[798] สาติ ปฐมชฺฌานปญฺญาฯ วีตราคภาวนาวตฺถสฺสาติ ‘‘วีตราโค โหตี’’ติ เอวํ วุตฺตสฺสฯ ตนฺติ ฉฏฺฐาภิญฺญํฯ มคฺคญาณญฺหิ กิจฺจโต มคฺคสจฺจมฺปิ ปฏิวิชฺฌติฯ อิตราติ เหฏฺฐิมมคฺคปญฺญาฯ ตทุปนิสฺสยตฺตาติ ตสฺสา ฉฏฺฐาภิญฺญาย, ตสฺส วา ปฏิวิชฺฌนสฺส อุปนิสฺสยตฺตา ปฏิวิชฺฌติ นามฯ ยถานุรูปนฺติ ทิฏฺฐาสวาทีนํ ยถานุรูปํฯ อาสวกฺขเยติ อาสวกฺขยปริยาเย การณูปจาเรนฯ ตํนิพฺพตฺตนโตติ ตสฺส อาสวกฺขยสงฺขาตสฺส ผลสฺส นิพฺพตฺตนโตฯ อิทญฺจ ‘‘อาสวานํ ขเย ญาณํ ฉฏฺฐาภิญฺญา’’ติ สุตฺเต อาคตตฺตา วุตฺตํฯ

[801] อภิวิสิฏฺเฐน วา ญาเณน ปากฏํ กโรนฺตสฺสาติ อธิคมวเสน ปกาสํ วิภูตํ กโรนฺตสฺสฯ

[802] วสิตาปญฺจกรหิตํ วสิภาวํ อปาปิตํ ปฏิลทฺธมตฺตํฯ ปฏิปทารมฺมณสหคตา ปญฺญา ปฏิปทารมฺมณสมฺพนฺธินีติ อาห ‘‘ปญฺญาย ปฏิปทารมฺมณุทฺเทเสนา’’ติฯ

จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา

[804] ตเมว ปญฺญํ ‘‘ทฺวีสุ ฌาเนสุ ปญฺญา ปีติผรเณนา’’ติอาทินา วิภชติฯ อภิสนฺทนปริสนฺทนปริปูรณานิปิ ปริปฺผรณํ วิย ผรณาปีติยา, ตํสหคตสุขสฺส จ กิจฺจวิเสสภูตานิ อธิปฺเปตานีติ อาห ‘‘อภิสนฺเทตีติ…เป.… เวทิตพฺพ’’นฺติฯ อาทินา นเยนาติ ‘‘อภิสนฺเทตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.226; ม. นิ. 1.427) สุตฺเต อาคตนเยนฯ ผรณญฺเจตฺถ ปีติสุขสมุฏฺฐิตปณีตรูเปหิ กายสฺส อภิพฺยาปนํ ทฏฺฐพฺพํฯ อารมฺมเณติ ปีติผรณตาสุขผรณตาสีเสน วุตฺตานํ ติกทุกฌานานํ อารมฺมเณฯ ตาติ ปีติผรณตาสุขผรณตาฯ

สมาธิมุเขนาติ สมาธิํ มุขํ ปมุขํ กตฺวา, สมาธิสีเสนาติ อตฺโถ, สมาธิปมุเขน วา อุทฺเทสนิทฺเทเสนฯ