ยมกปกรณ-อนุฏีกา

คนฺถารมฺภวณฺณนา

สงฺเขเปเนวาติ อุทฺเทเสเนวฯ ยํ ‘‘มาติกาฐปน’’นฺติ วุตฺตํฯ ธมฺเมสูติ ขนฺธาทิธมฺเมสุ กุสลาทิธมฺเมสุ จฯ อวิปรีตโต คหิเตสุ ธมฺเมสุ มูลยมกาทิวเสน ปวตฺติยมานา เทสนา เวเนยฺยานํ นานปฺปการโกสลฺลาวหา ปริญฺญากิจฺจสาธนี จ โหติ, น วิปรีตโตติ อาห ‘‘วิปรีตคฺคหณํ…เป.… อารทฺธ’’นฺติฯ เอเตน กถาวตฺถุปกรณเทสนานนฺตรํ ยมกปกรณเทสนาย การณมาหฯ ตตฺถ วิปรีตคฺคหณนฺติ ปุคฺคลปริคฺคหณาทิมิจฺฉาคาหํฯ ธมฺมปุคฺคโลกาสาทินิสฺสยานนฺติ ‘‘เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา’’ติอาทินา (ยม. 1.มูลยมก.1) ธมฺเม, ‘‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา (ยม. 1.ขนฺธยมก.50) ปุคฺคลํ ‘‘ยตฺถ รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา (ยม. 1.ขนฺธยมก.51) โอกาสํ นิสฺสาย อารพฺภ ปวตฺตานํฯ อาทิ-สทฺเทน ปุคฺคโลกาสอุปฺปาทนิโรธตทุภยปริญฺญาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สนฺนิฏฺฐานสํสยานนฺติ ปาฬิคติปฏิวจนสรูปทสฺสนปฏิกฺขิปนปฏิเสธนนเยหิ ยถาปุจฺฉิตสฺส อตฺถสฺส นิจฺฉยกรณํ สนฺนิฏฺฐานํ, ตทภาวโต สํสยนํ สํสโยฯ เตสํ สนฺนิฏฺฐานสํสยานํฯ

กามญฺเจตฺถ ธมฺมปฏิคฺคาหกานํ สํสยปุพฺพกํ สนฺนิฏฺฐานนฺติ ปฐมํ สํสโย วตฺตพฺโพ, เทเสนฺตสฺส ปน ภควโต สนฺนิฏฺฐานปุพฺพโก สํสโยติ ทสฺสนตฺถํ อยํ ปทานุกฺกโม กโตฯ