เทสนา สํกิณฺณา วิย ภเวยฺยาติ เอตฺถ เทสนาสงฺกรํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภวราคสฺสปิ…เป.… ภเวยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา กามราคสฺส กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อารมฺมณกรณวเสน อุปฺปตฺติ วุตฺตา ‘‘กามราโค กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อนุเสตี’’ติ, เอวํ ยทิ ‘‘ภวราโค กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อนุเสตี’’ติ วุจฺเจยฺย, ภวราคสฺสปิ…เป.… ภเวยฺยฯ ตโต จ กามราเคน สทฺธิํ ภวราคสฺส เทสนา สํกิณฺณา ภเวยฺย, กามราคโต จ ภวราคสฺส วิเสโส ทสฺเสตพฺโพฯ โส จ สหชาตานุสยวเสน น สกฺกา ทสฺเสตุนฺติ อารมฺมณกรณวเสน ทสฺเสตพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมา อารมฺมณ…เป.… อธิปฺปาโย’’ติฯ ตตฺถ อารมฺมณวิเสเสนาติ รูปารูปธาตุสงฺขาตอารมฺมณวิเสเสนฯ วิเสสทสฺสนตฺถนฺติ กามราคโต ภวราคสฺส วิเสสทสฺสนตฺถํฯ เอวํ เทสนา กตาติ ‘‘รูปธาตุยา อรูปธาตุยา เอตฺถ ภวราคานุสโย อนุเสตี’’ติ เอวํ วิสเย ภุมฺมํ กตฺวา เทสนา กตาฯ เตนาห ‘‘สหชาตเวทนาวิเสสาภาวโต’’ติฯ

อุปฺปตฺติฏฺฐานวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวาโร

1. อนุสยวารวณฺณนา

[3] ปวตฺตาวิรามวเสนาติ อนุสยปฺปวตฺติยา อวิรามวเสน, อวิจฺเฉทวเสนาติ อตฺโถฯ กถํ ปน กุสลาพฺยากตจิตฺตกฺขเณ อนุสยานํ ปวตฺตีติ อาห ‘‘มคฺเคเนว…เป.… ปุพฺเพ’’ติฯ

[20] จิตฺตเจตสิกานญฺจ ฐานํ นาม จิตฺตุปฺปาโทติ อาห ‘‘เอกสฺมิํ จิตฺตุปฺปาเท’’ติฯ เตสํ เตสํ ปุคฺคลานนฺติ ปุถุชฺชนาทีนํ ปุคฺคลานํฯ ปกติยา สภาเวนฯ สภาวสิทฺธา หิ ทุกฺขาย เวทนาย กามราคสฺส อนนุสยนฏฺฐานตาฯ เอวํ เสเสสุปิ ยถารหํ วตฺตพฺพํฯ วกฺขติ หิ ‘‘ปกติยา ทุกฺขาทีนํ กามราคาทีนํ อนนุสยนฏฺฐานตํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ ปหาเนนาติ ตสฺส ตสฺส อนุสยสฺส สมุจฺฉินฺทเนนฯ ติณฺณํ ปุคฺคลานนฺติ ปุถุชฺชนโสตาปนฺนสกทาคามีนํฯ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานนฺติ อนาคามิอรหนฺตานํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปุคฺคโลกาสวาเรฯ ปุริมนเยติ ‘‘ติณฺณํ ปุคฺคลาน’’นฺติอาทิเก ปุริมสฺมิํ วิสฺสชฺชนนเยฯ

โอกาสนฺติ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ, อิธ ปน ทุกฺขเวทนา เวทิตพฺพาฯ ปจฺฉิมนเยติ ‘‘ทฺวินฺนํ ปุคฺคลาน’’นฺติอาทิเก วิสฺสชฺชนนเยฯ อโนกาสตา อนนุสยนฏฺฐานตาฯ

อนุสยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สานุสยวารวณฺณนา

[66-131] ‘‘สานุสโย, ปชหติ, ปริชานาตี’’ติ ปุคฺคโล วุตฺโตติ ‘‘กามราเคน สานุสโย, กามราคํ ปชหติ, กามราคํ ปริชานาตี’’ติอาทีสุ อนุสยสมงฺคิภาเวน ปหานปริญฺญากิริยาย กตฺตุภาเวน จ ปุคฺคโล วุตฺโต, น ธมฺโมฯ ภววิเสเสน วาติ เกวเลน ภววิเสเสน วาฯ อิตเรสูติ ปฏิฆานุสยาทีสุฯ ภวานุสยวิเสเสน วาติ กามภวาทิภววิสิฏฺฐานุสยวิเสเสน วาฯ สานุสยตานิรนุสยตาทิกาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ปหานาปหานปริญฺญาปริญฺญา สงฺคยฺหนฺติฯ นนุ จ ภววิเสเส เกสญฺจิ อนุสยานํ อปฺปหานนฺติ? น ตํ อนุสยกตํ, อถ โข ปจฺจยเวกลฺลโต อโนกาสตาย จาติ นายํ วิโรโธฯ ทฺวีสุ เวทนาสูติ สุขอุเปกฺขาสุ เวทนาสุ ทุกฺขาย เวทนาย กามราคานุสเยน นิรนุสโยติ โยเชตพฺพํฯ อิทมฺปิ นตฺถิ ปุคฺคลวเสน วุจฺจมานตฺตาฯ เตนาห ‘‘น หิ ปุคฺคลสฺส…เป.… อนุสยาน’’นฺติฯ ยทิปิ ปุคฺคลสฺส อนุสยโนกาโส อโนกาโส, ตสฺส ปน สานุสยตาทิเหตุ โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนุสยสฺส ปนา’’ติอาทิมาหฯ นิรนุสยตาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน อปฺปหานาปริญฺญา สงฺคณฺหาติฯ ปริชานนํ สมติกฺกมนนฺติ ปริญฺญาวาเรปิ ‘‘อปาทาเน นิสฺสกฺกวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ

อนุสยนฏฺฐานโตติ อนุสยนฏฺฐานเหตุฯ ‘‘อนนุสยนฏฺฐานโต’’ติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ นิมิตฺตาปาทานภาวทสฺสนตฺถนฺติ สานุสยวาเร นิมิตฺตภาวทสฺสนตฺถํ, ปชหนปริญฺญาวาเรสุ อปาทานภาวทสฺสนตฺถญฺจาติ โยเชตพฺพํฯ ปชหตีติ เอตฺถ ‘‘รูปธาตุยา อรูปธาตุยา ตโต มานานุสยํ ปชหตี’’ติ ปาฬิปทํ อาหริตฺวา โยเชตพฺพํ, น ปชหตีติ เอตฺถ ปน ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย ตโต กามราคานุสยํ นปฺปชหตี’’ติฯ เอวมาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน ปริญฺญาวารมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ภุมฺมนิทฺเทเสเนว เหตุอตฺเถเนว นิทฺทิฏฺฐาติ อตฺโถฯ