เมนู

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา

[973] วิเสสํ อกตฺวาติ อนุปนิธานํ, สมโต จ อสมโต จ อุปนิธานนฺติ อิมํ วิภาคํ อกตฺวา, โย ‘‘อิตฺถํ, เอวํ, อญฺญถา’’ติ ปเทหิ ปกาสิโตฯ

วิเสสสฺสาติ ‘‘อิตฺถํ, เอวํ, อญฺญถา’’ติ ยถาวุตฺตสฺเสว วิเสสสฺสฯ ทิฏฺฐิยาติ ทิฏฺฐิยา คหิตาย ตทวินาภาวินี ตณฺหา ทสฺสิตาฯ สีสสีสมูลเกหีติ จตูหิ สีเสหิ, ทฺวาทสหิ จ สีสมูลเกหิฯ สยเมว จ ตณฺหา ทสฺสิตาติ โยชนาฯ ยทิ ทิฏฺฐิมานคาโหปิ อิธาธิปฺเปโต, ยโต ‘‘ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน สมูหคาหโต’’ติ (วิภ. อฏฺฐ. 973) อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ, กถํ ‘‘ตณฺหาวิจริตานี’’ติ วจนนฺติ อาห ‘‘ทิฏฺฐิมาเนสู’’ติอาทิฯ ตํมูลกตฺตาติ ตณฺหามูลกตฺตาฯ

[974] น อวกฺกรียตีติ อนวการี, ตํ อนวการิํ กตฺวา, ตํ ปทนฺตเรน วิภาเวนฺโต ‘‘อนวกฺกริ, ตํ กตฺวา’’ติ อาหฯ วิกฺเขปนํ อวยวโต วิภาโคฯ อตฺตโต อวินิพฺภุชิตฺวาติ ยฺวายํ ทิฏฺฐิคติกปริกปฺปิโต อตฺตา, ตโต อวิสุํ กตฺวาฯ

[976] พหิกตานิ รูปาทีนิ อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ตณฺหา อุปาทายาติ วุตฺตาติ โยชนาฯ

เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส เอกสฺมิํ อตฺตภาเว กสฺสจิ ตณฺหาวิจริตสฺส อสมฺภโว, กสฺสจิเทว สมฺภโวติ อาห ‘‘กสฺสจิ สมฺภวทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

18. ธมฺมหทยวิภงฺโค

1. สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา

[978] ธาตุสมฺภว…เป.… สงฺคหิตตฺตาติ เอตฺถ ขนฺธาทีนํ กามธาตุอาทิธาตูสุ สมฺภวเภทภินฺนานํ นิรวเสสโต สงฺคหิตตฺตาติ วิภาเคน โยชนา, ตถา เสเสสุปิ ปริยาปนฺนปเภทภินฺนานนฺติอาทินาฯ ตตฺถ ‘‘นิรวเสสโต สงฺคหิตตฺตา’’ติ อิมินา ‘‘สพฺพสงฺคาหิกวาโร’’ติ อยมสฺส อตฺถานุคตา สมญฺญาติ ทสฺเสติฯ ยสฺมา เจตฺถ ขนฺธาทีนํ ทฺวาทสนฺนํ โกฏฺฐาสานํ อนวเสสสงฺคโห, ตสฺมา เอวํ ทุติยวาราทีนญฺเจตฺถ อนุปฺปเวโส เวทิตพฺโพฯ ขนฺธาทีนเมว หิ เตสํ สมฺภวาทิวิจาโร อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติทสฺสนวาโรติ วตฺตุํ ยุตฺโตติ โยชนาฯ อนุปฺปตฺติทสฺสนญฺเจตฺถ อตฺถาปตฺติสิทฺธํ เวทิตพฺพํฯ น หิ ตตฺถ ‘‘กติ ขนฺธา น ปาตุภวนฺตี’’ติอาทิปาฬิ อตฺถิฯ

[979] ปุจฺฉานุรูปนฺติ เยนาธิปฺปาเยน ปุจฺฉา กตา, ตทนุรูปํฯ อวิตถพฺยากรณํ นาม พุทฺธานํ เอว อาเวณิกํ, อญฺเญสํ ตํ ยาทิจฺฉิกํ สุตกฺขรสทิสนฺติ อาห ‘‘สพฺพญฺญุวจนํ วิญฺญาย กตตฺตา’’ติฯ

สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุปฺปตฺตานุปฺปตฺติวารวณฺณนา

[991] ‘‘กามภเว’’ติ อิทํ โอกาสวเสน วตฺวา ปุน สตฺตสนฺตานวเสน วตฺตุํ ‘‘กามธาตุสมฺภูตานญฺจา’’ติ วุตฺตนฺติ ตมตฺถวิเสสํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทฺธิยา…เป.… อตฺโถ’’ติ อาหฯ ‘‘น วตฺตพฺพํ สิยา’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, ยทิปิ อสญฺญสตฺตานํ อจกฺขุกตฺตา รูปายตนํ อจฺจนฺตสุขุมตฺตา เหฏฺฐิมภูมิกานญฺจ อโคจโร, สมานภูมิกานํ ปน เวหปฺผลานํ, อุปริภูมิกานญฺจ สุทฺธาวาสานํ จกฺขายตนสฺส โคจโร โหตีติ อายตนาทิกิจฺจํ กโรติเยวาติ สกฺกา วตฺตุํฯ ยํ ปเนตฺถ วิตฺถารโต วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ