เมนู

กิํ ฌานนฺติ อฏฺฐสุ ฌาเนสุ กตรํ ฌานํฯ ภวสีสานีติ ภวคฺคานิ, ปุถุชฺชนภวคฺคํ อริยภวคฺคํ สพฺพภวคฺคนฺติ เวหปฺผลาทีนํ สมญฺญาฯ กสฺสจิ สตฺตาติ ปุถุชฺชนสฺส, กสฺสจิ ปญฺจาติ โสตาปนฺนสฺส, สกทาคามิโน จ, กสฺสจิ ตโยติ อนาคามิโน วเสน วุตฺตํฯ ตสฺมา โส พฺรหฺมกายิกาทีหิ จุโต อรูปํ อุปปชฺชนฺโต เวทิตพฺโพฯ ‘‘นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติเยว โหติ, น เหฏฺฐูปปตฺตี’’ติ (วิภ. อฏฺฐ. 1028) อยํ อฏฺฐกถาปาโฐติ อธิปฺปาเยน ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ, น เหฏฺฐูปปตฺตี’’ติ ปน ปาโฐติ เตน ‘‘เหฏฺฐูปปตฺติเยว นิวาริตา’’ติอาทิวจเนน ปโยชนํ นตฺถิฯ อรูปธาตูปปตฺติ จ น นิวาริตาติ สมฺพนฺโธฯ อรูปธาตูปปตฺติ น นิวาริตา ‘‘มตฺถเก ฐิโตว ปรินิพฺพาตี’’ติ นิยมสฺส อนิจฺฉิตตฺตาฯ

อญฺญตฺถาติ กามโลเกฯ ตตฺถาติ รูปโลเกฯ อยํ อฏฺฐกถาติ ‘‘ปฐมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺโต…เป.… ปรินิพฺพาตี’’ติ เอวํ ปวตฺตา อฏฺฐกถาฯ เตเนวาติ ยสฺมา รูปธาตุยํ อุปปนฺโน อธิปฺเปโต, น อุปปชฺชนารโห, เตเนว การเณนฯ ตสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส รูปธาตุยํ อุปปนฺนสฺส อริยสาวกสฺสฯ เยน รูปราเคน ตตฺถ รูปภเว อุปปนฺโน, ตสฺมิํ อรูปชฺฌาเนน วิกฺขมฺภิเต สมฺมเทว ทิฏฺฐาทีนเวสุ ยถา กามรูปภเวสุ อายติํ ภวาภิลาโส น ภวิสฺสติ, เอวํ อรูปภเวปีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุน…เป.… ภวิสฺสติเยวา’’ติฯ ตตฺถ นิพฺพตฺโตติ รูปธาตุยํ อุปปนฺโนฯ อริยมคฺคํ ภาเวตฺวาติ เหฏฺฐิมํ อริยมคฺคํ สมฺปาเทตฺวาฯ นิพฺพตฺตภวาทีนวทสฺสนวเสนาติ ตสฺมิํ รูปภเว นิพฺพตฺโตปิ ตตฺเถว อาทีนวทสฺสนวเสนฯ อนิวตฺติตภวาภิลาโสติ อุปริ อรูปภเว อวิสฺสฏฺฐภวปตฺถโน, ยโต อรูปธาตุยํ อุปปชฺชนารโหฯ ตสฺส วเสนาติ ตาทิสสฺส อริยสาวกสฺส วเสนฯ ‘‘กสฺสจิ ปญฺจ, กสฺสจิ ตโย อนุสยา อนุเสนฺตี’’ติ อยํ ยมกปาฬิ (ยม. 2.อนุสยยมก.312) ปวตฺตา

อายุปฺปมาณวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา

[1030] ‘‘รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ, อนุภวนลกฺขณา เวทนา’’ติอาทินา สามญฺญลกฺขณปริคฺคาหิกาฯ ‘‘ผุสนลกฺขโณ ผสฺโส, สาตลกฺขณํ สุข’’นฺติอาทินา วิเสสลกฺขณปริคฺคาหิกา

‘‘จตฺตาโร ขนฺธา สิยา กุสลา’’ติอาทีสุ อิธ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วุตฺตํ, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ เสสํ ยเทตฺถ น วุตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ธมฺมหทยวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สมฺโมหวิโนทนิยา ฏีกาย ลีนตฺถวณฺณนา

วิภงฺค-อนุฏีกา สมตฺตาฯ