ตสฺสตฺโถ – ยถา ‘‘อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺสา’’ติ เอตฺถ ปาฬิคตอธิกรณสทฺทปติรูปโก อญฺโญ อธิกรณสทฺโท ปาฬิคตตทญฺญสาธารณตาย อุภยปทตฺโถ อุทฺธโฏ ‘‘อธิกรณํ นาม จตฺตาริ อธิกรณานี’’ติ, เอวมิธาปิ นิปฺปริยายํ อิตรญฺจ มคฺคงฺคํ ทสฺเสตุกาเมน ปาฬิคตตทญฺญสาธารโณ มคฺคงฺคสทฺโท อุทฺธริตพฺโพ สิยา, ตถา น กตนฺติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปาฬิคโตเยว มคฺคงฺคสทฺโท อุทฺธโฏ, น ตทญฺญสาธารโณ, น จ อตฺถุทฺธารมุเขน อธิปฺเปตตฺโถ นิยมิโต, ตสฺมาฯ เตสูติ อเหตุกจิตฺตุปฺปาเทสุฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมาธโย’’ติ เอตฺถ สงฺกปฺปวายามสมาธโย สมฺมามิจฺฉาสทฺเทหิ วิเสเสตฺวา วุตฺตาติ อาห ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิอาทโย ยถาวุตฺตา สนฺตี’’ติฯ สงฺกปฺปวายามสมาธิปฺปตฺตา ปน ตตฺถ เกจิ สนฺติเยวาติฯ อถ วา สมฺมาทิฏฺฐิอาทโยติ วุตฺตปฺปกาเร สมฺมาทิฏฺฐิอาทิเก อนวเสเส สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ยถาวุตฺตา’’ติฯ อุปฺปตฺติฏฺฐานนิยมนตฺถตฺตา น วิเสสนตฺถตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ

มคฺคปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

20. วิปฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[20] สมฺปโยคาสงฺกาวตฺถุภูโตติ สมฺปโยคาสงฺกาย อธิฏฺฐานภูโตฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ ‘‘อรูปิโน หิ ขนฺธา จกฺขาทีนํ วตฺถูนํ อพฺภนฺตรโต นิกฺขมนฺตา วิย อุปฺปชฺชนฺตี’’ติฯ

วิปฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

21. อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[21] ยสฺมิํ สติ ยํ โหติ, อสติ จ น โหติ, โส ตสฺส ปจฺจโยติ ยทิทํ สมาสโต ปจฺจยลกฺขณํ ยํ สนฺธาย สุตฺเต วุตฺตํ ‘‘อิมสฺมิํ สติ อิทํ โหติ, อิมสฺมิํ อสติ อิทํ น โหตี’’ติ, ตยิทํ อตฺถิปจฺจเย โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘โย หี’’ติอาทิํ วตฺวา อยญฺจ นโย นิพฺพาเน น ลพฺภติ, ตสฺมา นิพฺพานํ อตฺถิปจฺจยภาเวน น อุทฺธฏนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘นิพฺพานญฺจ…เป.… อุปการกํ โหตี’’ติ อาหฯ เตน ปจฺจยธมฺมานํ ปจฺจยภาโว วิเสสโต พฺยติเรกมุเขน ปากโฏ โหตีติ ทสฺเสติฯ นตฺถิภาโวปการกตาวิรุทฺโธติ นตฺถิปจฺจยภาววิรุทฺโธฯ วิคตาวิคตปจฺจยา วิย หิ อญฺญมญฺญํ อุชุปจฺจนีกภาเวน ฐิตา นตฺถิอตฺถิปจฺจยาฯ น นิพฺพานํ อตฺถิปจฺจโย นตฺถิภาโวปการกตาอวิโรธโตฯ เย หิ อตฺถิปจฺจยธมฺมา, เต นตฺถิภาโวปการกตาวิรุทฺธา เอว ทิฏฺฐาติ อธิปฺปาโยฯ

สติ จ อุปฺปนฺนตฺเตติ สมฺพนฺโธฯ เยสํ ปจฺจยา โหนฺติ อาหารินฺทฺริยาติ โยชนาฯ เอกโตติ สหฯ สหชาตาทิปจฺจยตฺตาภาวโตติ สหชาตปุเรชาตปจฺฉาชาตปจฺจยตฺตาภาวโตฯ ตทภาโวติ สหชาตาทิปจฺจยตฺตาภาโวฯ เอเตสนฺติ อตฺถิปจฺจยตาวเสน ปวตฺตมานานํ อาหารินฺทฺริยานํฯ ธมฺมสภาววเสนาติ ธมฺมตาวเสนฯ ธมฺมตา เหสา, ยทิทํ ปจฺจยุปฺปนฺเนหิ สห ปุเรตรํ ปจฺฉา จ ลพฺภมานา อาหารินฺทฺริยา เตสํ อตฺถิปจฺจยา โหนฺติ, น สหชาตาทิปจฺจยาติฯ ยถา วา จกฺขาทิทฺวารานํ รูปาทิอารมฺมณานํ สติปิ นิยตวุตฺติตาย ทฺวารารมฺมณโต วิญฺญาณสฺส ฉพฺพิธภาเว อารมฺมณมนามสิตฺวา, ทฺวารโต ทฺวารมนามสิตฺวา อารมฺมณโต ฉพฺพิธตา วุจฺจติ, เอวมิธาปิ อาหารินฺทฺริยานํ ปจฺจยุปฺปนฺเนหิ สติปิ สหชาตาทิภาเว อรูปกฺขนฺธาทิวเสน สหชาตาทิเภทภินฺนสฺส อตฺถิปจฺจยสฺส ทสฺสิตตฺตา ปญฺหาวาเร อาหารินฺทฺริยานํ วเสน อาคเต จตุตฺถปญฺจมโกฏฺฐาสภูเต อตฺถิปจฺจยวิเสเส สหชาตาทิเภทํ อามสิตุํ น ลพฺภตีติ ทสฺเสตุํ อฏฺฐกถายํ ‘‘อาหาโร อินฺทฺริยญฺจ สหชาตาทิเภทํ น ลภตี’’ติ วุตฺตํ, น ปน อาหารินฺทฺริเยสุ สหชาตาทิภาวสฺส อภาวโตฯ เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ