ธมฺมุปตฺถทฺธ …เป.… อธิปฺปาโย, อญฺญถา ลทฺธิเยว น สิยาติ ภาโวฯ มคฺโคติ อุปาโย, การณนฺติ อตฺโถฯ ปกติจกฺขุมโต เอว หิ ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปชฺชติฯ กสฺมา? กสิณาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส อุปฺปาทนํ, โส จ กสิณมณฺฑเล อุคฺคหนิมิตฺเตน วินา นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มํสจกฺขุปจฺจยตาทสฺสนตฺถเมว วุตฺต’’นฺติฯ เตนาติ ‘‘มคฺโค’’ติ วจเนนฯ รูปาวจรชฺฌานปจฺจเยนาติ รูปาวจรชฺฌาเนน ปจฺจยภูเตน อุปฺปนฺนานิ รูปาวจรชฺฌานจิตฺตสมุฏฺฐิตานิฯ ฌานกมฺมสมุฏฺฐิเตสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ตสฺส เหสา ลทฺธิฯ

[374] เยน ทิพฺพจกฺขุโน ปญฺญาจกฺขุภาวสฺส อิจฺฉเนน ปฏิชานเนนฯ ตีณิ จกฺขูนิ มํสทิพฺพปญฺญาจกฺขูนิ จกฺขุนฺตรภาวํ วทโต ภเวยฺยุํ, ตสฺมา ตํ น อิจฺฉตีติ อตฺโถฯ

ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา

[377] ทิพฺพจกฺขุปาทกตฺตา ‘‘ยถากมฺมูปคตญาณสฺส อุปนิสฺสเย ทิพฺพจกฺขุมฺหี’’ติ วุตฺตํ, น ยถากมฺมูปคตชานนกิจฺจเก ทิพฺพจกฺขุมฺหิ ตสฺส ตํกิจฺจกตาภาวโตฯ ยโต ยํ อนญฺญํ, ตมฺปิ ตโต อนญฺญเมวาติ อาห ‘‘อิมินา…เป.… ภวิตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถ อตฺถนฺตรภาวํ นิวาเรตีติ ทิพฺพจกฺขุญาณสฺส ปกฺขิกตฺตา ยถากมฺมูปคตญาณสฺส ตโต อตฺถนฺตรภาวํ นิวาเรติฯ ตสฺส หิ ตํ ปริภณฺฑญาณํฯ ทิพฺพจกฺขุสฺส ยถากมฺมูปคตญาณโต อตฺถนฺตรภาวํ น นิวาเรติ อตปฺปกฺขิกตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ทิพฺพจกฺขุสฺส ยถากมฺมูปคตญาณกิจฺจตา ปรวาทินา อิจฺฉิตา, น ยถากมฺมูปคตญาณสฺส ทิพฺพจกฺขุกิจฺจตาติ ตมตฺถํ ‘‘ยถากมฺมูปคตญาณเมว ทิพฺพจกฺขุ’’นฺติ เอตฺถ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เอว-สทฺโท จา’’ติอาทิมาหฯ

ยถากมฺมูปคตญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ