’ติ วุตฺตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิสฺสโย ตาวา’’ติอาทิมาหฯ วิเสสิตพฺโพ ‘‘วิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ อวิเสเสน ปาฬิยํ วุตฺตตฺตาฯ โส วิยาติ อตฺถิปจฺจโย วิย, นิสฺสยปจฺจโย วิย วา อตฺถิปจฺจยวิเสสาภาเวน วิปฺปยุตฺตปจฺจโย น วตฺตพฺโพวฯ ทฺวินฺนํ ปจฺจยานํ วิย ปเภทสพฺภาวโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สหชาตปุเรชาตานญฺจา’’ติอาทิมาหฯ ตถาติอาทินา วุตฺตมตฺถํ ปาฬิยา สมตฺเถตุํ ‘‘วกฺขตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ มคฺคผลธมฺมานํ มคฺคผลตํสมุฏฺฐานรูปวเสน สหชาตอตฺถิปจฺจโย เตสํเยว ปุเรชาตจตุสนฺตติรูปวเสน ปจฺฉาชาตอตฺถิปจฺจโย วุตฺโต, น ปน วิปฺปยุตฺตปจฺจยภาโว วกฺขตีติ โยชนาฯ โสติ วิปฺปยุตฺตปจฺจโยฯ

เหตุอาทีนํ สหชาตนฺโตคธตฺตา เหตุอาทโย ตพฺพิเสสา โหนฺตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘สหชาตปจฺจโย จ เหตุอาทีหิ วิเสเสตพฺโพ’’ติฯ โสติ สหชาตปจฺจโยฯ วิรุทฺธปจฺจเยหีติ สหชาตปุเรชาตสฺส สหชาตาทิภาเวน วิรุทฺเธหิ ปจฺจเยหิฯ เตนาห ‘‘อุปฺปตฺติกาลวิรุทฺเธหิ ปจฺจเยหี’’ติฯ

ปจฺจนียุทฺธารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปจฺจนียคณนวณฺณนา

นเหตุมูลกวณฺณนา

[532] อธิปติปจฺจยาทิภูโต อารมฺมณปจฺจโยติ อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสเย วทติฯ เต จ ยสฺมา อารมฺมณสภาวา เอว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปริหายติเยวา’’ติฯ ปนฺนรสสูติ ทุติเย สหชาตปจฺจเย ‘‘เหตุปจฺจโย’’ติอาทินา วุตฺเตสุ ปนฺนรสสุฯ เอกาทสนฺนํ วเสนาติ สหชาตปจฺจโย, สหชาตตาวิสิฏฺฐา อธิปตินิสฺสยกมฺมาหารินฺทฺริยตฺถิอวิคตเหตุฌานมคฺคา จาติ อิเมสํ เอกาทสนฺนํ วเสนฯ สหชาเต อนฺโตคธา เหตุอาทโยฯ ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเตติ ตสฺมิํ สหชาเต ปฏิกฺขิตฺเต ปจฺจนียโต ฐิเตฯ อนนฺโตคธา สหชาเต , เก ปน เตติ อาห ‘‘อารมฺมณาธิปติปุเรชาตนิสฺสยาทโย’’ติฯ อารมฺมณาทิอากาเรนาติ อารมฺมณปุเรชาตนิสฺสยนานากฺขณิกกมฺมาทิอากาเรนฯ

ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเตติ ตสฺมิํ สหชาตปจฺจเย ปฏิกฺขิตฺเตฯ อิเม วาราติ สหชาตํ ปุเรชาตนฺติ วิสฺสชฺชิตวาราฯ เอเต นิสฺสยาทโยติ สหชาตตาวิสิฏฺเฐ นิสฺสยาทิเก วทติ, น อิตเรฯ เตนาห ‘‘ยสฺมา จ…เป.… ปฏิกฺเขเปน ปฏิกฺขิตฺตา’’ติฯ

นิสฺสยาทิภูตญฺจ สหชาตปจฺจยํ ฐเปตฺวาติ เอเตน ‘‘ฐเปตฺวา สหชาตปจฺจย’’นฺติ เอตฺถ อนฺโตคธนิสฺสยาทิภาโวเยว สหชาตปจฺจโย คหิโตติ ทสฺเสติฯ นิสฺสยาทีติ อาทิ-สทฺเทน เหตุอาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อญฺญมญฺญปจฺจยธมฺมวเสน ปวตฺติสพฺภาวโตติ อญฺญมญฺญปจฺจยธมฺมวเสน สหชาตาทีหิ ปวตฺติสพฺภาวโต อญฺญมญฺเญ ปฏิกฺขิตฺเต ‘‘กุสโล กุสลาพฺยากตสฺสา’’ติ วาโร ปริหายติฯ เตสํ เตสํ ปจฺจยุปฺปนฺนานนฺติ อิทํ สามญฺญวจนมฺปิ ‘‘อญฺญมญฺญปจฺจยสงฺคหํ คตา’’ติ วจนโต อญฺญมญฺญปจฺจยลาภีนํเยว คหณํ สิยาติ อาสงฺกํ นิวตฺเตตุํ ‘‘กุสโล จ กุสลสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สมุทายภูโตติ จตุกฺขนฺธสมุทายภูโตฯ เอกเทสภูเตหีติ ตสฺเสว เอกเทสภูเตหิฯ ‘‘กุสโล ปนา’’ติอาทิ ‘‘นอญฺญมญฺญปจฺจเยน…เป.… ปริหายตี’’ติ อิมสฺส อฏฺฐกถาวจนสฺส สมาธานวจนํฯ

รูปกฺขนฺเธกเทโสว โหนฺติ รูปาหารรูปินฺทฺริยวเสน, ‘‘เอกนฺเตน วิปฺปยุตฺตปจฺจยธมฺเมหี’’ติ วุตฺตธมฺมา ‘‘เต’’ติ ปจฺจามฏฺฐาติ อาห ‘‘เตติ เต วิปฺปยุตฺตปจฺจยธมฺมา’’ติฯ

[533] ปจฺจนียคณนํ ทสฺเสตุนฺติ วุตฺเตปิ นนุ ปจฺจยคณนเมว ทสฺสิตํ โหตีติ กสฺสจิ อาสงฺกา สิยาติ ตํ นิวตฺเตนฺโต อาห ‘‘ปจฺจนียวารคณนา หิ ทสฺสิตา’’ติฯ พลวกมฺมํ วิปากสฺส อุปนิสฺสโย โหติ, อิตรํ กมฺมปจฺจโย เอวาติ อาห ‘‘วิปากสฺสปิ ปน…เป.… กมฺมปจฺจโย โหตี’’ติฯ

นเหตุมูลกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ