ชาตินิทฺเทสวณฺณนา

[190] ตตฺถ …เป.… อยํ มาติกาติ นิทฺเทสวารอาทิมฺหิ วุตฺเต ชาติอาทินิทฺเทเส เตสํ ชาติอาทีนํ นิทฺเทสวเสน ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส กถนตฺถาย, เตสุ วา ชาติอาทีสุ เตสญฺจ ทุกฺขฏฺเฐ เวทิตพฺเพ ชาติอาทีนํ นิทฺเทสวเสน ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส กถนตฺถาย ทุกฺขทุกฺขนฺติอาทิกา ทุกฺขมาติกา เวทิตพฺพาติ อตฺโถฯ อถ วา ตตฺถาติ ตสฺมิํ นิทฺเทสวาเรฯ ‘‘ชาติปิ ทุกฺขา…เป.… สํขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา’’ติ อยํ ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส กถนตฺถาย มาติกาติ ยถาทสฺสิตสฺส ชาติอาทินิทฺเทสสฺส มาติกาภาวํ ทีเปติฯ ตํ ทีเปตฺวา ปุน ยสฺมิํ ปททฺวเย ฐตฺวา ทุกฺขํ อริยสจฺจํ กเถตพฺพํ, ตสฺส นิทฺธารณตฺถํ สพฺพํ ทุกฺขํ สงฺกฑฺเฒนฺโต อาห ‘‘อิทญฺหิ ทุกฺขํ นามา’’ติอาทิฯ

สภาวโตติ ทุกฺขเวทยิตสภาวโตฯ นามโตติ เตเนว สภาเวน ลทฺธนามโตฯ เตน น อญฺเญน ปริยาเยน อิทํ ทุกฺขํ นาม, อถ โข ทุกฺขตฺตาเยวาติ สภาเวน นามํ วิเสเสติฯ อถ วา นามโตติ อุทยพฺพยวนฺตตาย ลทฺธนามโตฯ ยถา อญฺเญ อุทยพฺพยวนฺโต ธมฺมา น สภาวโต ทุกฺขา, น เอวํ อิทํ, อถ โข สภาวโต ทุกฺขา, ภูตเมเวทํ ทุกฺขนฺติ ปุริเมน ทุกฺข-สทฺเทน ปจฺฉิมํ วิเสเสติฯ วิปริณามวนฺตตาย สุขํ อนิฏฺฐเมว โหตีติ ทุกฺขํ นาม ชาตํฯ เตเนวาห ‘‘ทุกฺขุปฺปตฺติเหตุโต’’ติฯ กณฺณสูลาทีหิ อภิภูตสฺส นิตฺถุนนาทีหิ ทุกฺขาภิภูตตาย วิญฺญายมานายปิ กิํ ตว รุชฺชตีติ ปุจฺฉิตฺวาว กณฺณสูลาทิทุกฺขํ ชานิตพฺพํ โหตีติ ปฏิจฺฉนฺนทุกฺขตา ตสฺส วุตฺตาฯ อุปกฺกมสฺส จ ปากฏภาวโตติ การณาวเสน ทุกฺขวิเสสสฺส ปากฏภาวํ ทสฺเสติฯ

สภาวํ มุญฺจิตฺวา ปการนฺตเรน ทุกฺขนฺติ วุจฺจมานํ ปริยายทุกฺขํฯ กเถตพฺพตฺตา ปฏิญฺญาตํ ยถา กเถตพฺพํ, ตํปการทสฺสนตฺถํ ‘‘อริยสจฺจญฺจ นาเมต’’นฺติอาทิมาหฯ สงฺเขโป สามญฺญํ, สามญฺญญฺจ วิเสเส อนฺโตกริตฺวา ปวตฺตตีติ ตตฺถ อุภยถาปิ กเถตุํ วฏฺฏติฯ วิตฺถาโร ปน วิเสโส ชาติอาทิโก, วิเสโส จ วิเสสนฺตรนิวตฺตโกติ ชาติอาทีสุ ชราทีนํ สงฺขิปนํ น สกฺกา กาตุนฺติ ตตฺถ วิตฺถาเรเนว กเถตพฺพํฯ