นิสฺสโย กสฺมา น วุตฺโต? สหชาตนิสฺสโย ปุเรชาตนิสฺสโยติ หิ สกฺกา วิภชิตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ วิปฺปยุตฺโต วา กสฺมา น วุตฺโต? ปุเรชาตวิปฺปยุตฺโต ปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺโตติ วิภชิตุํ สกฺกาติ อตฺโถฯ ยํ มิสฺสกามิสฺสกภาวํ มนสิ กตฺวา ‘‘อวตฺตพฺพตฺตา’’ติ วุตฺตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิสฺสโย ตาวา’’ติอาทิมาหฯ วิเสสิตพฺโพ ‘‘วิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ อวิเสเสน ปาฬิยํ วุตฺตตฺตาฯ โส วิยาติ อตฺถิปจฺจโย วิย, นิสฺสยปจฺจโย วิย วา อตฺถิปจฺจยวิเสสาภาเวน วิปฺปยุตฺตปจฺจโย น วตฺตพฺโพวฯ ทฺวินฺนํ ปจฺจยานํ วิย ปเภทสพฺภาวโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สหชาตปุเรชาตานญฺจา’’ติอาทิมาหฯ ตถาติอาทินา วุตฺตมตฺถํ ปาฬิยา สมตฺเถตุํ ‘‘วกฺขตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ มคฺคผลธมฺมานํ มคฺคผลตํสมุฏฺฐานรูปวเสน สหชาตอตฺถิปจฺจโย เตสํเยว ปุเรชาตจตุสนฺตติรูปวเสน ปจฺฉาชาตอตฺถิปจฺจโย วุตฺโต, น ปน วิปฺปยุตฺตปจฺจยภาโว วกฺขตีติ โยชนาฯ โสติ วิปฺปยุตฺตปจฺจโยฯ

เหตุอาทีนํ สหชาตนฺโตคธตฺตา เหตุอาทโย ตพฺพิเสสา โหนฺตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘สหชาตปจฺจโย จ เหตุอาทีหิ วิเสเสตพฺโพ’’ติฯ โสติ สหชาตปจฺจโยฯ วิรุทฺธปจฺจเยหีติ สหชาตปุเรชาตสฺส สหชาตาทิภาเวน วิรุทฺเธหิ ปจฺจเยหิฯ เตนาห ‘‘อุปฺปตฺติกาลวิรุทฺเธหิ ปจฺจเยหี’’ติฯ

ปจฺจนียุทฺธารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปจฺจนียคณนวณฺณนา