อุทฺเทสวารวณฺณนา

[1] อินฺทฺริยยมเก วิภงฺเค วิยาติ ยถา อินฺทฺริยวิภงฺเค ปุริสินฺทฺริยานนฺตรํ ชีวิตินฺทฺริยํ อุทฺทิฏฺฐํ, น มนินฺทฺริยานนฺตรํ, เอวํ อิมสฺมิํ อินฺทฺริยยมเกฯ ตญฺจ สุตฺตเทสนานุโรเธนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตีณิมานิ…เป.… สุตฺเต เทสิตกฺกเมนา’’ติ อาหฯ โสยํ ยทตฺถํ ตสฺส สุตฺเต เทสิตกฺกเมน อุทฺเทโส, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปวตฺติวาเรหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยถา ‘‘ชีวิตินฺทฺริย’’นฺติ อิทํ รูปชีวิตินฺทฺริยสฺส อรูปชีวิตินฺทฺริยสฺส จ สามญฺญโต คหณํ, เอวํ อุปาทินฺนสฺส อนุปาทินฺนสฺส จาติ อาห ‘‘กมฺมชานํ อกมฺมชานญฺจ อนุปาลก’’นฺติฯ อถ วา สหชธมฺมานุปาลกมฺปิ ชีวิตินฺทฺริยํ น เกวลํ ขณฏฺฐิติยา เอว การณํ, อถ โข ปพนฺธานุปจฺเฉทสฺสปิ การณเมวฯ อญฺญถา อายุกฺขยมรณํ น สมฺภเวยฺย, ตสฺมา ‘‘กมฺมชานญฺจ อนุปาลก’’นฺติ อวิเสสโต วุตฺตํ, จุติปฏิสนฺธีสุ จ ปวตฺตมานานํ กมฺมชานํ อนุปาลกํฯ อิตีติ ตสฺมาฯ ตํมูลกานีติ ชีวิตินฺทฺริยมูลกานิฯ จุติปฏิสนฺธิปวตฺติวเสนาติ จุติปฏิสนฺธิวเสน ปวตฺติวเสน จฯ ตตฺถ ยํ อุปาทินฺนํ, ตํ จุติปฏิสนฺธิวเสเนว, อิตรํ อิตรวเสนปิ วตฺตพฺพํฯ ยสฺมา จกฺขุนฺทฺริยาทีสุ ปุริสินฺทฺริยาวสาเนสุ เอกนฺตอุปาทินฺเนสุ อตํสภาวตฺตา ยํ มนินฺทฺริยํ มูลเมว น โหติ, ตสฺมา ตํ ฐเปตฺวา อวเสสมูลกานิ จกฺขุนฺทฺริยาทิมูลกานิฯ อายตนยมเก วิยาติ ยถา อายตนยมเก ปฏิสนฺธิวเสนายตนานํ อุปฺปาโท, มรณวเสน จ นิโรโธ วุตฺโต, เอวมิธาปิ จุติอุปปตฺติวเสเนว วตฺตพฺพานิ, ตสฺมา อตํสภาวตฺตา ชีวิตินฺทฺริยํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยาทีนํ มชฺเฌ อนุทฺทิสิตฺวา อนฺเต ปุริสินฺทฺริยานนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐํฯ ยํ ปน จกฺขุนฺทฺริยาทิมูลเกสุ มนินฺทฺริยํ สพฺพปจฺฉา เอว คหิตํ, ตตฺถ การณํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตเมวฯ

อุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ