เมนู

นิทฺเทสวารวณฺณนา

[94] โกจิ สภาโว นตฺถีติ โกจิ สภาวธมฺโม นตฺถิฯ ยทิ เอวํ ‘‘นตฺถี’’ติ ปฏิกฺเขโป เอว ยุตฺโตติ อาห ‘‘น จ รูปาที’’ติอาทิฯ ‘‘สุขา ทุกฺขา อทุกฺขมสุขา’’ติอาทีสุ สุขทุกฺขสทฺทานํ สามญฺญวจนภาเวปิ อินฺทฺริยเทสนายํ เต วิสิฏฺฐวิสยา เอวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สุขสฺส…เป.… คหิโตเยวา’’ติ อาหฯ ทุกฺขสฺส จ เภทํ กตฺวาฯ

[140] ปญฺญินฺทฺริยานิ โหนฺตีติ อามนฺตาติ วุตฺตนฺติ ปชานนฏฺเฐน อธิปเตยฺยฏฺเฐน จ ปญฺญินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ทสฺสนฏฺเฐน ปน จกฺขูนิ จาติ จกฺขุ, อินฺทฺริยนฺติ ปุจฺฉาย ‘‘อามนฺตา’’ติ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ตณฺหาโสตเมวาหา’’ติ วุตฺตํ, ‘‘ยสฺส ฉตฺติํสติ โสตา’’ติอาทีสุ (ธ. ป. 339) ปน ทิฏฺฐิอาทีนมฺปิ โสตภาโว อาคโตฯ

ปณฺณตฺตินิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปวตฺติวารวณฺณนา

[186] อญฺญธมฺมนิสฺสเยนาติ ‘‘โย เตสํ รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ฐิตี’’ติอาทินา (ธ. ส. 634) อญฺญธมฺมนิสฺสเยน คเหตพฺพํฯ ปวตฺติญฺจ คเหตฺวา คเตสุ วิสฺสชฺชเนสุ, จุติปฏิสนฺธิโย คเหตฺวา คเตสุ โยชนา น ลพฺภตีติ อธิปฺปาโยฯ อลพฺภมานา จ สุขทุกฺขโทมนสฺสินฺทฺริเยเหว น ลพฺภติฯ ตํมูลกา จ นยาติ สุขินฺทฺริยาทิมูลกา จ นยาฯ เตหีติ สุขินฺทฺริยาทีหิฯ โยชนาติ ‘‘ปวตฺเต สุขินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ’’ติอาทินา อุปฺปชฺชมาเนหิ โยชนาฯ ตํมูลกา จ ตถาโยชนามูลภูตา จ นยา ชีวิตินฺทฺริยาทิมูลกา จ นยาฯ ปากฏาเยวาติ ปาฬิคติยา เอว วิญฺญายมานโยชนตฺตา สุวิญฺเญยฺยา เอวฯ

ตํ วจนํฯ โสมนสฺสวิรหิตสจกฺขุกปฏิสนฺธินิทสฺสนวเสนาติ โสมนสฺสวิรหิตสจกฺขุกปฏิสนฺธิเยว นิทสฺสนนฺติ โยเชตพฺพํฯ กถํ ปเนตํ ชานิตพฺพํ ‘‘นิทสฺสนมตฺตเมตํ, น ปน คณนปริจฺฉินฺทน’’นฺติ อาห ‘‘น หิ จตุนฺนํเยวาติ นิยโม กโต’’ติฯ ตํสมานลกฺขณาติ ตาย สจกฺขุกปฏิสนฺธิตาย สมานลกฺขณาติ ปริตฺตวิปากคฺคหณํฯ ตตฺถ สโสมนสฺสปฏิสนฺธิโย สนฺธาย อุเปกฺขาปฏิสนฺธิโย นิทสฺสนภาเวน วุตฺตาติ เกจิฯ ปริตฺตวิปากปฏิสนฺธิ จ กุสลวิปากาเหตุกปฏิสนฺธิ เวทิตพฺพาฯ สาปิ หิ สจกฺขุกา สิยาฯ