เมนู

1. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา

[10-26] โสติ ทุกฺขสทฺโทฯ อญฺญตฺถาติ สงฺขารทุกฺขวิปริณามทุกฺขทุกฺขาธิฏฺฐาเนสุฯ อญฺญนิรเปกฺโขติ สงฺขาราทิปทนฺตรานเปกฺโขฯ เตนาติ อญฺญนิรเปกฺขทุกฺขปทคฺคหณโตฯ ตสฺมิํ ทุกฺขทุกฺเข วิสยภูเตฯ เอส ทุกฺขสทฺโท ‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจ’’นฺติ เอตฺถ ปฐโม ทุกฺขสทฺโทฯ ตญฺจ ทุกฺขทุกฺขํฯ ‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจ’’นฺติ เอตฺถ ทุกฺขเมว ทุกฺขสจฺจนฺติ นยิทํ อวธารณํ อิจฺฉิตพฺพํ, ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจเมวาติ ปน อิจฺฉิตพฺพนฺติ อาห ‘‘เอกนฺเตน ทุกฺขสจฺจเมวา’’ติฯ สจฺจวิภงฺเค วุตฺเตสุ สมุทเยสุ โกจิ ผลธมฺเมสุ นตฺถีติ สจฺจวิภงฺเค ปญฺจธา วุตฺเตสุ สมุทเยสุ เอโกปิ ผลสภาเวสุ นตฺถิ, ผลสภาโว นตฺถีติ อตฺโถฯ ‘‘ผลธมฺโม นตฺถี’’ติ จ ปาโฐฯ มคฺคสทฺโท จ ผลงฺเคสูติ สามญฺญผลงฺเคสุ สมฺมาทิฏฺฐิอาทีสุ ‘‘มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺน’’นฺติอาทินา (วิภ. 492, 495) อาคโต มคฺคสทฺโท มคฺคผลตฺตา ปวตฺตติ การณูปจาเรนาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘น มคฺคกิจฺจสพฺภาวา’’ติอาทิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สจฺจเทสนาย ปภวาทิสภาวา เอว ธมฺมา สมุทยาทิปริยาเยน วุตฺตา, น อปฺปภวาทิสภาวา, ตสฺมา ฯ เอตฺถ จ เตภูมกธมฺมานํ ยถารหํ ทุกฺขสมุทยสจฺจนฺโตคธตฺตา อสจฺจสภาเว สภาวธมฺเม จ อุทฺธรนฺโต ผลธมฺเม เอว อุทฺธริฯ นนุ จ มคฺคสมฺปยุตฺตาปิ ธมฺมา อสจฺจสภาวาติ เตปิ อุทฺธริตพฺพาติ? น, เตสํ มคฺคคติกตฺตาฯ ‘‘ผลธมฺเมสู’’ติ เอตฺถ ธมฺมคฺคหเณน วา ผลสมฺปยุตฺตธมฺมานํ วิย เตสมฺปิ คหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปทโสธเนน…เป.… อิธ คหิตาติ เอเตน อสจฺจสภาวานํ ธมฺมานํ ปกรเณน นิวตฺติตตํ อาหฯ เตสนฺติ ทุกฺขาทีนํฯ ตพฺพิเสสนโยควิเสสนฺติ เตน ทุกฺขาทิวิเสสนโยเคน วิสิฏฺฐตํฯ สจฺจวิเสสนภาเวเนว ทุกฺขาทีนํ ปริญฺเญยฺยตาทิภาโว สิทฺโธติ อาห ‘‘เอกนฺตสจฺจตฺตา’’ติฯ ยถา เจตฺถาติ ยถา เอตสฺมิํ สจฺจยมเก สุทฺธสจฺจวาเร สจฺจวิเสสนภูตา เอว ทุกฺขาทโย คหิตาฯ เอวํ ขนฺธยมกาทีสุปีติ น สุทฺธสจฺจวาเร เอว อยํ นโย ทสฺสิโตติ อตฺโถฯ ปทโสธนวาเร ตํมูลจกฺกวาเร จ ‘‘รูปํ รูปกฺขนฺโธ’’ติอาทินา สมุทายปทานํเยว วุตฺตตฺตา วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ‘‘สุทฺธกฺขนฺธาทิวาเรสู’’ติ วุตฺตํฯ