เมนู

1. พลกถาวณฺณนา

[354] นิทฺเทสโตติ ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส’’ติอาทินา นิทฺทิฏฺฐปฺปการโตฯ โส ปน ยสฺมา วิตฺถาโร โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘วิตฺถารโต’’ติฯ สพฺพํ กิเลสาวรณาทิํ, ตเมว ปจฺเจกํ ปวตฺติอาการเภทโต สพฺพาการํฯ ‘‘สพฺพ’’นฺติ หิ อิทํ สรูปโต คหณํ, ‘‘สพฺพาการโต’’ติ ปวตฺติอาการเภทโตฯ ภควา หิ ธมฺเม ชานนฺโต เตสํ อาการเภเท อนวเสเสตฺวาว ชานาติฯ ยถาห ‘‘สพฺเพ ธมฺมา สพฺพาการโต พุทฺธสฺส ภควโต ญาณมุเข อาปาถํ อาคจฺฉนฺตี’’ติ (มหานิ. 156; จูฬนิ. โมฆราชมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 85; ปฏิ. ม. 3.5)ฯ อุทฺเทสโตติ เอกเทสโตฯ เอกเทโส จ วิตฺถาโร น โหตีติ อาห ‘‘สงฺเขปโต’’ติฯ ยถา ชานนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ อุทฺเทสมตฺเตนปีติ ทิฏฺฐิคตยถาภูตญาณาทิปฺปเภทานํ อาสยาทีนํ อุทฺเทสมตฺเตนปิฯ เตนาห ‘‘อินฺทฺริยานํ ติกฺขมุทุภาวชานนมตฺตํ สนฺธายา’’ติฯ เถเรนาติ อนุรุทฺธตฺเถเรนฯ เอวเมวาติ อุทฺเทสโต ฐานาทิมตฺตชานนากาเรเนวฯ สฺวายมตฺโถ สกวาทินาปิ อิจฺฉิโตเยวาติ อาห ‘‘กถมยํ โจเทตพฺโพ สิยา’’ติฯ

[356] เสเสสูติ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณโต เสเสสุฯ ปฏิกฺเขโปติ อสาธารณตาปฏิกฺเขโปฯ นนุ จ เสสานํ อสาธารณตาปิ อตฺถีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ฐานา…เป.… อธิปฺปาโย’’ติฯ

พลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อริยนฺติกถาวณฺณนา

[357] สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺสาติ ทิฏฺฐิยา ปริกปฺปิเตน สตฺเตน สุญฺเญ สงฺขาเร สนฺธาย ‘‘สุญฺญตญฺจ มนสิ กโรตี’’ติ ปุจฺฉาย ‘‘อามนฺตา’’ติ ปฏิชานนฺตสฺสฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชติ ฐานาฐานภูเต สงฺขาเร วุตฺตนเยน สุญฺญตํ มนสิ กโรนฺตสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ ยถาวุตฺตนเยนาติ ‘‘ทิฏฺฐิยา ปริกปฺปิเตน สตฺเตน สุญฺญา ปญฺจกฺขนฺธา’’ติ ปกาเรน นเยนฯ อถ วา ยถาวุตฺตนเยนาติ ‘‘ฐานาฐานมนสิกาโร สงฺขารารมฺมโณ, สุญฺญตามนสิกาโร นิพฺพานารมฺมโณ’’ติ เอวํ วุตฺตนเยนฯ ‘‘สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ สตฺตสุญฺญตาย สุญฺญตฺเตปิ สงฺขารานํ อญฺโญว ฐานาฐานมนสิกาโร, อญฺโญ สุญฺญตามนสิกาโรติ ยุชฺชเตว ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานาปตฺติโจทนา, สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺส ปน กถํ อริยภาวสิทฺธิ ฐานาฐานญาณาทีนนฺติ วิจาเรตพฺพํฯ กิํ วา เอตาย ยุตฺติจินฺตายฯ อุมฺมตฺตกปจฺฉิสทิโส หิ ปรวาทิวาโทฯ อญฺเญสุปิ ฐาเนสุ อีทิเสสุ เอเสว นโยฯ อาโรเปตฺวาติ อิตฺถิปุริสาทิอาการํ, สตฺตาการเมว วา อสนฺตํ รูปาทิอุปาทาเน อาโรเปตฺวาฯ อภูตาโรปนญฺเหตฺถ ปณิทหนนฺติ อธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘ปริกปฺปนวเสนา’’ติฯ โสติ ยถาวุตฺโต ปณิธิฯ เอกสฺมิมฺปิ ขนฺเธฯ

อริยนฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา

[366] มคฺคกฺขเณ จิตฺตํ เอกเทเสน วิมุตฺตํ เอกเทเสน อวิมุตฺตนฺติ อยํ ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ ลทฺธิยา โทโสฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺต’’นฺติฯ อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘ตญฺหิ ตทา สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา วิมุตฺเตกเทเสน วิมุจฺจมานนฺติสฺส ลทฺธี’’ติ ทสฺสิโตวายมตฺโถฯ วิปฺปกตนิทฺเทเสติ วิมุจฺจนกิริยาย อปริโยสิตตานิทฺเทเสฯ ยํ สนฺธายาห ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ วิปฺปกตภาเวน วุตฺตตฺตา’’ติฯ เตนาติ ปรวาทินาฯ วิมุจฺจ…เป.… วุตฺตํ วิมุจฺจมานสฺส วิมุตฺตภาวาภาวโต, วิมุตฺตเภเทน ปน ตถา วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ สติ จ โทเส วิปฺปกตนิทฺเทเสติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ เอกเทโส วิเสสนํ โหติ นิปฺปเทสวิมุตฺติยา อวิจฺฉินฺนโตฯ ผลจิตฺเตนาติ ปฐมผลจิตฺเตน อุปฺปนฺเนนฯ

วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ