9. เหวตฺถิกถาวณฺณนา

[304] เหวตฺถิกถายํ ‘‘สพฺโพ ธมฺโม สกภาเวน อตฺถิ ปรภาเวน นตฺถี’’ติ ปวตฺโต ปรวาทีวาโท ยถา วิภชฺช ปฏิปุจฺฉา วา น พฺยากาตพฺโพ, เอวํ เอกํสโต น พฺยากาตพฺโพ วิเสสาภาวโต, เกวลํ ฐปนียปกฺเข ติฏฺฐตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘อวตฺตพฺพุตฺตเรนา’’ติฯ ยถา หิ สพฺเพ วาทา สปฺปฏิวาทาวาติ ปฏิญฺญา ภูตกถนตฺตา อวตฺตพฺพุตฺตรา อุเปกฺขิตพฺพา, เอวมยมฺปีติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘อุเปกฺขิตพฺเพนา’’ติฯ อถ วา อวตฺตพฺพํ อุตฺตรํ อวตฺตพฺพุตฺตรํฯ ยถา อนิจฺจวาทินํ ปติ อนิจฺโจ สทฺโท ปจฺจยาธีนวุตฺติโตติ, อุตฺตรํ น วตฺตพฺพํ สิทฺธสาธนภาวโต, เอวํ อิธาปิ ทฏฺฐพฺพํฯ สิทฺธสาธนญฺหิ ทฑฺฒสฺส ฑหนสทิสตฺตา นิรตฺถกเมว สิยา, อฏฺฐกถายํ ปน ยสฺมา ปรวาทินา เยน สภาเวน โย ธมฺโม อตฺถิ, เตเนว สภาเวน โส วินา กาลเภทาทิปรามสเนน นตฺถีติ ปติฏฺฐาปียติ, ตสฺมา ‘‘อโยนิโส ปติฏฺฐาปิตตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ

เอตฺถ จ ‘‘เหวตฺถิ, เหวํ นตฺถี’’ติ ปฏิชานนฺเตน ปรวาทินา ยถา สปรภาเวหิ รูปาทีนํ อตฺถิตา ปฏิญฺญาตา, เอวํ กาลเทสาทิเภเทหิปิ สา ปฏิญฺญาตา เอวฯ เตเนวาห ‘‘อตีตํ อนาคตปจฺจุปฺปนฺนวเสน, อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ วา อตีตาทิวเสน นตฺถี’’ติฯ เอวํ สติ นิคณฺฐาเจลกวาโท ปริทีปิโต สิยาฯ เต หิ ‘‘สิยา อตฺถิ, สิยา นตฺถิ, สิยา อตฺถิ จ นตฺถิ จา’’ติอาทินา สพฺพปทตฺเถสุ ปตฺตภาเค ปฏิชานนฺติฯ ตตฺถ ยทิ วตฺถุโน สภาเวเนว, เทสกาลสนฺตานวเสน วา นตฺถิตา อธิปฺเปตา, ตํ สิทฺธสาธนํ สกวาทิโนปิ อิจฺฉิตตฺตาฯ ยสฺส หิ ธมฺมสฺส โย สภาโว, น โส ตโต อญฺญถา อุปลพฺภติฯ ยทิ อุปลพฺเภยฺย, อญฺโญ เอว โส สิยาฯ น เจตฺถ สามญฺญลกฺขณํ นิทสฺเสตพฺพํ สลกฺขณสฺส อธิปฺเปตตฺตา ตสฺส นตฺถิภาวสฺส อภาวโตฯ ยถา จ ปรภาเวน นตฺถิตาย น วิวาโท, เอวํ เทสกาลนฺตเรสุปิ อิตฺตรกาลตฺตา สงฺขารานํฯ น หิ สงฺขารา เทสนฺตรํ, กาลนฺตรํ วา สงฺกมนฺติ ขณิกภาวโตฯ เอเตเนว ปริยายนฺตเรน นตฺถิตาปิ ปฏิกฺขิตฺตา เวทิตพฺพาฯ ยถา จ อตฺถิตา, นตฺถิตา วินา กาลเภเทน เอกสฺมิํ ธมฺเม ปติฏฺฐํ น ลภนฺติ อญฺญมญฺญวิรุทฺธตฺตา, เอวํ สพฺพทาปิ นิจฺจตฺตาฯ

ยํ ปน เต วทนฺติ ‘‘ยถา สุวณฺณํ กฏกาทิรูเปน ฐิตํ รุจกาทิภาวํ อาปชฺชตีติ นิจฺจานิจฺจํฯ ตญฺหิ สุวณฺณภาวาวิชหนโต นิจฺจํ กฏกาทิภาวหานิโต อนิจฺจํ, เอวํ สพฺพธมฺมา’’ติฯ เต อิทํ วตฺตพฺพา ‘‘กิํ กฏกภาโว กฏกสฺส, อุทาหุ สุวณฺณสฺสา’’ติฯ ยทิ กฏกสฺส, สุวณฺณนิรเปกฺโข สิยา ตทญฺญภาโว วิยฯ อถ สุวณฺณสฺส, นิจฺจกาลํ ตตฺถ อุปลพฺเภยฺย สุวณฺณภาโว วิยฯ น จ สกฺกา อุภินฺนํ เอกภาโวติ วตฺตุํ กฏกวินาเสปิ สุวณฺณาวินาสโตฯ